Właściwie: Barbara Apolonia Chałupiec (Chalupec). Aktorka teatralna i filmowa, urodziła się 3 stycznia 1897 roku w Lipnie na Ziemi Dobrzyńskiej, zmarła 1 sierpnia 1987 roku w San Antonio w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.
-
Barbara Apolonia Chałupiec. Aktorka teatralna i filmowa, urodziła się 3 stycznia 1897 roku w Lipnie na Ziemi Dobrzyńskiej, zmarła 1 sierpnia 1987 roku w San Antonio w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Spis treści: Aktorskie początki | Z Warszawy do Berlina | Hollywoodzka kariera | Filmy dźwiękowe | Filmografia
Po aresztowaniu ojca Poli Negri przez Rosjan w 1902 roku, matka wraz z córką przeniosły się do Warszawy, gdzie dziewczynka zaczęła pobierać lekcje tańca. Uczęszczała do szkoły baletowej, by w 1908 roku zadebiutować w "Jeziorze łabędzim", a następnie zwrócić na siebie uwagę partią solową w balecie "Coppelia". Dzięki protekcji Kazimierza Hulewicza, wicedyrektora Warszawskich Teatrów Rządowych, w 1911 roku dostała się do Szkoły Aplikacyjnej (aktorskiej) i po roku nauki zadebiutowała jako Pola Negri (od nazwiska włoskiej poetki) na scenie Teatru Małego w roli Anieli w "Ślubach panieńskich" Aleksandra Fredry. Recenzje były wstrzemięźliwe: braki dykcji, chrapliwy głos nie predestynowały jej do pracy na scenie. Ale kiedy Ryszard Ordyński, asystent Maksa Reinharda, wystawiał w Warszawie pantomimę "Sumurun", Hulewicz polecił mu swoją protegowaną. Tym razem sukces był autentyczny. Jako siedemnastolatka Pola Negri została ulubienicą Warszawy, zaś Aleksander Hertz, właściciel Sfinksa - najważniejszej wówczas polskiej wytwórni filmowej - zaproponował jej angaż do filmu. Nakręciła dla niego osiem obrazów, w większości w jego reżyserii.
Aktorskie początki
Pierwszym filmem Negri była "Niewolnica zmysłów" (1914) Jana Pawłowskiego według scenariusza Hulewicza. Wkrótce, dzięki serii dramatów apaszowskich, została okrzyknięta pierwszym polskim wampem ekranu. Po wybuchu I wojny światowej i zajęciu Warszawy przez Niemców, filmy Hertza trafiły na rynek niemiecki. Po "Bestii" (1915) tamtejsza prasa obwołała Negri "polską Astą Nielsen".
Rok później zatrudniony w berlińskim Deutsches Theater Ordyński zaprosił ją do nowej wersji "Sumurun", którą miał wystawić sam Reinhardt. Hertz ocenił to zaproszenie jako część intrygi, mającej na celu sprowadzenie Negri do Berlina, gdzie czekała na nią oferta studia Saturn. Oznaczało to zerwanie zawartego z nim dwuletniego kontraktu, więc wytoczył aktorce proces. Po latach miał przyznać, że proces był fikcyjny i miał podnieść wartość Poli Negri na rynku niemieckim. W rzeczywistości Sfinks tracił swój największy atut - gwiazdę, która mimo skromnego dorobku była rozpoznawana w całej Europie. Niestety, Studio Saturn zbankrutowało i zostało przejęte przez UFA - największe studio filmowe Europy. Hertz musiał więc zadowolić się symbolicznym odszkodowaniem i obietnicą zagranicznej dystrybucji swoich filmów kanałami UFA. Obietnicą dość mglistą, zważywszy sytuację na froncie i rychły upadek Niemiec.
