Edward Dwurnik - Życie i twórczość | Artysta

Jeden z najbardziej znanych i charakterystycznych polskich malarzy. Urodził się 19 kwietnia 1943 roku w Radzyminie pod Warszawą, zmarł 28 października 2018 w Warszawie.

pon., 04/19/1943 - 12:00 - ndz., 10/28/2018 - 12:00

Zdjęcie nagłówka

Szerokość zdjęcia

mały obrazek (760 px)

Podpis obrazka

Edward Dwurnik, fot. Łukasz Jóźwiak / Reporter / East News

Tryb paralaksy

Off

W latach 1963-1970 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie na Wydziale Malarstwa oraz na Wydziale Rzeźby. Jest laureatem licznych nagród, m.in. nagrody krytyki artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida (1981), nagrody Komitetu Kultury Niezależnej "Solidarności" (1983), nagrody Coutts Contemporary Art Foundation (1992).

Edward Dwurnik tworzył rozbudowane cykle malarskie. Był artystą niezwykle płodnym. O swojej pracy i łączeniu obrazów w serie mówił w wywiadzie:

To problem ilości, który wymaga profesjonalności w pracy. Codziennej harówki doprowadzającej do wyczerpania.

Jego dorobek obejmował ponad 3,5 tysiąca obrazów oraz 10 tysięcy rysunków. Wiadomo o tym, bo artysta prowadził drobiazgowy rejestr własnego oeuvre. Mirosław Ratajczak pisał:

Twórczość Edwarda Dwurnika to permanentny stan roboczy. Można w niej, co prawda, wydzielić pewne nurty, cykle, okresy, zespoły prac, momenty skupienia uwagi na czymś szczególnie inspirującym autora w danym czasie, ale granice są płynne, umowne. Trwa ciągłe przewartościowywanie doświadczeń, odniesień, kategorii intelektualnych, estetycznych, moralnych. Można, z niewielkim ryzykiem, stwierdzić, że rządzi tu prawo przechodzenia ilości w jakość.

Fundującym doświadczeniem artystycznym dla Dwurnika było zetknięcie się z twórczością artysty-samouka Nikifora, którego prace zobaczył latem 1965 roku na wystawie w Kielcach. Od wykonanego pod wpływem tego pokazu "Rysunku nr 1" z 13 czerwca 1965 roku artysta datował swoją twórczość. W wywiadzie z 1996 roku wspominał:

[Nikifor] był moim najważniejszym mistrzem, właściwie jedynym. (…) Do dzisiaj ilekroć wychodzę w plener lub maluję akwarelką, mam przed oczami tamtą wystawę.

Od Nikifora Dwurnik przejął dosadny realizm i groteskowość, swoistą postawę antyestety. Już w latach 60. ukształtował się jego charakterystyczny styl – operowanie rysunkową, pospieszną formą i przekształcony "prymitywizm". W innym miejscu artysta opowiadał:

Miałem problem po ukończeniu Akademii, właściwie już podczas trwania studiów, bo wszyscy malowali mniej więcej tak samo, rysowali tak samo (…). Mieliśmy zawężone horyzonty i równie nieciekawe perspektywy. (…) I właśnie wtedy pomógł mi Nikifor. (…) Osobiście poznałem go w 1966 lub 1967 roku, bo przyjechał na Akademię, a właściwie przywieźli go szarą warszawą. Był z nim opiekun. Nikifor wysiadł, usiadł przy nas na ławce i zaczął rysować. Rysował i rysował, a ja patrzyłem. (…) To fakt, że starałem się wtedy malować trochę jak Nikifor, ale to był jedynie przewrotny rozpęd we własnym kierunku. Tak więc to raczej dowcip z tym moim Nikiforem. Niemniej wtedy był dla mnie bardzo ważny, wskazał mi drogę.

(cyt. za: Edward Dwurnik "Krótka historia mojego malarstwa")

Znakiem rozpoznawczym Dwurnika stał się w szczególności cykl "Podróże autostopem", rozpoczęty w 1966 roku. Składają się na niego pejzaże miejskie (weduty), w większości bez linii horyzontu – obserwowane z lotu ptaka, z charakterystycznym nagromadzeniem motywów. Zazwyczaj przedstawiają konkretne polskie miasta, artysta nie pozostawał jednak wierny topografii ani perspektywie. Na obrazach z tego cyklu sąsiadować mogą ze sobą obiekty i budynki w rzeczywistości oddalone od siebie o wiele przecznic. Miasta Dwurnika zasiedlają ludzie oraz cały zestaw artefaktów. Jednym z częstszych są "idole" – monumentalne pomniki-głowy, symbolizujące władzę totalitarną, których idea ukształtowała się latem 1970 roku. W "Podróżach autostopem" zazwyczaj wiele się dzieje, płótna przytłaczają nagromadzeniem detali i motywów. Łączą w sobie cechy dokumentu i malarstwa symbolicznego, oddając atmosferę polskiej rzeczywistości. Ale nieobce jest im poczucie humoru, często spotykane w twórczości malarza.

