Roman Polański w biograficznym filmie "Roman Polański. Moje życie" Laurenta Bouzereau mówił:
Gdyby miano mi położyć na grobie jedną rolkę filmu, chciałbym, żeby to był "Pianista".
W "Pianiście" Polański opowiadał historię Władysława Szpilmana, muzyka i kompozytora żydowskiego pochodzenia. W czasie niemieckiej okupacji rodzina młodego muzyka została pozbawiona środków do życia, a następnie przesiedlona na teren warszawskiego getta. Kiedy w maju 1943 roku getto zostało zlikwidowane, Szpilmanowi cudem udało się uniknąć wywiezienia do obozu w Treblince. Kilkanaście miesięcy później, po wybuchu powstania warszawskiego, Szpilman musiał znowu stoczyć dramatyczną walkę o przetrwanie. Jego sojusznikiem w tej walce został Wilm Hosenfeld, niemiecki żołnierz po latach odznaczony tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.
Paweł Edelman i Roman Polański na planie "Pianisty", 2001, fot. Syrena / Reporter / East News Dlaczego akurat wojenny dramat zrealizowany na podstawie wspomnień Władysława Szpilmana stał się tak ważny dla reżysera "Frantica", że to właśnie ten film miałby spocząć na jego grobie? Głównie ze względu na osobisty charakter opowieści, w której reżyser mógł zmierzyć się z traumatycznymi wspomnieniami z czasów II wojny światowej. Polański, który dzięki ucieczce z krakowskiego getta cudem przeżył Holocaust, w czasie wojny stracił matkę, a jego ojciec trafił do obozu w Mauthausen. Przed rozpoczęciem zdjęć reżyser mówił:
Od dawna nosiłem się z zamiarem zrobienia filmu o Holocauście. Książka Władysława Szpilmana jest tekstem, na który właśnie czekałem. "Pianista" jest świadectwem ludzkiej wytrzymałości w obliczu śmierci oraz hołdem dla siły muzyki i chęci życia. Łamiąc wiele stereotypów, jest historią opowiedzianą bez cienia żądzy zemsty.
Przenosząc na ekran wspomnienia Władysława Szpilmana, Polański nasycił je obrazami z własnej pamięci. Scena, w której bohater grany przez Adriena Brody’ego w ruinach miasta znajduje puszkę ogórków, to echo wojennego losu matki reżysera. Po latach ożyło na ekranie wspomnienie zatrzymania ojca przez esesmanów, kobiety zastrzelonej przez niemieckiego żołnierza i dzieci wyprowadzanych z obozowych baraków przy dźwiękach piosenki "Oh, mein Papa".
"Pianista" nie był pierwszym, ani ostatnim filmem, w którym Polański nawiązywał do swych wojennych traum. W "Oliverze Twiście" opowiadał o losie osieroconego chłopca samotnie walczącego o przetrwanie, a w krótkometrażowych "Ssakach" zamieścił obraz mężczyzny maszerującego przez zaśnieżone pole – wizualizację swego dziecięcego marzenia o ojcu powracającym z obozu w Mauthausen. Ale dopiero "Pianista" stał się dla Polańskiego szansą artystycznego przepracowania swych najgłębszych lęków i traum, jakie zostawiła w nim II wojna światowa.
Zdjęcia do filmu, autorem których jest Paweł Edelman, zaczęły się w lutym 2001 roku w Niemczech, a zakończyły 16 czerwca w Polsce. Filmowcy pracowali na ulicach stolicy, w tym na warszawskiej Pradze, a także na terenie wojskowym Akademii Sztabu Generalnego w Rembertowie, w Filharmonii Narodowej i w studiach - na Chełmskiej i we Włochach.
Scenariusz Pianisty, oparty na wspomnieniach Szpilmana, napisali Ronald Harwood i Roman Polański. Autorem muzyki jest Wojciech Kilar, a scenografii Allan Starski. W postać Władysława Szpilmana wcielił się amerykański aktor Adrien Brody – znany m.in. z filmu "Mordercze lato" Spike'a Lee, który specjalnie na potrzeby filmu musiał schudnąć z 73 do 59 kilogramów.
Film Romana Polańskiego trafił na kinowe ekrany 6 września 2002. Wcześniej, w maju 2002 roku "Pianista" zdobył Złotą Palmę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes. W 2003 roku film Polańskiego był także jednym z największych zwycięzców rywalizacji o Oscara, zdobywając nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej za najlepszą rolę męską, reżyserię oraz scenariusz adaptowany. "Pianista" zdobył także aż siedem francuskich Cezarów oraz trzy brytyjskie nagrody BAFTA.
- "Pianista", Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Polska, 2002. Reżyseria: Roman Polański. Scenariusz: Ronald Harwood na podstwie książki Władysława Szpilmana. Zdjęcia: Paweł Edelman. Muzyka: Wojciech Kilar. Scenografia: Allan Starski. Kostiumy: Anna Biedrzycka-Sheppard. Montaż: Hervé de Luze. Aktorzy: Adrien Brody (Władysław Szpilman), Frank Finlay (Ojciec Władysława), Maureen Lipman (Matka Władysława), Ed Stoppard (Henryk, brat Władysława), Thomas Kretschmann (Kapitan Wilm Hosenfeld). Produkcja: Robert Benmussa, Timothy Burrill, Gene Gutowski, Roman Polański. Kolor, 150 min.