Z Warszawy do Berlina
Zamiana Warszawy na Berlin niewiele na początku zmieniła w artystycznej sytuacji Poli Negri. Kinematografia niemiecka nie od razu potrafiła wykorzystać potencjał aktorki, pierwsze filmy berlińskie nie różniły się od tych, jakie powstawały w studiu Hertza. Ale w Deustches Theater Negri poznała Ernsta Lubitscha - aktora i gwiazdę kabaretu, pasjonującego się filmem. Już pierwsze próby reżyserskie Lubitscha przyniosły mu rozgłos i uznanie. Jako jeden z niewielu potrafił zaznaczyć odrębność wersji sfilmowanego spektaklu teatralnego, a także "zhumanizować" filmowe widowisko. Świadomość własnego stylu, która odróżniła tego reżysera od rzeszy wyrobników zatrudnionych w studiach berlińskich, przyniosła mu sławę na całym świecie. Czego się dotknął na planie filmowym, nabierało życia. Ta wielka umiejętność, z czasem nazwana "the Lubitsch touch" (dotknięcie Lubitscha), stała się nie tylko synonimem autorskiego stylu, ale i zapewniła mu miejsce w Hollywood. Wcześniej jednak za ocean trafiła Pola Negri.
Amerykańska kariera Poli Negri
Stało się tak dzięki filmom wyreżyserowanym przez Lubitscha: "Oczom mumii Ma" uznawanym dziś za pierwsze arcydzieło Lubitscha, brawurowym "Carmen" i "Madame Dubarry" czy popisowemu "Sumurun". Pierwszym filmem Negri, który trafił do kin amerykańskich, były "Oczy mumii Ma", ale jej prawdziwa kariera w Stanach zaczęła się od Madame Dubarry, którą w Stanach wyświetlano pod tytułem "Passion" ("Namiętność"). W tym samym czasie Charles Chaplin wrócił ze swej triumfalnej podróży po Europie, dzieląc się z prasą entuzjazmem na temat Negri. Już w nowojorskim porcie na pytanie dziennikarzy, co widział ciekawego w Europie, odpowiedział bez zastanowienia - Polę Negri. Na takie dictum bożyszcza tłumów Jesse L. Lasky, szef Famous Players (późniejszego Paramount Pictures) wysłał aktorce zaproszenie do Hollywood.
Negri przybyła do Hollywood w 1922 roku via Paryż, gdzie ponoć została namaszczona przez samą Sarah Bernhardt na jej następczynię. Początkowo także Amerykanie nie potrafili wykorzystać jej potencjału. Po filmach europejskich, gdzie grała role niebezpiecznych wampów, hollywoodzkim kreatorom wizerunku zabrakło odwagi, by podtrzymać to emploi. Historyk kina Richard Griffith, w latach 60. kustosz Działu Filmowego Museum of Modern Arts w Nowym Jorku, pisał o Poli Negri, że amerykańscy widzowie z lat 20. XX wieku widzieli w niej cygańską księżniczkę z brudną szyją, którą spece od wizerunku z Hollywood natychmiast wymyli do czysta. Na efekt nie trzeba było długo czekać: aktorka, której nie dano szansy zaznaczenia swej odrębności, uwikłała się w konflikt z Glorią Swanson, nazywaną wówczas "królową Paramountu". Spór między gwiazdami o palmę pierwszeństwa był bezpardonowy, a wobec bierności kierownictwa wytwórni Swanson odeszła z Paramountu, zostawiając na placu boju rywalkę, na lansowanie której zabrakło pomysłu.
