"Zaprosiłam do współpracy Agatę Kucińską, świetną reżyserkę teatru lalkowego, bo część spektaklu chciałabym zrealizować w konwencji lalkowej. Basia z zespołu Chłopcy kontra Basia pracuje nad muzyką. Na pewno postaci kobiet są u Tokarczuk fascynujące i ich nie odpuszczę. Na razie jednak czytam książkę, po raz czwarty, powstaje adaptacja. Zależy nam na opowiedzeniu historii za Tokarczuk, żeby zrozumiał ją także widz, który książki nie czytał. Ale chciałabym też, żeby tam była również opowieść o tym, jak wkroczyło w nasze życie oświecenie i jak nas odcięło od intuicji, od magicznej strony rzeczywistości. Chcę zabrać widzów do Iwańca, do pierwszej wspólnoty, żeby nie tyle pokazać siłę sekty, co siłę wspólnej ekstazy. Tego, czego można doświadczyć tylko poprzez ciało."
W tradycji żydowskiej chrzest członka gminy jest grzechem śmiertelnym. Mimo to w XVIII wieku Jakubowi Lejbowiczowi, zwanemu Frankiem, udało się przekonać do tak haniebnego czynu sześć tysięcy Żydów ze wschodnich kresów I Rzeczypospolitej.Olga Tokarczuk opisując w "Księgach Jakubowych" historię samozwańczego mesjasza, uzupełnia białe plamy historii Polski. Dopuszczając do głosu podolskich Żydów, zarówno tych, którzy zwalczali Franka, jak i tych, którzy w niego uwierzyli, przeciwstawia się popularnej, sienkiewiczowskiej wizji Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako Polski niemal wyłącznie szlacheckiej i katolickiej. Z przyjętej przez Tokarczuk perspektywy, dominacja polityczna i religijna Polaków jawi się jako opresyjna i niesprawiedliwa, zaś oparta na równości sekta Jakuba Franka stanowi jedną z niewielu przestrzeni wolności w ówczesnym społeczeństwie.
- Wydaje mi się, że ta Rzeczypospolita Obojga Narodów, którą prezentuje w swojej książce Tokarczuk i którą chcę przedstawić na scenie, to wcale nie jest bezpieczna przystań. To nie miejsce, gdzie inne narody i inne religie mogą czuć się swobodnie, a przede wszystkim godnie - tłumaczy reżyserka spektaklu Ewelina Marciniak, a dramaturg Jan Czapliński dodaje:
" W tej historii o wędrówce kilku tysięcy polskich - podolskich - Żydów poszukujących własnego miejsca, bezpieczeństwa i godności - są bowiem momenty, które aż nadto wyraźnie rymują się z dzisiejszymi migracjami ludności. Rymuje się też, co ciekawe, logika argumentacji przeciwników - początkowy sceptycyzm kasztelanowej Kossakowskiej z powodzeniem mógłby się dziś wpisać w neoliberalną, wyzbytą z wszelkiej empatii narrację sprzeciwu wobec przyjmowania uchodźców. W wielu miejscach wystarczy zatem uważniej posłuchać, by świat osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej zaczął rozbrzmiewać sprawami dzisiejszej Polski".
Wojciech Niemczyk - odtwórca roli Jakuba Franka - w rozmowie z dziennikarzami zauważył, że historia opisana przez Tokarczuk jest tak bogata i wielowątkowa, że zespół musiał zrezygnować z wielu wątków. - Wystawienie całej powieści byłoby fizycznie niemożliwe - podkreślił. - Jakub Frank to główna postać przedstawienia, która służy nam do opowiedzenia tej historii. Myślę jednak, że głównym bohaterem spektaklu jest duchowość, a w zasadzie jej kryzys, który nastąpił w epoce oświecenia. Wtedy duchowość została zatracona. Bóg i życie duchowe przestało istnieć na poczet sztywnego kołnierza - mówił. Bo Frank zaproponował ludziom wspólnotę. Marciniak zauważa, że pojawia się w tym świecie braku, straty i upadku i daje nadzieję na zbawienie, dictum i odnowę. - Był niezwykle porywający w tym, że odpowiedział na potrzebę doświadczenia boskości, która jest w ludziach - podsumowuje reżyserka.
"Chciałam zapytać o ciało, cielesność i mistycyzm w kontekście doświadczenia duchowego. Dramaturdzy zwrócili uwagę natomiast na luki w historii, które zaintrygowały mnie dopiero później. I odwrotnie, gdy ja skupiłam się na losach poszczególnych bohaterów ze wspólnoty Jakuba Franka, dramaturdzy zaczynali się przejmować jednostkowymi losami bohaterów i uzupełniali ich osobiste przedzieranie się do tego, co boskie "
W obsadzie: Aleksandra Bożek, Karolina Adamczyk, Julia Wysyzńska, Eliza Borowska. Choreografię do spektaklu przygotowała Kaya Kołodziejczyk, a za muzykę Barbara Derlak (Chłopcy kontra Basia) i Wojtek Urbański ( Rysy). Premiera "Ksiąg Jakubowych" odbędzie się 13 maja 2016, Teatr Powszechny w Warszawie.
źródła: Teatr Powszechny, "Polityka", oprac. AL