Gdynia i Tel Awiw. Miasta nadziei na przyszłość

Hashtag (topic)

#architektura

Nagłówek super artykułu

Title on page in header

Gdynia i Tel Awiw.
Miasta nadziei na przyszłość

Obrazek lub wideo

plaza_izrael_statek32.jpg

Podpis dla multimediów

Morze i Plaża, fot. Ze’ev Aleksandrowicz

Header text color

rgb(255, 255, 255)

Enable audio for video

Off

Negative header audio button

Wyłączony

Negative side audio button

Wyłączony

Zawartość (treść strony Super Artykułu)

Styl kolumn

obydwie kolumny statyczne

Lewa kolumna

Choć uważa się, że to I wojna światowa odmieniła porządek świata, doprowadzając do rozpadu mocarstw, zmiany układu sił na świecie, ale także rozwoju technologii, wiele z tych przemian rozpoczęło się sporo wcześniej, a wojna okazała się tylko ich ostate

Prawa kolumna

Mapa Europy, 1915, fot. Rand McNally and Company

Styl kolumn

prawa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Symboliczna Karta Europy - Wojna Oswobodzicielka 1914-1915, fot. Polish Central Archives of Historical Records

Prawa kolumna

Zanim I wojna światowa zmieniła układ mapy, światem rządziły wielkie imperia i monarchie, w skład których wchodziło wiele różnych grup etnicznych i narodowych.

Tekst

Wiele z tych zabiegów było – mimo odmienności kulturowych – wspólne dla różnych krajów. Niezwykle ciekawe, a wcześniej raczej nie dostrzegane podobieństwa pomiędzy miastami symbolami konstytuowania się państwa polskiego i żydowskiego, czyli pomiędzy Gdynią a Tel Awiwem, dostrzegli twórcy wystawy "Gdynia – Tel Awiw". Była ona prezentowana na przełomie 2019 i 2020 roku w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie, a od 30 kwietnia do 30 sierpnia 2020 roku w Muzeum Miasta Gdyni. Kurator wystawy, dr Artur Tanikowski, zestawił ze sobą nie tylko historię powstania dwóch portowych miast, ale i budowaną wokół nich narrację konstruowaną dla celów propagandowych i politycznych. Choć Gdynię i Tel Awiw dzieli wiele więcej niż tylko ponad 3000 kilometrów, to w przypadku budowy dwóch "białych miast" nad morzem podobieństw znaleźć można sporo.

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Podpis obrazka

Gdynia. Plan miasta i portu, 1930, fot. Archiwum Narodowe w Krakowie. Tel Awiw. Plan miasta i portu 1930, fot. Wikimedia.org

Szerokość obrazka

pełna szerokość

Wyświetlaj obrazek bez limitu wysokości

Off

Tekst

Brama do nowego świata

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Styl kolumn

lewa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Tel Awiw założono w 1909 roku.

Prawa kolumna

Meir Dizengoff, fot. Wikimedia.org

Tekst

Tel Awiw został wymyślony jako "brama" do przyszłego państwa żydowskiego, jako "wrota", przez które z całego świata będą mogli się dostać do swojego kraju Żydzi, do tej pory państwa pozbawieni. To symboliczne znaczenie było niezwykle istotne w sposobie planowania i budowania Tel Awiwu. Miasto nie mogło być "zwykłą" osadą, a swoją urbanistyką, architekturą, ale i ofertą musiało wyraźnie sygnalizować wyjątkowość, nowoczesność, postępowość, oferowane przybywającym tu nowym mieszkańcom. Jako punkt wyjścia dla urbanistycznego układu miasta wykorzystano opracowaną pod koniec XIX wieku przez brytyjskiego urbanistę i działacza społecznego Ebenezera Howarda ideę miasta-ogrodu. W Tel Awiwie każdy dom miał być obiektem wolnostojącym, ze wszystkich stron otoczonym zielenią. Ta obecność zieleni w położonym na pustyni mieście miała być jednym z magnesów i elementów wyróżniających Tel Awiw, nadających mu wyjątkowości.

