W 1958 roku ukończył Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Od razu po studiach został zaangażowany do warszawskiego Teatru Ateneum, gdzie grał do 1962 roku. Później przez dwa lata był aktorem Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie. Od 1962 roku, przez 30 lat, związany był z Teatrem Wybrzeże w Gdańsku. W 1992 roku wrócił do Warszawy i do śmierci pracował w zespole Teatru Współczesnego.
"Pisano o nim, nie bezpodstawnie, że był mistrzem szczegółu dopracowanego do perfekcji" - pisała Lidia Górska. - "Jego intonacje, pauzy, mimika i sposób poruszania się na scenie sprawiały wrażenie precyzyjnie wystudiowanych. A równocześnie zachowywał pełną naturalność, wedle sformułowania Stanisławskiego nie grał postaci, lecz się nią stawał." ("Dialog" 1998, nr 3)
Popularność przyniosły Biście liczne role filmowe, przeważnie drugoplanowe. Największe uznanie zyskał natomiast dzięki rolom teatralnym granym przede wszystkim w Teatrze Wybrzeże. Z równym powodzeniem występował w repertuarze współczesnym, jak i w klasyce, tworząc kreacje w dramatach Słowackiego, Mickiewicza i Szekspira.
Na scenie debiutował w 1958 roku rolą Arlekina w Lekarzu mimo woli Moliera w reżyserii Jerzego Rakowieckiego w warszawskim Teatrze Ateneum. Długo szlifował aktorskie umiejętności, najpierw w Ateneum, później w Teatrze im. Osterwy w Lublinie i, w końcu, w Teatrze Wybrzeże, gdzie w początkowym okresie grał w przedstawieniach Kazimierza Brauna (m.in. Walerego w Skąpcu Moliera 1963) i Jerzego Golińskiego (m.in. Edmund Mortimer w Królu Henryku IV Szekspira, 1963, Don Pedro w Wiele hałasu o nic Szekspira, 1966). Pierwszą wybitną rolą Bisty był Łazarz w Tragedii o bogaczu i Łazarzu - XVI-wiecznym tekście Anonima Gdańskiego w reżyserii Tadeusza Minca (1968). Rok później zagrał Lucchesiniego w prapremierze Termopil polskich Tadeusza Micińskiego w reżyserii Marka Okopińskiego (1970), gdzie stworzył lucyferyczną postać pruskiego posła. W 1973 roku był Jagonem w Szekspirowskim Otellu w reżyserii Okopińskiego.
"Rola Bisty uczyniła z 'Otella', granego zwykle jako studium zazdrości - studium zła" - pisał Andrzej Żurowski. - "Na Jagonowym fenomenie zła oparł się punkt ciężkości całego przedstawienia. Ten Jagon zdecydowanie górował intelektualnie nad resztą bohaterów - na nich sprawdzał swą ideologię, koncepcję działania, u której podstaw - bardziej niż cynizm - znajdował się wieloznaczny stosunek do Desdemony (...). Tak pomyślany Jagon przestawał być szablonem psychopatologicznego 'czarnego bohatera' - stawał się wielowymiarowy, psychicznie skomplikowany." ("Teatr" 1977, nr 18)
Bista uważał rolę Jagona za cezurę swojego aktorstwa. Zbiegły się w niej jego wcześniejsze sceniczne doświadczenia i równocześnie pojawiły nowe, które zaowocowały w przyszłości wieloma kreacjami niejednoznacznych bohaterów, rozpiętych między absolutnym złem a ludzkimi słabościami i skazami charakteru. W 1977 roku powstała kolejna ważna rola w dorobku aktora - Lucyfer w Samuelu Zborowskim Juliusza Słowackiego w reżyserii Stanisława Hebanowskiego. Jej głównym punktem był dwunastominutowy monolog w drugiej części spektaklu, w którym "porażał nie tyle siłą słowa, co jasnością i logiką wywodu" - notowała Lidia Górska. ("Dialog" 1998, nr 3). W ten sposób Bista nadawał główny rys postaci, która stawała się nie tyle ucieleśnieniem diabelskości, co szatańskiej idei, na wskroś sugestywnej i inteligentnej. Dwa lata później, w wieku 45 lat, Bista zagrał Gustawa-Konrada w Mickiewiczowskich Dziadach w inscenizacji Macieja Prusa, tworząc interesującą interpretację romantycznego bohatera. W jego ujęciu Gustaw-Konrad był przede wszystkim dojrzałym, skupionym mężczyzną. Aktor stonował także, "techniczną", gestyczno-mimiczną wyrazistość, która czasami prowadziła go w stronę manieryczności.
