Trzy razy Marie. Artystki o spektaklu "Rambert. Tryptyk"

Marie Rambert podczas próby przedstawienia "Giselle", Salisbury, 1945, fot. The Royal Academy of Dance/ArenaPAL /Forum, default, Marie Rambert podczas próby przedstawienia "Giselle", Salisbury, 1945, fot. The Royal Academy of Dance/ArenaPAL /Forum, center, #000000

#taniec

Polka, która założyła pierwszy brytyjski zespół taneczny. Jako pedagożka – surowa, choć w pamiętnikach obnażała swoje czułe, wrażliwe oblicze. Marie Rambert, jedna z najważniejszych postaci tańca współczesnego jest bohaterką niezwykłego tryptyku.

Niezwykłego, bo będącego spotkaniem trzech osobowości choreograficznych, które podjęły się pracy z biografią słynnej tancerki. Efektem są trzy autonomiczne części stanowiące autorskie wypowiedzi artystyczne skupione wokół postaci Marie Rambert. Premiera "Rambert: Tryptyk", kolejnego spektaklu stworzonego w ramach programu "Terytoria Choreografii – nowe szlaki awangardy" odbyła się 27 września 2020 w Sopocie. O tym, jak to jest mierzyć się z życiorysem wybitnej postaci i prowadzić próby choreograficzne na odległość, a także o odkrytej w prywatnych zapiskach uczuciowej stronie Rambert opowiadają twórczynie tryptyku – Joanna Czajkowska, Małgorzata Dzierżon i Anna Akabali.

Joanna Czajkowska

Thumbnail — Joanna Czajkowska, fot. Helena Ganjalyan

Tancerka, choreografka i teoretyczka tańca. W 1998 roku razem z Jackiem Krawczykiem założyła Sopocki Teatr Tańca, gdzie stworzyła kilkadziesiąt autorskich choreografii. Absolwentka Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Gdańskiego. Zawodowe osiągnięcia potwierdził uzyskany w ramach egzaminu organizowanego przez Związek Artystów Scen Polskich dyplom artysty-tancerza. Razem z Sopockim Teatrem Tańca występowała w wielu krajach Europy, a także m.in. w Indonezji, Chinach i Argentynie. Jako wykładowczyni prowadziła m.in. zajęcia na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina. W 2018 roku została uhonorowana Brązowym Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis". Jest członkinią Polskiego Forum Choreologicznego.

Czy biografia słynnej tancerki jako punkt wyjścia to wdzięczny materiał do pracy, czy raczej ciężar?

Czytając biografię Marie Rambert od razu poczułam, że interesuje mnie pierwszy okres jej życia. Kiedy dzieliłyśmy się materiałem, zaproponowałam, że właśnie tym okresem się zajmę. Właściwie to się samo tak ułożyło. Jestem całe życie związana z Sopotem, tu mieszkam i mimo licznych podróży zawsze tutaj wracam. Jakoś poczułam tę starą Europę i jej szaleństwa. Z kolei Małgorzata Dzierżon wyjechała do Anglii i tańczyła w Rambert Dance Company, więc w pewnym sensie powieliła historię Marie Rambert. A Ania Akabali na co dzień pracuje w Turcji i dużo podróżuje. Bardzo chciała pracować z walizkami, więc w sposób naturalny przypadła jej część trzecia biografii Rambert – czyli artystyczne podróże z jej zespołem. Zatem każda z nas poczuła tę swoją część.

Dla mnie przygotowywanie swojej części tryptyku było ogromną przyjemnością. Miałam przywilej i szczęście pracować z Sopockim Teatrem Tańca, który tworzę od 23 lat, więc znam większość zatrudnionych przy "Rambert. Tryptyk" artystów. Znam ich emploi artystyczne, fascynacje ruchowe, stosunek do postaci. A oni znają mnie. To sytuacja dużego zaufania i familiarnej atmosfery.