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Fullscreen gallery items

Text

Budowanie miasta na pustyni było wielkim wyzwaniem, także logistycznym.

Podpis obrazka

Morze i Plaża, fot. Ze’ev Aleksandrowicz

Text position

left top

Text

Przez długi czas rozbudowujący się Tel Awiw był miejscem ścierania się kultur i dużych kontrastów.

Podpis obrazka

Architektura Nowoczesna, fot. Ze’ev Aleksandrowicz

Text position

left top

Text

Choć podstawą funkcjonowania Tel Awiwu był port, miasto wyposażano też w innego rodzaju infrastrukturę, jak kolej.

Podpis obrazka

Stacja kolejowa Yehuda Halevy St. w w Tel Awiwie, 1944, fot. Wikimedia.org

Text position

left top

Tekst

Żydowskie miasto portowe od początku było pomyślane jako bardzo nowoczesne i budowane "w zachodnim" stylu. Poza kilkoma wyjątkami zdecydowano się odejść od lokalnych tradycji budowlanych i sięgnąć po zdobywający popularność na świecie i uznawany z najbardziej nowoczesny modernizm. Styl orientalny zachowano zaledwie w przypadku kilku budowli, np. w synagodze. Tradycyjne, regionalne formy architektury, kopuły i łuki świątyni miały być ukłonem ku przeszłości, ku formom znanym, oswojonym, symbolizującym kulturową ciągłość.

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Fullscreen gallery items

Text

Zanim jeszcze w Tel Awiwie zadomowił się "styl międzynarodowy" spod znaku Bauhausu miasto już budowane było w oparciu o nowoczesne formy architektury "zachodniej".

Podpis obrazka

Ulica Allenby w Tel Awiwie, 1922, fot. Wikimedia.org

Text position

left top

Tekst

Bliskowschodni styl międzynarodowy

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Styl kolumn

lewa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Stylistyka modernistyczna zdominowała budownictwo w Tel Awiwie w latach 30., kiedy to do miasta zaczęli sprowadzać się żydowscy architekci, uciekający przed rozwijającym się w Europie faszyzmem.

Prawa kolumna

Kino Rimon (później Allenby), 1934, proj. Salomon Gepstein, fot. z 1936 roku z anonsem występu Jana Kiepury, PH, fot. materiały prasowe Muzeum Polin

Fullscreen gallery items

Text

Plac im. Ziny Dizengoff, żony pierwszego burmistrza Tel Awiwu, ma formę ronda o średnicy 70 metrów i gromadzi wiele z najbardziej udanych realizacji "stylu międzynarodowego" w Tel Awiwie.

Podpis obrazka

Plac Ziny Dizengoff, widok od północy, 1934, proj. Genia Averbuch, LC, fot. materiały prasowe Muzeum Polin

Text position

left top

Text

Modernistyczna dzielnica, zwana White City - Białe Miasto, to obowiązkowy punkt na mapie Tel Awiwu. Nigdzie na świecie nie powstał tak spójny zespół zabudowy utrzymany w uważanym wówczas za najnowocześniejszy stylu.

Podpis obrazka

Ulica Dizengoffa w Tel Awiwie, widok w kierunku północnym, LC , fot. materiały prasowe Muzeum Polin

Text position

left top

Text

White City - modernistyczna dzielnica Tel Awiwu w 2003 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Podpis obrazka

Plac Ziny Dizengoff, widok od północy, 1934, proj. Genia Averbuch, LC, fot. materiały prasowe Muzeum Polin

Text position

left top

Tekst

Nad Bałtykiem

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Styl kolumn

lewa kolumna statyczna

Lewa kolumna

W 1920 roku, na mocy ustaleń traktatu wersalskiego, Polska otrzymała sto czterdzieści kilometrów wybrzeża. Dla kraju, który zaledwie dwa lata wcześniej odzyskał niepodległość po ponad 120 latach zaborów, było to wydarzenie niezwykle ważne.