W 1970 roku Dwurnik obronił pracę dyplomową na warszawskiej ASP w pracowni prof. Eugeniusza Eibischa. Stanowił ją cykl "Dyplom". W kolejnym roku w Galerii Współczesnej w Warszawie, prowadzonej przez Janusza Boguckiego, odbyła się jego debiutancka wystawa. Artysta przedstawił na niej wczesne serie obrazów: "Dyplom", "Gipsowy plener", "Droga", "Różne błękity" oraz rysunki. Wystawę tę relacjonował we "Współczesności" Wojciech Skrodzki:

Uważna analiza pozwala wyodrębnić dwa plany, na których rozgrywa się ów rozpisany na nieskończoną ilość scen dramat człowieka społecznego: powszechność okrucieństwa, normalność zła, zaślepienie nietolerancji i bezsilność - oraz wątek "prometejski": nieliczne jednostki wobec zorganizowanej machiny przemocy - pisał.

Opis Skrodzkiego świetnie pasuje też do innych cykli Dwurnika, które zapoczątkował w latach 70., takich jak "Robotnicy" (1975-1991) czy "Sportowcy" (1972-1992). Zwłaszcza drugi z nich, wydany w 2011 roku w całości w postaci albumu zawierającego kilkaset reprodukcji, zapewnił Dwurnikowi miano malarza codzienności PRL-u. Tytułowi "Sportowcy" to według słów artysty palacze popularnych wówczas papierosów, "Sportów", lub też po prostu mistrzowie w dyscyplinie przepychania się łokciami. Dwurnik stworzył katalog peerelowskich typów ludzkich – inżynierów, rolników indywidualnych, pijaków.

Świat na obrazach Dwurnika jest światem udręczonym, a Polski zawsze było tu aż w nadmiarze – pisał Rajmund Kalicki.

"Bzik Kulturalny" – Edward Dwurnik opowiada o najważniejszych dziełach w swoim dorobku:

Sam artysta odżegnywał się jednak od interpretowania swej twórczości wyłącznie w kategoriach publicystyki. W innych cyklach podejmował m.in. dialog z ikonografią chrześcijańską, np. "Droga (Dziesięć stacji świeckiego ukrzyżowania)" (od 1970).

W latach 1972-1976 Edward Dwurnik wystawiał wraz z Ruchem "O Poprawę". Wystąpił z niego w kwietniu 1977 roku, informując o tym za pośrednictwem "Sztuki usługi", uprawianej (odpłatnie) przez duet KwieKulik (Przemysława Kwieka i Zofię Kulik), z którymi się przyjaźnił. Ich Pracownia Działań, Dokumentacji i Udostępniania (PDDiU) rozpowszechniła fotografię przedstawiającą artystę trzymającego obraz z napisem "Występuję z ruchu organizacji 'o poprawę' i odcinam się od niego". Przyjaźń z KwieKulik zaowocowała m.in. wystawą obrazu "Owoce ziemi" w ich prywatnym mieszkaniu (razem z planszą KwieKulik "Sztuka z nerwów") oraz obrazem powstałym na konkurs ZPAP ogłoszony z okazji 60. rocznicy Rewolucji Październikowej. Ogromne płótno namalowali wspólnie Edward Dwurnik, jego żona Teresa Gierzyńska, Zofia Kulik, Przemysław Kwiek, Dorota Gierzyńska, Daniel Wnuk, a także syn Kwieka i Kulik, Dobromierz (Maksymilian) – każdy sportretował samego siebie.

W twórczości Dwurnika odzwierciedlały się zmiany zachodzące w Polsce. Można je obserwować na przykładzie poszczególnych cykli, m.in. "Sportowców", w którym w latach 80. pojawiły się nowe typy ludzkie, np. "człowiek podziemny". Już w 1980 roku w jego obrazach zaznaczyła się tematyka Sierpnia '80, a wystawa artysty zorganizowana w galerii MDM w Warszawie w październiku 1980 roku była co najmniej niecenzuralna (w styczniu 1981 roku otrzymał za nią Nagrodę Krytyki Artystycznej im. Cypriana Norwida).