"(...) Henryk Bista pokazał, że jego warsztat aktorski jest giętki i wyrazisty" - pisała Bożena Frankowska. - "(...) całość swej roli oparł nie na wyrazistości zewnętrznej (...) ale na rytmie deklamacji narzuconej przez sens słowa i rytm wiersza Mickiewicza." ("Teatr" 1980, nr 19)
W 1980 roku można było oglądać Bistę w świetnej roli Robespierre'a w Sprawie Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w inscenizacji Andrzeja Wajdy i reżyserii Macieja Karpińskiego.
"Robespierre Bisty nie jest upostaciowieniem 'idei', 'formy', 'ducha' czy wreszcie 'utopii'" - notowała Irena Kellner. - "Jest żywą jednostką ludzką walczącą o realizację - idei, czy utopii, w którą przecież najgłębiej wierzy. I pełną rozpaczy, gdy okazuje się, że człowiek, który rozpędził koła rewolucji, nie jest już w stanie opanować jej biegu, powstrzymać do staczania się w otchłań... przyszłości." ("Teatr" 1980, nr 26)
Równocześnie obok ról z klasycznego repertuaru Bista z powodzeniem występował w dramacie współczesnym. Był m.in. Adwokatem w Maleńkiej Alicji Edwarda Albee'ego (1971) i Milosem w Cmentarzysku samochodów Fernando Arrabala (1972) - przedstawieniach Stanisława Hebanowskiego. Zagrał też Reżysera w Naszym mieście Thorntona Wildera (1972, reż. Lech Hellwig-Górzyński). Stworzył ciekawe postacie komediowe jako Fujarkiewicz w Domu otwartym Michała Bałuckiego w reżyserii Jerzego Kreczmara (1971) i Ordęga w Lamencie Michała Choromańskiego w reżyserii Andrzeja Rozhina (1973). Do jego najlepszych ról komediowych należał Dziadek w Białym małżeństwie Tadeusza Różewicza w inscenizacji Ryszarda Majora (1976)
"Rysowany bardzo ostro, niemal farsowo, zbudowany z szeregu etiud, traktowanych tak, by nie stanowiły wartości samoistnych, ale składały się na konsekwentną kompozycję całej sylwetki (...)" (Andrzej Żurowski, "Teatr" 1977, nr 18)
Nie zabrakło wśród nich także Papkina z Zemsty Aleksandra Fredry. Bista zagrał go w przedstawieniu reżyserowanym przez Stanisława Hebanowskiego (1982). Stworzył Papkina
"naiwnego jak dziecko i stwarzającego sobie własny świat iluzji. Ten Papkin wierzył nawet w to, że pozyska miłość Klary". (Lidia Górska, "Dialog" 1998, nr 3)
W następnych latach Bista nie raz powracał do postaci komediowych, lub takich, którym nadawał komediowy ton. Należały do nich m.in. role Isidora w Awanturze w Chioggi Carlo Goldoniego (1993) i Prezesa w Martwych duszach Mikołaja Gogola (1995) - spektaklach reżyserowanych przez Macieja Englerta w warszawskim Teatrze Współczesnym.
"Charakterystyczne dla niego wężowate ruchy rąk i nieporadność, którą podkreślał przez stale tę samą minę, z opuszczonymi kącikami ust i maślanymi oczami oraz przez dreptanie po scenie, zaczęły powoli przechodzić w manierę" - pisała Lidia Górska. - "Widać to wyraźnie w rolach różnych staruszków - niepewnych, zagubionych i safandułowatych - których w ostatnich latach grywał dość często." ("Dialog" 1998, nr 3)
Z wyrazistym przerysowaniem zagrał także jedną ze swoich ostatnich ról - Człowieka w Ambasadorze Sławomira Mrożka w reżyserii Erwina Axera (1995).