Na szczęście w Hollywood zjawił się Ernst Lubitsch, sprowadzony przez Mary Pickford, której marzyła się zmiana wizerunku z archetypicznej "dziewczyny z sąsiedztwa" na "kusicielkę". Gwiazda nie wzięła pod uwagę przywiązania do jej wizerunku amerykańskiej publiczności - film "Rosita" poniósł kasową klęskę i reżyser stanął przed widmem powrotu w niesławie do Europy. Pola Negri była w podobnej sytuacji, więc podwójna determinacja przyniosła pożądane skutki. "Cesarzowa" (1924) przywróciła blask obojgu, a popularność "Hotelu Imperial" w reżyserii innego europejskiego mistrza, Mauritza Stillera, sprawiła, że Pola Negri stała się pierwszoplanową postacią Hollywood. Niestety, na krótko. Amerykanie nie chcieli oglądać filmów z jej udziałem - dochody zapewniało wyświetlanie ich w Europie, gdzie aktorka nadal była bardzo popularna. Widownię amerykańską raziło także natrętne przypominanie o sobie, co czyni z Poli Negri pierwowzór dzisiejszych gwiazd, dbających o swój medialny wizerunek. To ona sama była źródłem plotek o licznych romansach, jakie łączyły ją z prominentnymi postaciami filmowego światka, między innymi z Charlesem Chaplinem, czemu on zaczął w pewnej chwili gwałtownie zaprzeczać. Kiedy Amerykanie przeżywali chorobę Rudolpha Valentina (gwiazdor trafił do szpitala z zapaleniem wyrostka), Pola Negri nieoczekiwanie ogłosiła, że łączy ich płomienny romans. Valentino miał wkrótce "prezydencki" pogrzeb - z trumną podróżującą z Nowego Jorku do Kalifornii przez całe Stany Zjednoczone.
Aktorka Pola Negri na plaży z psem, 1927, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Latem 1927 roku Negri wyjechała do Europy, by w Paryżu poślubić gruzińskiego księcia Serge'a Mdivaniego. Niewykluczone, że ten nieprzemyślany krok był kolejnym etapem wojny z Glorią Swanson, wówczas - dzięki małżeństwu z Henrim de la Falaise - mającej prawo do tytułu markizy.
Filmy dźwiękowe Poli Negri
Przełom dźwiękowy w kinie wydawał się kresem filmowej kariery Poli Negri. Ale ambicje gwiazdy sięgały dalej. W 1931 roku, po rozwodzie z księciem, który skutecznie zredukował stan konta aktorki, Pola Negri wróciła na scenę, a następnie na plan filmowy. Film "Na rozkaz kobiety" (1932) Paula L. Steina został ogłoszony filmem roku - niestety, tylko w Polsce. Prasa odnotowała pojawienie się "nowej Marleny Dietrich", co jednak komplementem nie było: Negri debiutowała na ekranie pięć lat wcześniej niż Dietrich, odnosząc światowe sukcesy w czasach, kiedy Niemka nie potrafiła się przebić na pierwszy plan.
Hollywood nie ponowiło zaproszenia na plan filmowy, oferta przyszła natomiast z Berlina. Pola Negri przeniosła się do Niemiec, by w ciągu trzech lat zagrać w siedmiu filmach. Do grona jej wielbicieli należał sam Adolf Hitler, plotkowano nawet o romansie Führera z gwiazdą. To nie mogło skończyć się dobrze. Powołując się na życzliwość kanclerza III Rzeszy, minister propagandy Joseph Goebbels zaczął naciskać na gwiazdę, by wystąpiła w filmie propagującym ideologię nazistowską. Sytuacja była szczególna: już światowy rezonans "Mazura" (1935) Williego Forsta pokazał, że - podobnie jak w okresie powojennym - filmy z udziałem Poli Negri mogą przełamać mur politycznej izolacji Niemiec. Aktorka zwlekała z odpowiedzią na ofertę ministra, a kiedy propozycja została ponowiona, uciekła do Francji.
Przebywała tam aż do wybuchu wojny, a kiedy hitlerowcy wkroczyli do Paryża, przedostała się do Portugalii, skąd udało się jej wyjechać do Ameryki. Wystąpiła nawet w filmie "Hi Diddle Diddle" (1943) Andrew L. Stone'a, ale mimo ciepłych recenzji nowych propozycji nie było. Na ekran wróciła dopiero po 20 latach, licząc po cichu - wzorem swej wielkiej rywalki Glorii Swanson, nagrodzonej przez hollywoodzką Akademię za kreację w "Bulwarze Zachodzącego Słońca" - na Oscara za rolę ekscentryczki w "Księżycowych prządkach" (1964) Jamesa Nelsona. Bezskutecznie. Wycofała się więc z hollywoodzkiego życia (odmówiła nawet udziału w akcji promocyjnej kandydującego do Oscara filmu "Potop", o co prosił ją - lansujący dzieło Jerzego Hoffmana - polski kompozytor Bronisław Kaper), zamieszkała w San Antonio w Teksasie, gdzie zmarła 1 lipca 1987 roku.