Podzieliliśmy się postaciami, które w życiu Marie Rambert odegrały ważne role. Niektóre z nich to postaci dosłowne, z imienia i nazwiska. Inne są metaforą. Nie ma w mojej części głównej bohaterki – wszystkie występujące postaci ją tworzą. Tworzą też atmosferę tego specyficznego czasu w Europie. Dosyć oczywiste jest, że wielką fascynacją Rambert był Wacław Niżyński, a także Siergiej Diagilew i Balety Rosyjskie. Postać inspirowaną Niżyńskim gra Jacek Krawczyk. Kolejną osobą, która miała duży wpływ na Rambert – przede wszystkim jej edukację – był Émile Jaques-Dalcroze i tą postać gra Tomasz Graczyk. Oczywiście Rambert ogromnie fascynowała się też artystkami tańca – Isadorą Duncan i Ruth St. Denis. Ja gram postać inspirowaną ruchowo Duncan, natomiast Joanna Nadrowska, Róża Kołoda i Wiktoria Rudnik tworzą zespół Ruth St. Denis, wykonując taniec hinduski. Jest też Kalina Porazińska, która wciela się w teatralną fascynację Marie – Sarah Bernhardt. Swego rodzaju wodzirejem spektaklu jest Artur Grabarczyk. Rambert interesowała się także życiem kabaretów wiedeńskich i paryskich, co barwnie opisywała w swoich pamiętnikach.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Marie Rambert oraz Sally Gilmour podczas prób w Ballet Rambert, 1943, fot. Ministry of Information Photo Division

Obrazek

marie_rambert_a.jpg

Każdy z artystów wchodził w głębszy proces ze swoimi postaciami. Ja sama szukałam lekkości i płynności gestów Isadory Duncan, starając się jednak unikać dosłowności. Nad kwestią dosłowności zastanawiałyśmy się też wspólnie z Kaliną Porazińską w kontekście Bernhardt. Wiadomo, że w jej czasach grało się szerokim, teatralnym gestem i rzeczywiście choreografia Kaliny może wyglądać koturnowo, jak rysowana grubą kreską. Uzyskałyśmy dzięki temu efekt komediowy. W taniec hinduski wplotłyśmy z kolei m.in. vouging, czyli współczesny styl taneczny. W naszej części ważny jest też absurd – użyłabym tu filmowego porównania do Almodovara albo Tarantino.

Bardzo zależało mi, by pokazać powolny, niezauważalny proces przemiany ówczesnego europejskiego społeczeństwa – od różnorodnego, kolorowego, poszukującego, do takiego, nad którym zaczynają zbierać się chmury, co doprowadza do pierwszej, a potem drugiej wojny światowej. Po obejrzeniu tej części na wideo, mogę powiedzieć, że udało się ten efekt uzyskać.

Czy części tryptyku będą ze sobą korespondować stylistycznie, czy spoiwem będzie tylko chronologia?

Części są odrębne stylistycznie i estetycznie, ale łączą je m.in. wizualizacje Katarzyny Turowskiej i światła Mateusza Gierca. Występują też pewne zbieżności w ustawieniu ciała wynikające np. z wątku Baletów Rosyjskich. Myślę, że dla publiczności to będzie ogromna przyjemność oglądać historię jednej osoby w trzech różnych odsłonach.

Czy postać Marie Rambert była dotychczas dla pani punktem odniesienia?

Szczerze mówiąc, nie. Bardzo fascynowałam się natomiast Baletami Rosyjskimi i Ruth St. Denis, więc w pewnym sensie miałyśmy z Rambert podobne inspiracje . Oczywiście uczyłam się historii tańca, więc jej historia życia i osiągnięcia były mi znane, ale osobiście bardziej inspirowałam się choreografami, czyli osobami, które nie tylko wykonują, ale też tworzą spektakl. Marie była wybitną pedagożką tańca i wychowała wspaniałych choreografów, ale sama choreografką nie była. Pozostawała dla mnie postacią-tajemnicą. Choć byłam też tak po prostu, patriotycznie dumna, że Polka tak wyraźnie zapisała się w historii tańca współczesnego. Jej życiorys był dla mnie również dowodem na to, że wcale nie trzeba od dziecka uczyć się w szkole baletowej, a prawdziwa miłość i fascynacja nie mają terminu ważności, że można zacząć pracę artystyczną od nieformalnych działań, poza oficjalnymi instytucjami, a zarazem zrobić wielką karierę. Cieszę się, że po latach dzięki Terytoriom Choreografii mogłam odkryć Rambert na nowo.

Jak wyglądał research w ramach pracy nad tryptykiem?

