Jesienią 1979 roku Tadeusz Kantor z teatrem Cricot 2 wyjechał do Florencji, gdzie władze miasta zaproponowały mu stworzenie nowego przedstawienia. Przygotowania zaczęły się w krakowskich Krzysztoforach, we Florencji próby odbywały się w zdesakralizowanym kościele w dzielnicy Oltrarno. Premiera miała miejsce 23 czerwca 1980 roku.
Słynny stał się afisz spektaklu, na którym Kantor umieścił czarno-białą fotografię z początku XX wieku, przedstawiającą kościół parafialny w Wielopolu Skrzyńskim, swoim rodzinnym miasteczku. Proboszczem w tym kościele był brat babki Kantora – ksiądz Józef Radoniewicz, tam wzięli ślub rodzice artysty, tam on sam został ochrzczony. Urodził się na plebanii w sąsiedztwie kościoła, gdzie spędził pierwsze sześć lat życia.
Nie tylko fotografia kościoła odgrywa w tym spektaklu szczególną rolę. W "Wielopolu, Wielopolu" dokonuje się swoiste ożywienie fotografii rekrutów z I wojny światowej, w której uczestniczył ojciec Tadeusza Kantora, Marian Kantor. Siedzi on w pierwszym rzędzie zarówno na prawdziwej fotografii-pocztówce, jak i w jej ożywionym obrazie w spektaklu.
Postać nazwana Wdową po miejscowym fotografie ustawia do zdjęcia rodzinę przy zwłokach Księdza, by w pewnym momencie zamienić używany przez siebie aparat do dagerotypii w karabin maszynowy. To również ona obmywa zwłoki Księdza.
Śmierć jest w tym przedstawieniu wszechobecna. Jednym z ważniejszych elementów obrazu wywołanego z przeszłości, z pamięci Kantora, jest śmierć Księdza. Kantor był świadkiem odejścia Radoniewicza, ofiary nieszczęśliwego wypadku, gdy miał sześć lat. Ksiądz umierał w swoim pokoju na wielopolskiej plebanii. Mały Tadeusz szczególnie zapamiętał jego nagie stopy. Planował nawet wprowadzić do spektaklu związany z tą "kliszą pamięci" obiekt scenograficzny – stopy w ramie oparcia łóżka. O tym wspomnieniu opowiadał Denisowi Babletowi:
"To prawdopodobnie wywarło na mnie ogromny wpływ. (…) Dla dziecka jest to doświadczenie bardzo głębokie, nawet jeżeli niczego nie rozumie".
Zdjęcie z przedstawienia "Wielopole, Wielopole" Tadeusza Kantora w warszawskim klubie Stodoła, Teatr Cricot 2, 1980, fot. Adam Hayder / Forum
Kantor przywołuje też inne wspomnienia z dzieciństwa oraz członków swojej rodziny, "drogich nieobecnych". Jest więc Matka Helka, Ojciec Marian, Wuj Józef-Ksiądz, Wuj Stasio-Zesłaniec, Babka Katarzyna, Wujek Olek, Wujek Karol, Ciotka Józka, Ciotka Mańka i Adaś (kuzyn). Pojawia się też Rabinek - w Wielopolu Skrzyńskim przed II wojną światową połowę mieszkańców stanowili Żydzi.
Miejscem akcji jest "Pokoik Wyobraźni", w którym nakładają się na siebie różne obrazy z życia rodziny, wspomnienia wojenne i sceny nawiązujące do męki Chrystusa. W przestrzeń pokoju, w którym znajdowały się zwyczajne meble, jak łóżko czy szafa, wdzierają się krzyże, wdzierają się rekruci – prosto z wojny.
W 1983 roku Kantor zgodził się na jednorazowe pokazanie spektaklu w swoim rodzinnym miasteczku (które wtedy było już wsią), w kościele parafialnym. "Wielopole, Wielopole" prezentowane było w Polsce oraz w trakcie licznych tournée zagranicznych teatru Cricot 2 jeszcze przez kilka lat, do 1989 roku.
Krzysztof Miklaszewski pisał w kontekście "Wielopola, Wielopola" o "zaprogramowanym elemencie wzruszenia", które było największym atutem dzieła Kantora:
"To przedstawienie (…) wypełnione piętrowymi metaforami. To wreszcie propozycja (…), w której ważne są wszelkiego rodzaju aktualizacje i zderzenia stereotypów, mitów i wyobrażeń kulturowych. Zespolenie precyzji formy i rewelacji treści buduje wzruszenie. A wzruszenie stoi u podstaw prawdziwego teatru".
Literatura:
- T. Kantor,
"Pisma. Teatr Śmierci. Teksty z lat 1975-1984", wybór i opracowanie K. Pleśniarowicz, Ossolineum-Cricoteka, Wrocław-Kraków 2004
- K. Miklaszewski,
"Spotkania z Tadeuszem Kantorem", TKECh, Kraków 1992
- L. Passega,
"Kantor. Wielopole, Wielopole. Dossier",
Cricoteka, Kraków 2004
- K. Pleśniarowicz,
"Kantor. Artysta końca wieku", Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997
-
"Wielopole Skrzyńskie de Tadeusz Kantor", red. J. Chrobak, Cricoteka, Kraków 2006
- Film D. Bableta
"Le théâtre de Tadeusz Kantor", CNRS, Paryż 1985
Autorka: Karolina Czerska