Pola Negri pozostaje legendą kina. I - jak dotąd - jedyną polską aktorką , która osiągnęła status gwiazdy filmowej o światowym zasięgu. Ernst Lubitsch mówił o niej, że była pierwszą aktorką europejską rozumiejącą istotę kina, a na pewno jedną z pierwszych osobistości Hollywood, która potrafiła skupiać na sobie uwagę widowni także poza salą kinową.
Od 2007 roku w rodzinnym Lipnie odbywa się Przegląd Twórczości Filmowej "Pola i inni", poświęcony Poli Negri oraz innym polskim aktorom próbującym kariery za granicą. Wśród laureatów "Polity", statuetki przyznawanej przez organizatorów, są m.in. Karolina Gruszka, Agata Buzek, Olgierd Łukaszewicz i Jan Nowicki.
Filmografia
Filmy nieme nakręcone w Polsce:
- 1914 - Niewolnica zmysłów, reż. Jan Pawłowski
- 1915 - Żona, reż. Aleksander Hertz
- 1916 - Studenci, reż. Aleksander Hertz
- 1916 - Bestia (Kochanka apasza), reż. Aleksander Herz
- 1917 - Tajemnice Warszawy (cykl filmów Arabella, Pokój nr 13, Tajemnica Alei Ujazdowskich), reż. Aleksander Hertz
- 1917 - Jego ostatni czyn, reż. Aleksander Hertz, Stanisław Jerzy Kozłowski
Filmy nieme nakręcone w Niemczech:
- 1917 - Zügelloses Blut / Rozpasana, reż. ?
- 1917 - Nicht Lange Täuschte Mich das Glück / Niedługo mnie szczęście łudziło, reż. Kurt Matull
- 1917 - Küuss, die Man Stiehlt im Dunkeln / Za pocałunek - wieczystych nocy męki
- 1917 - Wenndas Herz in Hass Erglüht / Gdy serce nienawiścią pała, reż. ?
- 1917 - Rosen, die der Sturm Entblättert / Róże na wietrze, reż. ?
- 1918 - Die Toten Augen / Martwe oczy, reż. ?
- 1918 - Mania. Die Geschichte einer Zigarettenarbeiterin / Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów, reż. Eugen Illes
- 1918 - Die Augen de Mumie Ma / Oczy mumii Mia, reż. Ernst Lubitsch
- 1918 - Der Gelbe Schein / Żółty paszport, reż. Eugen Illes, Victor Janson
- 1918 - Carmen, reż. Ernst Lubitsch
- 1919 - Das Karussel des Lebens / Awanturnica, reż. Georg Jacoby
- 1919 - Vendetta (Blautrache) / Vendetta - Zemsta krwi, reż. Georg Jacoby
- 1919 - Kreuzigt Sie! / Dzieje mężatki, reż. Georg Jacoby
- 1919 - Madame Dubarry / Madame Dubarry, reż. Ernst Lubitsch
- 1919 - Komtesse Doddy / Hrabina Rondoli, reż. Georg Jacoby
- 1920 - Die Marchesa d'Armiani / Markiza d'Armiani, reż. Alfred Halm
- 1920 - Sumurun, reż. Ernst Lubitsch
- 1920 - Das Martyrium / Męczeństwo, reż. Paul Ludwig Stein
- 1920 - Die Geschlossene Kette / Zamknięte kajdany, reż. Paul Ludwig Stein
- 1920 - Arme Violetta / BiednaVioletta, reż. Paul Ludwig Stein
- 1921 - Die Bergkatze/ Dzika kotka, reż. Ernst Lubitsch