Obrazy Edwarda Dwurnika z cyklu "Sportowcy" [galeria]

Styl wyświetlania galerii

wyświetl slajdy

W 1981 roku w cyklu "Warszawa" Dwurnik zawarł proroczą wizję stanu wojennego, ogłoszonego 13 grudnia tamtego roku. W zimowej scenerii stolicy umieścił wrony na śniegu, ale też zasieki i czołgi na pustych ulicach. Nazwę cyklu kojarzono z Grottgerowską "Warszawą" i powstaniem styczniowym. Dwurnik był jednym z twórców, którzy najlepiej oddawali społeczne niepokoje i ducha tych czasów, zyskując uznanie opozycyjnej krytyki. Paradoksalnie jednak lata 80., czas stanu wojennego i przemian, które doprowadziły do zmiany ustrojowej w Polsce, obfitował w liczne kontrowersje wokół jego osoby.

Na wprowadzenie stanu wojennego polscy twórcy odpowiedzieli bojkotem oficjalnych instytucji wystawienniczych. Dwurnik na początku 1982 roku zrezygnował z pokazu w Galerii Studio, a cenzura nie dopuściła do otwarcia jego wystawy w Galerii BWA w Lublinie (nieobjętej środowiskowym bojkotem) wiosną 1982 roku. W tym czasie malarz odniósł jeden ze swych największych sukcesów – został zaproszony jako jedyny Polak do udziału w prestiżowych Documenta 7 w Kassel. Ministerstwo Kultury i Sztuki zastosowało wobec niego znaną strategię: "weźmiesz udział w naszych przedsięwzięciach – dostaniesz paszport". W 1983 roku odbyły się wystawy Dwurnika w Biurach Wystaw Artystycznych we Wrocławiu i Poznaniu. Treść jego obrazów przykuła powszechną uwagę – we Wrocławiu ludzie kładki kwiaty i zapalali świeczki przed galerią, a pracę stracił nie do końca czujny cenzor.

To właśnie te wystawy spowodowały falę krytyki, gdy w 1983 roku Dwurnik otrzymał Nagrodę Komitetu Kultury Niezależnej "Solidarności", przyznaną mu "za twórczość malarską, a zwłaszcza za powstały w początkach roku 1981 cykl obrazów ukazujących proroczo i metaforycznie stan wojenny w Warszawie", jak pisał w kwietniu 1983 roku "Tygodnik Mazowsze". Kilkudziesięciu artystów wystosowało list otwarty z żądaniem odebrania nagrody Dwurnikowi za złamanie bojkotu i pokazywanie prac w salonach BWA. Kontrowersje powracały jeszcze w latach 90., gdy postawę malarza w okresie stanu wojennego potępił Andrzej Osęka, a w obronie Dwurnika wypowiedział się m.in. Jacek Ziemiński.

Za ostateczne "przypieczętowanie swej izolacji w środowisku" uznaje się wycofanie przez Dwurnika prac z wystawy "Znak krzyża" w Parafii Miłosierdzia Bożego w Warszawie, zorganizowanej przez Janusza Boguckiego w 1983 roku w związku z wizytą w Polsce papieża Jana Pawła II. Malarz miał to uczynić pod wpływem nieprzychylnych komentarzy innych uczestników ekspozycji. Jakby na przekór środowisku w tym samym roku Dwurnik wziął udział w 10. Prezentacjach Malarzy Krajów Socjalistycznych w Szczecinie, a w lutym 1984 roku został członkiem-założycielem reżimowego Związku Polskich Artystów Malarzy i Grafików (ZPAMiG), jednego z neo-związków powstałych po rozwiązaniu Związku Polskich Artystów Plastyków, który jeszcze w 1980 roku jako pierwsza oficjalna organizacja wsparł strajki na Wybrzeżu. Artysta wspominał w 1994 roku:

Tu już mnie dopadli. Kazali wstąpić do nowego związku plastyków, który zakładali zamiast tego rozpędzonego (…) Kazali zostać członkiem-założycielem, bo inaczej nie wyjadę. Niestety, to był kiepski moment w moim życiu – poszedłem na to.

Wyjazd, o którym mowa to dziewięciomiesięczny pobyt w RFN w Worpswede. Po powrocie artysta wystąpił ze ZPAMiG, ale rozpoczął współpracę ze "Sztuką" – pismem kierowanym wówczas przez Andrzeja Skoczylasa – malując portrety jej współpracowników. Patową sytuację Dwurnika opisał na łamach niemieckiego "Art. Das Kunstmagazin" K. Ahrens:

Teraz znalazł się między młotem a kowadłem: zwolennicy Solidarności rozumieją wprawdzie jego obrazy, ale nie rozumieją jego postawy wobec rządu. Władze państwa i partia odwrotnie: cenią jego ustępstwo polityczne, ale nie jego malarstwo.