W filmie Bista stworzył ponad sto ról. Zazwyczaj były to role drugoplanowe lub epizody, jak świetny Lovenstein w Liście Schindlera Stevena Spielberga (1993). Jego filmowe dossier zawiera zarówno role w błahych komediach - Między ustami a brzegiem pucharu Zbigniewa Kuźminskiego (1987), a z drugiej strony także role - Grzegorza w Matce królów Janusza Zaorskiego (1982) i Senatora w Lawie Tadeusza Konwickiego wg Dziadów Adama Mickiewicza (1989). Należał do tych aktorów, którym wystarczyła krótka scena, żeby ukazać widzom charakter postaci.
"To bardzo wielka umiejętność pokazać w jednym błysku, czasem w jednej krótkiej scenie, skondensowanymi środkami całą prawdę o granej postaci" - mówił o Biście Maciej Englert. - "Trzeba do tego nie tylko wielkiej wyobraźni, ale i olbrzymiej techniki." ("Teatr" 1997, nr 11)
Był mistrzem epizodu, komplikował graną postać i dawał jej niejednoznaczny wymiar. Często w filmie grał "teatralnie", świadomie odwołując się do określonych konwencji.
Pierwszymi ważnymi rolami ekranowymi Bisty były postacie Stefana Wańka w kryminalnym dramacie Tadeusza Chmielewskiego Wśród nocnej ciszy i Doktora Kautersa w Szpitalu Przemienienia Edwarda Żebrowskiego, obie z 1978 roku. Stworzył intrygujące portrety bohaterów, odkrywając z upływem akcji ich prawdziwe psychologiczne oblicze. Później zagrał m.in. w serialu telewizyjnym - Królowej Bonie Janusza Majewskiego (1980), w telewizyjnej Stacji Antoniego Krauzego (1981) i nauczyciela-psychopatę w Yesterday Radosława Piwowarskiego (1984). Grał w filmach Piotra Szulkina: O-bi, o-ba. koniec cywilizacji (1984) i Ga, ga chwała bohaterom (1985) oraz Filipa Bajona: Magnat (1986), Bal na dworcu w Koluszkach (1989) i Saunie (1992). Wystąpił w Życiu wewnętrznym (1986), Porno (1989) i Nic śmiesznego (1995) Marka Koterskiego. Był cynicznym i przekupnym sędzią piłkarskim w Piłkarskim pokerze Janusza Zaorskiego (1988) i bezradnym dyrektorem szkoły w Ostatnim dzwonku Magdaleny Łazarkiewicz (1989). Zagrał Żyda Mistiga w Dwóch księżycach Andrzeja Barańskiego (1993), a także telemaniaka w Polskiej śmierci Waldemara Krzystka (1994).
Swoje największe role filmowe Bista wykreował w drugiej połowie lat 80. W 1985 roku wcielił się w postać pana M., emerytowanego dygnitarza w filmie Tomasza Zygadły Sceny dziecięce z życia prowincji.
"Łatwo tu było o powierzchowną karykaturę" - pisał Maciej Maniewski. - "Bista, nie stroniąc od tonów wyraźnie ironicznych, sportretował swego bohatera zwyczajnie i po ludzku. Jest w nim pycha i rezygnacja, żal za dawnymi latami i gorzka świadomość, że znalazł się po stronie przegranych. Ale przede wszystkim jakaś niespełniona wielkość, która fascynuje." ("Kino" 1997, nr 12)
Dwa lata później stworzył swoją największą kreację jako Senator w Lawie w reżyserii Tadeusza Konwickiego. W tej postaci, tak samo jak w swoich największych scenicznych rolach, Bista pokazał człowieka o diabolicznym obliczu. Zawarł w niej przerażający obraz satrapy, a równocześnie żałosnego człowieka władzy, przechodząc od tonu dramatycznego w komediowy. Jak pisali krytycy, w jego Senatorze było "wszystko".