Prawa kolumna

Eugeniusz Kwiatkowski, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Styl kolumn

prawa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Gmach Urzędu Pocztowo-Telegraficznego przy ul. 10 Lutego 10 w Gdyni, jeden z najważniejszych budynków publicznych, mających symbolizować powagę i nowoczesność nowego miasta, 1929, proj. Julian Puterman-Sadłowski i Antoni Miszewski, fot. Henryk Poddębski/MMG

Prawa kolumna

Rozwój Gdyni biegł dwutorowo: z jednej strony wielki nacisk kładziono na budowę nowoczesnego portu (który rzeczywiście szybko stał się jednym z ważniejszych w Europie, z doskonałym zapleczem technicznym, np.

Tekst

Przede wszystkim modernizm

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Tekst

Eleganckie i monumentalne w swojej prostocie, geometryczne bryły modernistycznych biurowców i apartamentowców zaczęły wypełniać centrum nowo powstającego miasta. W takiej skali, w przestrzeni śródmieścia modernizm nie zaistniał w żadnym polskim mieście – fakt, że Gdynia wyróżniała się zgromadzeniem wzdłuż szerokich alei tak efektownych gmachów, doskonale łączył się z zamierzoną wymową propagandową inwestycji. Budowane poza centrum osiedla mieszkaniowe także utrzymywane były w stylu modernizmu – nie budowano tu sielskich domków ani kamienic, ale zatopione w zieleni proste bloki, których czystość, ład, geometria odpowiadały dynamice nowoczesnego miasta.

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Fullscreen gallery items

Text

Reprezentacyjna ulica Gdyni, ul. 10 lutego, została nazwana dla upamiętnienia daty symbolicznych zaślubin Polski z morzem 10 lutego 1920 roku. Na zdjęciu widać jedną z najważniejszych i najbardziej udanych brył, łączących styl modernistyczny z okrętowym. To dawny budynek biurowy ZUS, zaprojektowany przez Romana Piotrowskiego.

Podpis obrazka

Gdynia. Ulica 10 Lutego, 1939, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Dla tłumnie ciągnących do miasta nowych mieszkańców w kolejnych dzielnicach Gdyni wznoszono osiedla mieszkaniowe. Zwykle były proste i skromne, co jednak nie przeszkadzało, by nadawać im nowoczesne, modernistyczne formy.

Podpis obrazka

Gdynia. Nowoczesne bloki mieszkalne, 1923-1938, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Podobnie jak w Tel Awiwie, pierwsze lata budowania nowego miasta - to czas kontrastów. W Gdyni tradycje rybackie i rolnicze powoli wypierała zurbanizowana przestrzeń miejska.

Podpis obrazka

Gdynia. Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1932-1936, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

W budowaniu wartości i powagi nowego miasta wielką rolę pełniły gmachy publiczne, siedziby władz i urzędów. Na zdjęciu widać nowoczesną bryłę Sądu Okręgowego w Gdyni, najważniejszy przedwojenny projekt Zbigniewa Karpińskiego, który pod koniec lat 50. zaprojektuje supernowoczesny, wielofunkcyjny kompleks Ściany Wschodniej w Warszawie.

Podpis obrazka

Sąd Okręgowy w Gdyni, 1939, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Modernizm wg pracujących w Gdyni architektów pasował zarówno do architektury mieszkaniowej, jak publicznej. Pojawiał się także w obiektach związanych z przestrzenią portu czy z przemysłem.