- 1921 - Sappho / Safo, reż. Dymitri Buchowetzki
- 1922 - Die Flamme / Głos ulicy, reż. Ernst Lubitsch
Filmy nieme zrealizowane w USA:
- 1923 - Bella Donna, reż. George Fitzmaurice
- 1923 - The Cheat / Napiętnowana, reż. George Fitzmaurice
- 1923 - The Spanish Dancer / Hiszpańska tancerka, reż. Herbert Brenon
- 1923 - Hollywood, reż. James Cruze
- 1924 - Shadows of Paris / Czarna Lu, reż. Herbert Brenon
- 1924 - Forbidden Paradise / Cesarzowa, reż. Ernst Lubitsch
- 1924 - Lily of the Dust / Jej wielka miłość, reż. Dymitri Buchowetzki
- 1924 - Men / Mężczyźni, reż. Dymitri Buchowetzki
- 1925 - East of Suez / Piętno krwi, reż. Raoul Walsh
- 1925 - The Charmer / Czarodziejka, reż. Sidney Olcott
- 1925 - Flower of Night / Kwiat nocy, reż. Paul Bern
- 1925 - A Woman of the World / Bezwstydna kobieta, reż. Malcolm St. Clair
- 1926 - The Crown of Lies / Skłamałam, reż. Dymitri Buchowetzki
- 1926 - Good and Naughty / Dobry i nieznośny, reż. Malcolm St. Clair
- 1926 - Hotel Imperial, reż. Mauritz Stiller
- 1927 - Barbed Wire / Drut kolczasty, reż. Rowland V. Lee
- 1927 - The Woman on Trial / Spowiedź uczciwej kobiety, reż. Mauritz Stiller
- 1928 - The Secret Hour / Godzina zmysłów, reż. Rowland V. Lee
- 1928 - Three Sinners / Podwójne życie, reż. Rowland V. Lee
- 1928 - Loves of an Actress / Miłostki aktorki, reż. Rowland V. Lee
- 1928 - The Woman of Moscow / Biała księżna, reż. Ludwig Berger
- 1929 - The Way of Lost Souls / Ulica potępionych dusz, reż. Paul Czinner (Wielka Brytania)
Filmy dźwiękowe:
- 1932 - A Woman Commands / Na rozkaz kobiety, reż. Paul L. Stein (USA)
- 1934 - Fanatisme / Fanatyzm, reż. Tony Leikan, Gaston Ravel (Francja)
- 1935 - Mazurka / Mazur, reż. Willi Forst (Niemcy)
- 1936 - Der Wegnach Shanghai / Moskwa-Szanghaj, reż. Paul Wegener (Niemcy)
- 1937 - Madame Bovary / Pani Bovary, reż. Gerhard Lamprecht (Niemcy)
- 1937 - Tango Notturno / Tango Notturno, reż. Fritz Kirchhoff (Niemcy)
- 1938 - Die Fromme Lüge / Pobożne kłamstwo, reż. Nunzio Malasomma (Niemcy)
- 1938 - Die Nacht der Enstscheidung / Decydująca noc, reż. Nunzio Malasomma (Niemcy)
- 1943 - Hi Diddle Diddle, reż. Andrew L. Stone (USA)
- 1964 - The Moon-Spinners / Księżycowe prządki (w TVP), reż. James Neilson
Bibliografia:
- Pola Negri, "Pamiętnik gwiazdy", Warszawa 1976
- Wiesława Czapińska, "Pola Negri, polska królowa Hollywood", Warszawa 1988
- Barbara Kurowska (red.), "Legenda kina - Pola Negri", Łódź 2008
- Mariusz Kotowski, "Pola Negri, legenda Hollywood", Warszawa 2011
Autor: Konrad J. Zarębski, kwiecień 2011
film
kino
aktorka filmowa
kino nieme