Nagrody:
- 1962 - wyróżnienie za rolę Jima Tyrone'a w spektaklu Księżyc świeci nieszczęśliwym Eugene'a O'Neilla w reżyserii Jerzego Rakowieckiego w Teatrze im. Osterwy w Lublinie na 2. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
- 1968 - Złoty Medal za Zasługi dla Obronności Kraju
- 1969 - nagroda za rolę Łazarza w Tragedii o bogaczu i Łazarzu w reżyserii Tadeusza Minca z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 11. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1971 - Srebrny Krzyż Zasługi
- 1972 - Odznaka za Zasługi dla Ziemi Gdańskiej
- 1975 - Medal 30-lecia PRL; nagroda za rolę Gorgoniusza w Cyganerii warszawskiej Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Stanisława Hebanowskiego z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 17. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1976 - Złoty Krzyż Zasługi; nagroda im. Galla za rok 1975
- 1977 - nagroda ministra kultury II stopnia za osiągnięcia aktorskie
- 1978 - nagroda za rolę Lucyfera w Samuelu Zborowskim Juliusza Słowackiego w reżyserii Stanisława Hebanowskiego z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 4. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; Teatralna Nagroda Wybrzeża za wybitną kreację aktorską, rolę Lucyfera w Samuelu Zborowskim Juliusza Słowackiego w reżyserii Stanisława Hebanowskiego z Teatru Wybrzeże w Gdańsku
- 1980 - nagroda teatralna wojewody gdańskiego za wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury
- 1981 - Złota Kareta - nagroda redakcji "Nowości" za najwybitniejszą kreację aktorską festiwalu, rolę Wilhelma Tona w Kniaziu Patiomkinie Tadeusza Micińskiego w reżyserii Macieja Prusa z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 23. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu; nagroda za rolę Wilhelma Tona w Kniaziu Patiomkinie Tadeusza Micińskiego w reżyserii Macieja Prusa z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 7. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych
- 1982 - nagroda wojewody gdańskiego z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru za rolę Prokuratora Scurvy'ego w Szewcach Stanisława Ignacego Witkiewicza w reżyserii Marcela Kochańczyka z Teatru Wybrzeże w Gdańsku
- 1983 - nagroda za rolę Pijaka w Ślubie Witolda Gombrowicza w reżyserii Ryszarda Majora z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 25. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1984 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- 1985 - nagroda za rolę Łopachina w Wiśniowym sadzie Antoniego Czechowa w reżyserii Krzysztofa Babickiego z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 25. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych
- 1986 - Zasłużony Działacz Kultury; nagroda przewodniczącego Komitetu d/s Polskiego Radia i Telewizji za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji
- 1987 - nagroda za rolę kamerdynera Franza w filmie Między ustami a brzegiem pucharu w reżyserii Zbigniewa Kuźmińskiego na 6. Włocławskim Przeglądzie Filmów Polskich; nagroda wojewody gdańskiego za rolę Brechta w Opowieściach Hollywoodu Christophera Hamptona w reżyserii Kazimierza Kutza z Teatru Wybrzeże w Gdańsku
- 1989 - "Złoty Ekran" za role w widowiskach Teatru Telewizji: tytułową rolę w sztuce Franza Werfela Jacobowsky i pułkownik w reżyserii Edwarda Dziewońskiego, rolę Ictavio Piccolominiego w Wallensteinie Fryderyka Schillera w reżyserii Krzysztofa Babickiego, rolę Messerschmanna w Zaproszeniu do zamku Jeana Anouilha w reżyserii Krystyny Sznerr i Tomasza Cromwella w Mieczu obosiecznym Jerzego Zawieyskiego w reżyserii Tadeusza Malaka
- 1990 - nagroda indywidualna za najlepszą drugoplanową rolę męską, rolę Senatora w filmie Lawa Tadeusza Konwickiego na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni; Nagroda Teatralna prezydenta Gdańska
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, styczeń 2005.