Malarz powrócił do tematu totalitarnego państwa i ofiar komunizmu w Polsce w obrazach realizowanych w latach 90. Cykl "Droga na Wschód" (1989-1991) powstał pod wpływem lektur wspomnień Polaków represjonowanych w Związku Radzieckim. Drugi, zatytułowany "Od Grudnia do Czerwca" (1990-1994), składał się z 96 obrazów poświęconych ludziom zamordowanym przez policję w latach 1981-1989. Niektórzy przedstawieni zostali jako ciemne, swobodnie malowane postaci, inni jako kwiaty w pejzażu.

Pierwsza połowa lat 90., na którą przypadają lata współpracy z krakowską Galerią Zderzak (1992-1995) to tzw. błękitny okres w twórczości malarza. W ramach cyklu "Podróże autostopem" powstają wówczas "Niebieskie miasta" (1993-1994), przedstawiające europejskie metropolie, takie jak Londyn, Paryż, Stuttgart czy Barcelona. W latach 1992-1997 Dwurnik pracował nad cyklem "Błękitny" – na poły abstrakcyjnymi pejzażami morskimi.

Po 2000 roku artysta głębiej zainteresował się malarstwem abstrakcyjnym, rozpoczynając pracę nad cyklem "Dwudziesty piąty". Jak mówił w wywiadzie, "bywały różne sposoby przejmowania się tematami, ale tak naprawdę zawsze chciałem malować obrazy abstrakcyjne". Obrazy z tej serii nawiązują do action painting Jacksona Pollocka. W ostatnim czasie sięgnął po inny nowy dla siebie temat - stworzył serię kobiecych aktów. A w 2010 roku namalował własną wersję "Bitwy pod Grunwaldem".

To, co różni Edwarda Dwurnika od większości współczesnych pierwszoligowych artystów, to postawa rzemieślnika i praktyczny, pragmatyczny stosunek do własnego zawodu.

Cyrkulacja sztuki Edwarda Dwurnika, sposoby jej publicznego manifestowania się właściwe są bardziej strategiom rynkowym aniżeli tym, które praktykowane są na scenie artystycznej – zauważyła Dorota Monkiewicz.

Obraz Dwurnika wisiał w Pałacu Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, a na jego tle przemawiał nieraz prezydent Aleksander Kwaśniewski.

Monkiewicz pisała również:

Na ocenie twórczości Edwarda Dwurnika waży konfuzja dwóch porządków – porządku sztuki awangardowej i porządku sztuki malarskiej. Artysta, zdeterminowany już od połowy lat sześćdziesiątych w swojej działalności malarskiej, nigdy nie próbował zgłaszać akcesu do awangardy, chociaż przyjaźnił się ze znaną parą performerów – Przemysławem Kwiekiem i Zofią Kulik – i w sposób historycznie nieunikniony tworzył wobec zmieniających się awangardowych kontekstów.

W 2014 roku artysta został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2016 – Złotym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis".

Autor: Karol Sienkiewicz, styczeń 2012, akt. 2020

Wybrane wystawy indywidualne:

• 1971 - "Obrazy i rysunki", Galeria Współczesna, Warszawa
• 1972 - BWA, Zielona Góra
• 1974 - BWA, Lublin
- Galeria Arkady, Kraków
- "Dwurnik - Kalina", Galeria Teatru Studio, Warszawa (z Jerzym Kaliną)
• 1975 - PDDiU (mieszkanie-pracownia Zofii Kulik i Przemysława Kwieka), Warszawa
• 1976 - BWA, Toruń
• 1977 - Galeria Teatru Nowego, Poznań
- Galeria Kordegarda, Warszawa
- "Nowy chodnik w mieście Rypinie", Galeria Teatru STU, Kraków
• 1978 - Ośrodek Propagandy Sztuki, Łódź
• 1980 - "Kolaże i rysunki", Klub MPiK "Ściana Wschodnia", Warszawa
- "Lato 80", Galeria MDM, Warszawa
- BWA, Olsztyn
• 1981 - "Robotnicy", Galeria ON, Poznan
- Klub MPiK "Ściana Wschodnia", Warszawa
• 1982 - BWA, Szczecin
• 1983 - Muzeum Alvara Aalto, Jyväskylä, Finlandia
- BWA Arsenał, Poznań
- BWA Awangarda, Wrocław
• 1984 - Galeria 72, Chełm
• 1985 - Stedelijk Van Abbemuseum, Eindhoven
- "Kooperacja", Pracownia Dziekanka, Warszawa (wraz z córką Polą)
• 1986 - "Pokaz jednego obrazu", Galeria Promocyjna, Warszawa
- Kunstverein, Lingen, RFN
- "Rysunki", Galeria Labirynt 2, Lublin
• 1987 - "Nasza galeria", Muzeum Narodowe, Wrocław
- Benjamin Rhodes Gallery, Londyn
- Galeria Wierza, Warszawa
• 1988 - BWA, Olsztyn
- "Pożegnanie z Drogą", Galeria Promocyjna, Warszawa
• 1989 - Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego, Bydgoszcz
- BWA, Katowice
- BWA Arsenał, Białystok
• 1990 - "Droga na Wschód", Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
• 1991 - "The Way to the East", Benjamin Rhodes Gallery, Londyn
- "Droga na Wschód", BWA, Zielona Góra
• 1992 - "Niech żyje wojna!", Galeria Zderzak, Kraków
• 1993 - "Błękitne", Galeria Zderzak, Kraków; Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
- Benjamin Rhodes Gallery, Londyn
• 1994 - "Niebieskie miasta", Galeria Zderzak, Kraków
- "Edward Dwurnik. Retrospektive", Kunstverein, Stuttgart
• 1996 - "Miasto idealne. Miasto społeczne", Goethe-Institut, Warszawa
• 1997 - "Od Grudnia do Czerwca", Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
• 1999 - "Warszawa", Galeria PBK, Warszawa
• 2001 - "Malarstwo. Próba retrospektywy", Galeria Zachęta, Warszawa
• 2003 - Galeria Biała, Lublin
• 2004 - "Poznań Edwarda Dwurnika", Galeria Miejska Arsenał, Poznań
- Galeria Zamek, Reszel
• 2005 - "Thanks Jackson", Bunkier Sztuki, Kraków
• 2010 - "Bitwy pod Grunwaldem", Zamek Królewski na Wawelu, Kraków
• 2012 - "Lanie i pranie", Galeria Grafiki i Plakatu, Warszawa

Wybrane wystawy zbiorowe:

• 1971 - "Warszawa w sztuce", Dom Artysty Plastyka, Warszawa
• 1972 - "Plakat autorski", Galeria Współczesna, Warszawa
- "Wystawa malarstwa" (cykl "O poprawę"), Galeria Współczesna, Warszawa
• 1974 - Międzynarodowy Plener "Osetnica '74", Osetnica
• 1975 - "Plastyka na zamówienie społeczne w XXX-lecie PRL", CBWA, Zachęta, Warszawa
- VII Złote Grono, Zielona Góra
• 1977 - "CDN - Prezentacje Sztuki Młodych", Warszawa
- 8. Złote Grono, Zielona Góra
• 1978 - 7. Międzynarodowe Biennale Grafiki, Kraków
• 1981 - "Czas teraźniejszy - sierpień '81", MDM, Warszawa
- "Czas widzenia", BWA, Sopot
• 1982 - Documenta 7, Kassel
• 1984 - 5 Biennale of Sydney
• 1985 – Biennale de Paris
• 1986 - "Europa / Amerika", Muzeum Ludwiga, Kolonia
• 1987 - "Expressiv. Mitteleuropäische Kunst seit 1960", Museum Moderner Kunst, Wiedeń
- 19. Międzynarodowe Biennale w Sao Paulo
- "Realizm radykalny. Abstrakcja konkretna", Muzeum Narodowe, Warszawa
• 1988 - "Polish Realities. New Art from Poland", Third Eye Centre, Glasgow
- "Art at the Edge", Museum of Modern Art, Oxford
• 1990 - "Sztuka stanu wojennego", Muzeum Narodowe, Wrocław
- "Raj utracony", Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
• 1991 - "Zone D", Lipsk
- "Polski szyk", Galeria Zachęta, Warszawa
• 1993 - "Der zerbrochene Spiegel. Positionen zur Malerei", Wiedeń
• 1994 - "Der Riss im Raum", Martin-Gropius-Bau, Berlin
- "Rysa w przestrzeni", Galeria Zachęta, Warszawa
• 1997 - "Sztuka z Polski 1945-1996", Muzeum Sztuk Pięknych, Budapeszt
• 2000 - "Uważaj wychodząc z własnych snów możesz się znaleźć w cudzych", Galeria Zachęta, Warszawa
- "Polonia Polonia", Galeria Zachęta, Warszawa
• 2002 - "Museum unserer Wunsche", Museum Ludwig, Kolonia
• 2008 - "OK! Wyspiański", Bunkier Sztuki, Kraków
• 2011 - "Historia w sztuce", MOCAK, Kraków