Barbara Apolonia Chałupiec, znana całemu światu pod pseudonimem Pola Negri, zaczęła swoją spektakularną karierę w warszawskich teatrach, jednak szybko została odkryta przez dziesiątą muzę. Wszystko za sprawą legendarnego producenta Aleksandra Hertza, który zobaczył aktorkę na scenie i natychmiast zaproponował jej rolę w filmie. Po dużym sukcesie melodramatu "Niewolnica zmysłów" (1914), Negri podpisała kontrakt ze Sfinksem, wytwórnią Hertza, i wystąpiła w takich obrazach jak "Żona" (1915) czy "Studenci" (1916). Filmy z początkowego okresu twórczości aktorki uległy całkowitemu zniszczeniu podczas drugiej wojny światowej lub zachowały się jedynie we fragmentach. Wyjątkiem jest "Bestia", która ocalała wyłącznie dlatego, że została zakupiona w 1921 roku (a więc w czasie, gdy Negri była już gwiazdą światowego formatu) przez dystrybutora z Nowego Jorku. Amerykańska kopia filmu, będącego prawdopodobnie pierwszą produkcją znad Wisły wyświetlaną w kinach w Stanach Zjednoczonych, trafiła po latach do polskiej Filmoteki Narodowej i została poddana rekonstrukcji cyfrowej. Obraz Hertza nie wyróżnia się niczym szczególnym na tle ówczesnej kinematografii światowej, jednak dla wielbicieli Negri i dla widzów zainteresowanych początkami polskiego kina pozostaje prawdziwym unikatem.
"Jeśli nie jest się ostrożnym w miłości, można się srodze rozczarować" – brzmi motto, które już na początku filmu zapowiada, że "Bestia" będzie moralitetem o konsekwencjach ulegania namiętnościom. Heroiną spragnioną życiowych uciech jest nastoletnia Pola Basznikow (Pola Negri), która wymyka się nocami z rodzinnego domu, by przy muzyce i winie bawić się do rana z miejscowymi hulakami. Kiedy po jednej z zabaw surowy ojciec bije nieposłuszną córkę, bohaterka ucieka z domu razem z "apaszem" Dymitrem (Jan Pawłowski). Żywiołowy partner nie wystarcza jednak ambitnej dziewczynie, dlatego Pola szybko go porzuca i rusza samotnie w dalszą drogę. Atrakcyjna, pracowita i energiczna, podejmuje pracę w mieście i szybko zdobywa dużą popularność jako tancerka w kabarecie. Sukcesy zawodowe idą w parze z osobistymi – Pola wiąże się z bogatym przemysłowcem Aleksym (Witold Kuncewicz), który jest całkowicie zauroczony artystką. Jak podpowiada melodramatyczny schemat, szczęście będzie jednak krótkotrwałe, a za chwilę namiętności bohaterowie zapłacą bardzo wysoką cenę.
Kariera ubogiej dziewczyny w showbiznesie, postać "apasza", fatalistyczny los amoralnej kobiety i salonowa sceneria to elementy typowe dla melodramatu z drugiej dekady XX wieku. Hertz nie rewolucjonizuje gatunku, jednak trochę tonuje czarno-białe podziały i ogranicza moralne sądy. Tytuł jest zwodniczy – właściwie żaden z bohaterów nie zasługuje na miano bestii. Główna bohaterka wywołuje spiralę nieszczęść, ale nie jest postacią negatywną – to indywidualność, wolny duch i ambicja sprawiają, że Pola nie godzi się na swój los i walczy o prawo do szczęścia. Choć Hertz nie jest feministą opiewającym niezależność kobiet, lecz moralistą przestrzegającym przed lekkomyślnością i egoizmem, to jednak przedstawia protagonistkę "Bestii" z dużą dozą wyrozumiałości. Być może tytuł odnosi się więc nie do Poli, lecz do zdradzającego żonę Aleksego – męscy bohaterowie też nie są jednak w filmie demonizowani i jawią się jako ludzie nie tyle okrutni, co słabi.
Przy całej swojej prostocie i naiwności, obraz Hertza zawiera kilka scen interesujących filmowo. Twórcy stosują montaż równoległy, a czasem dramaturgicznie wykorzystują inscenizację dwuplanową – np. w ujęciu na początku filmu, kiedy na pierwszym planie widzimy Polę wślizgującą się przez okno do łóżka, a w tle rozbudzonego hałasem ojca. Reżyser zadbał również o obsadę: oprócz Poli Negri wystąpiła w "Bestii" popularna aktorka studia Sfinks, Maria Dulęba (grająca żonę Aleksego), a w epizodycznej roli tancerki pojawiła się Lya Mara, późniejsza gwiazda niemieckiego kina. Z dzisiejszej perspektywy największym mankamentem filmu Hertza są za to przewidywalne wątki fabularne i brak indywidualizacji postaci, które zostały maksymalnie uproszczone psychologicznie. Choć scenariusz nie dawał Poli Negri możliwości zaprezentowania talentu, to jednak aktorka została zauważona za granicą właśnie dzięki "Bestii". Wkrótce po premierze Negri zakończyła współpracę ze swoim protektorem Aleksandrem Hertzem i wyjechała do Niemiec, by po kilku latach znaleźć się w Hollywood.
Fragment filmu zobaczyć można w Repozytorium Cyfrowym FINA.
"Bestia", Polska 1917. Reżyseria Aleksander Hertz. Scenariusz Aleksander Hertz. Zdjęcia Witalis Korsak-Gołogowski. Scenografia Józef Galewski, Tadeusz Sobowski. Wykonawcy Pola Negri (Pola Basznikow, Witold Kuncewicz (Aleksy), Jan Pawłowski (Dymitr), Maria Dulęba (Sonia, żona Aleksego), Lya Mara (tancerka), i inni.
Produkcja Sfinks. Czarno-biały, 47 minut.
Autor: Robert Birkholc, czerwiec 2018