Podpis obrazka

Gmach Giełdy Bawełnianej w Gdyni, 1938, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Styl kolumn

prawa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Kościół parafialny Najświętszej Marii Panny Królowej Polski przy ulicy Świętojańskiej w Gdyni, 1923-1939, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Prawa kolumna

Niewiele można w przedwojennej Gdyni znaleźć odstępstw od stylistyki modernizmu, jednak te, które powstały, nie były dziełem przypadku.

Fullscreen gallery items

Text

Uznawany na początku XX wieku za dobrze oddający ducha polskości styl dworkowy pojawiał się w wielu realizacjach, jednak szczególnie chętnie stosowany był w budynkach dworcowych. Ten w Gdyni był jednym z większych z nich. Niestety nie przetrwał II wojny światowej.

Podpis obrazka

Dworzec kolejowy w Gdyni, 1939, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Budynek dowództwa Marynarki Wojennej w Gdyni otrzymał historyzujące formy ze klasycyzującym zgeometryzowanym portykiem kolumnowym, który miał podkreślać powagę instytucji mającej tu swoją siedzibę.

Podpis obrazka

Budynek dowództwa Marynarki Wojennej w Gdyni, 1928, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Tekst

Miasto nowej szansy

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Styl kolumn

lewa kolumna statyczna

Lewa kolumna

"Wolne Miasto Gdańsk wyprzedzimy Szybkim Miastem Gdynia", brzmiało jedno z haseł propagandowych, mających podkreślić ekonomiczne i polityczne znaczenie Gdyni.

Prawa kolumna

Miskovits, Spre o Viata Nova (Ku nowemu życiu; Ziemia obiecana), 1935, plakat filmowy, CZA, fot. matriały prasowe Muzeum Polin

Styl kolumn

prawa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Polonia. The largest ship on the line (Najszybszy statek na linii), ok. 1936, plakat, CZA, fot. Materiały prasowe Muzeum Polin

Prawa kolumna

W kreowaniu wizerunku miasta jako nowoczesnego i wielofunkcyjnego ośrodka pomagały duże inwestycje publiczne.

Fullscreen gallery items

Text

Targi Lewantyńskie w Tel Awiwie były metodą pokazania na arenie międzynarodowej nowoczesności miasta - organizatora. Już sam proces budowy pawilonów wystawowych robił wrażenie.

Podpis obrazka

Targi Lewantyńskie, fot. Ze’ev Aleksandrowicz

Text position

left top

Text

Polski pawilon na Wystawie Lewantyńskiej w Tel Awiwie w 1934 miał surowe, geometryczne formy, bo takie wówczas uznawano za najbardziej postępowe.

Podpis obrazka

Wystawa Lewantyńska w Tel Awiwie, 1934, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Szacuje się, że w latach 1923-1937 z Polski do Palestyny wyemigrowało 114 tys. Żydów. To właśnie z myślą o nich polski bank PKO wiosną 1933 roku otworzył w Tel Awiwie swój oddział.

Podpis obrazka

Bank Polska Kasa Opieki SA oddział w Tel Awiwie, widok zewnętrzny, 1934, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Kompleks Hal Targowych, zbudowany w Gdyni w 1937 roku wg projektu Jerzego Müllera i Stefana Reychmana - to pokaz zarówno nowatorstwa konstrukcyjnego, jak i nowoczesnego podejścia do miejskich przestrzeni handlowych.

Podpis obrazka

Kompleks Hal Targowych w Gdyni, 1937, proj. Jerzy Müller, Stefan Reychman, fot. sierpień 1938, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Styl kolumn

lewa kolumna statyczna

Lewa kolumna

Oba nadmorskie miasta miały wielkie znaczenie polityczne. Tel Awiw był "pierwszym miastem hebrajskim", Gdynia - "polskimi wrotami na świat", w obu istotną rolę grał port.