Najwięcej o Rambert wiedziała oczywiście Małgorzata, która tańczyła w zespole założonym przez Rambert. Czytała nawet jej prywatny pamiętnik, który prezentuje ją od innej strony. Bo jako pedagożka Rambert miała wysokie wymagania, była – mówiąc potocznie – żyletą. A w pamiętnikach ukazuje swoją wrażliwą, kobiecą stronę. Pisze o miłości do męża i fascynacji Niżyńskim. Rambert była też żartownisią i typowym "ruchowcem", który za pomocą ekspresji głosu i ciała wprowadzała do towarzystwa lekkość i humor. Na początku pracy dużo rozmawiałyśmy o biografii Rambert, wymieniając się informacjami, które już miałyśmy przed złożeniem projektu. Kiedy podzieliłyśmy biografię, każda z nas skupiła się na swojej części.

Kiedy pojawił się pomysł, by spektakl o Rambert był tryptykiem?

Sam pomysł, by w ogóle wystartować w konkursie w ramach "Terytoriów Choreografii" wyszedł od Anny. Prowadziłam przedmiot reżyseria, dramaturgia i inscenizacja spektakli tańca na Uniwersytecie Muzycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie, gdzie Anna była moją studentką. Anna razem z Małgorzatą uczyły się natomiast w tej samej szkole baletowej w Bytomiu. Małgorzata była w pewnym sensie wzorem dla Ani, która jest trochę młodsza. Kiedy Anna wymyśliła, by wystartować w konkursie i zaprosić Małgorzatę – byłam bardzo na tak. Nigdy wcześniej jednak ze sobą nie pracowałyśmy, a sytuacja, w której trzy twórczynie robią jeden spektakl nie jest raczej możliwa, dlatego od początku czułyśmy, że to powinny być trzy odrębne części składające się na tryptyk. Znałam prace Ani jako mojej studentki, a prace Małgorzaty widziałam w internecie. Wiedziałam, że jesteśmy bardzo różne, ale wszystkie trzy operujemy ruchem "tańczonym", w którym jest płynny przebieg. Mogę powiedzieć, że choreografia Małgorzaty jest dla mnie typowym myśleniem Rambert, jest w niej czystość i elegancja. U Ani choreografia jest bardziej fizyczna, dzika. Ja mam podejście bardziej performerskie, używam sporo improwizacji. Gdybyśmy chciały zrobić razem jeden spektakl – mogłoby to nie wyjść, a w tryptyku każda z nas czuła się dobrze.

Wymieniałyście się uwagami i pomysłami czy stawiałyście na ściśle autonomiczną pracę?

Nie dawałyśmy sobie uwag, wszystkie jesteśmy dojrzałyśmy artystkami. Każda z nas ma też wysoką pozycję w świecie tanecznym. Nie ingerujemy w swoje wizje. Przygotowywałyśmy ten spektakl późną wiosną i ze względu na pandemię była to praca on-line. Byłam jedyną choreografką, która widziała proces na żywo, a nie w ekranie monitora. Czasem podpowiadałam więc pewne rozwiązania techniczne, ale były to kwestie czysto praktyczne, a nie artystyczny feedback. W części Małgorzaty jestem po prostu tancerką i podporządkowuję się jej koncepcji. Było to dla mnie wyzwanie, bo chciałam zatańczyć tak, by choreografka, która myśli zupełnie inaczej niż ja, była zadowolona. Ale także i przyjemność – bo w finale tej części tańczymy w technice release, którą uwielbiam [technika tańca współczesnego opierająca się na płynności, lekkości i przyjemności płynącej z ruchu oraz niwelowaniu napięcia – przyp. red.]. Cały zespół zaproszony do "Rambert. Tryptyk" to świetni artyści i spotkanie różnych osobowości.

Jak prezentowany będzie tryptyk? Czy pomiędzy częściami znajdą się jakieś pasaże?

Wszystkie trzy części są bardzo intensywne. Kiedy oglądaliśmy przesłane przez filmowca wideo prezentujące wszystkie segmenty bez przerw, miałam poczucie, że jeszcze nie ochłonęłam emocjonalnie po pierwszym z nich, a już przechodzę do kolejnego, który się bardzo mocno zaczyna. Myślę, że dla widza to byłoby zbyt trudne i męczące, by obejrzeć całość longiem [jedną część bezpośrednio po drugiej – przyp. red.]. Jest też oczywiście powód formalny – musimy mieć jako zespół czas, by się przebrać, zmienić stylizacje. Rozpatrywaliśmy pokazywanie w przerwach wizualizacji o Rambert, ale kiedy zobaczyliśmy, jak całość jest intensywna – a ruch mocny, fizyczny – poczuliśmy, że publiczność potrzebować będzie po prostu oddechu.