Prawa kolumna

Naklejka na walizkę. Gdynia America Line, M.S. Piłsudski, 1934–1939, fot. MEG

Tekst

Polityka, przemysł i zabawa

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Tekst

Mimo istnienia między miastami licznych i oczywistych różnic, nie można nie dostrzec, że w podobny sposób rozumiano w nich nie tylko użytkowe, ale i propagandowe znaczenie architektury, jak wielką wagę przywiązywano do form i brył w kreowaniu wizerunku, charakteru i pozycji miasta, które miało być także miejscem młodości, siły, radości. Losy dwóch portowych osad, zrodzonych tak z potrzeby praktycznej, jak politycznej, niczym w soczewce skupiają w sobie idee i wizje czasów kształtowania się nowego podziału świata, utrwalonego rozstrzygnięciami I wojny światowej. Tym bardziej należy docenić pracę twórców wystawy „Gdynia – Tel Awiw”, którzy odrywając przed nami podobieństwa pomiędzy dwoma miastami niejako pomogli nam uświadomić sobie także szerszy kontekst historyczny, w jakim obie te inwestycje zaistniały.

Rozmiar tekstu

standardowy rozmiar

Fullscreen gallery items

Text

Główny bulwar, wiodący przez centrum Gdyni do portu był często miejscem organizacji ogólnodostępnych imprez. Tu widać doskonale, jak dobrze architektura modernistyczna komponuje się z nowoczesnymi (na owe czasy) samochodami.

Podpis obrazka

Samochody rajdowe w Gdyni, 1938, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Wypoczynek na plaży był częścią stylu życia nowych mieszkańców Gdyni.

Podpis obrazka

Plażowicze podczas wypoczynku nad morzem Bałtyckim, lipiec 1932, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Molo w Gdyni było ważnym miejscem w procesie... kreowania wizerunku. To tutaj należało spacerować, pokazywać się, bywać, jeśli chciało się zdobyć pozycję towarzyską.

Podpis obrazka

Plaża w Gdyni. Kobiety podczas spaceru na molo, 1938–1939, fot. www.audiovis.nac.gov.pl (NAC)

Text position

left top

Text

Ze względu na nadmorskie położenie, ale i energię i witalność młodych, nowych mieszkańców, Tel Awiw od początku istnienia był także modnym kurortem, miejscem zabawy i odpoczynku. Ten wizerunek miastu udało się zresztą utrzymać do dziś.

Podpis obrazka

Kobieta pod parasolem na plaży w Tel Awiwie, LC, fot. materiały prasowe Muzeum Polin

Text position

left top

Więcej artykułów z serii Super Artykuł

Title

Wyśnione miasto. Białystok w obiektywie Augustisa

URL

https://culture.pl/pl/polska-1939-przerwane-historie

Thumbnail

URL obrazkahttps://api.culture.pl/sites/default/files/2019-10/boleslaw_augustis_ulicowka_8_z_kelnerem_dionizym_w_tle.jpg

Title

Muzeum Śląskie. Architektura tożsamości

URL

https://culture.pl/pl/przerwane-historie/muzeum-slaskie-architektura-tozsamosci

Thumbnail

URL obrazkahttps://api.culture.pl/sites/default/files/2019-09/muzeum_slaskie_projekt_nac.jpg

Title

Karol Hiller. Alchemik ze złego miasta

URL

https://culture.pl/pl/przerwane-historie/karol-hiller-alchemik-ze-zlego-miasta

Thumbnail

URL obrazkahttps://api.culture.pl/sites/default/files/2019-08/karol_hiller_ms_sn_m_328001.jpg

Introduction

Na początku XX wieku w dwóch odległych zakątkach świata, w zupełnie różnych warunkach politycznych i kulturowych, narodziły się dwa miasta, które bardzo wiele łączy.

Ciemna wersja kolorystyczna strony

Off

Etykieta serii

Seria super artykułów

Cover

Rozmiar miniatury

standardowy [360 px]

Miniatura

moshe_matosowsky_budowlancy_16.jpg

Nagłówek stopki

Więcej artykułów z serii Super Artykuł