Małgorzata Dzierżon

Tancerka i choreografka, absolwentka Państwowej Szkoły Baletowej w Bytomiu. Mieszka i pracuje w Wielkiej Brytanii. Członkini New Movement Collective. Od 2018 roku dyrektorka artystyczna grupy Fertile Ground. Przez siedem lat była członkinią zespołu Rambert, dla którego stworzyła choreografię Flight. Współpracowała także m.in. z Duńskim Baletem Królewskim, Peter Schaufuss Ballet, Singapore Dance Theater i Operą w Göteborgu. Jej osiągnięcia dostrzegło grono brytyjskich krytyków i krytyczek – była dwukrotnie nominowana do nagrody dla najlepszej tancerki w kategorii modern.

Jakim materiałem była biografia Marie Rambert? Biografie, nawet najbardziej inspirujące, potrafią nieść pewne ograniczenia. Pytam o to także w kontekście Pani działalności w zespole Rambert.

Dla mnie ta biografia to zdecydowanie inspiracja i bogate archiwum do poszukiwań punktów wyjściowych, wątków i tematów, które są nadal aktualne. Trudno byłoby oddać długie, pełne życie Marie Rambert – a żyła 94 lata – w trakcie dwudziestominutowej sceny, czy nawet całego tryptyku. Myślałam też o temacie samego projektu, jest dosyć ambitny: "Terytoria Choreografii – nowe szlaki awangardy". Myślę, że sama Rambert, która zawsze poszukiwała i zachęcała do podejmowania nowych wyzwań artystycznych, chciałaby, abyśmy podeszły do tego tematu odważnie. Nie miałam okazji uczestniczyć w próbach do pozostałych części tryptyku, ale dużo rozmawiałyśmy i widziałam fragmenty nagrań. Myślę, że moja część, tzw. "scena angielska", jest najbardziej skupiona na postaci Marie, jej postać przewija się tu od końca pierwszej sceny aż do finału. Ale nawet tutaj subtelna linia narracyjna służy temu, by rzucić światło na wybrane wątki i motywy oraz życie wewnętrzne Marie – nie ma na celu przedstawienia pełnego życiorysu bohaterki.

A jak przebiegała pani praca w kontekście doświadczenia bycia częścią słynnego zespołu? Czy duch lub myśl jego założycielki wciąż jest tam obecny?

Myślę, że duch i ambicja Marie ciągle są w zespole obecne. Rambert założyła zespół, który na początku odnosił się do tańca klasycznego, ale z czasem zaczęła zachęcać tancerzy do wyzwań twórczych i artystycznych poszukiwań. Rambert była rzeczywiście założycielką pierwszego w Wielkiej Brytanii zespołu tańca, ale z czasem tych zespołów pojawiło się więcej. W latach 60. podjęła więc odważną, ale właściwą decyzję, by odejść od tańca klasycznego w kierunku, w którym poruszała się część europejskich i amerykańskich twórców dążących do rozwoju języka tanecznego. W tym kierunku popychała więc swoich podopiecznych.

Postać Rambert była więc dla mnie ważna – to nie tylko założycielka pierwszego zespołu w Wielkiej Brytanii, ale także osoba, która przez większość swojego artystycznego życia miała wpływ na rozwój tańca współczesnego na całym świecie. Zespół Rambert, w którym tańczyłam przez ponad siedem lat, był moim artystycznym domem, a także miejscem, które zachęcało mnie do rozwinięcia zainteresowań twórczych, m.in. poprzez uczestnictwo w warsztatach choreograficznych. W 2016 roku otrzymałam zlecenie stworzenia dzieła do repertuaru Rambert. Moja choreografia Flight była prezentowana na deskach najważniejszej sceny tańca w Wielkiej Brytanii, Sadler’s Wells, w ramach obchodów 90-lecia zespołu.

Myślę, że ten duch zachęcania tancerzy do własnych poszukiwań został zakorzeniony w zespole przez Marie Rambert.

Przed podjęciem pracy nad tryptykiem z pewnością wiele już pani wiedziała o Rambert. Jak wyglądała praca nad pani częścią spektaklu?

W 2016 roku pracowałam jako choreografka przy projekcie edukacyjnym z okazji rocznicy założenia zespołu, równocześnie przygotowując Flight. Wtedy miałam okazję spędzić sporo czasu w archiwach, tam też natknęłam się na ręcznie pisany pamiętnik Rambert w języku polskim. Co prawda nie tańczyliśmy choreografii Rambert, ona nie była znana jako choreografka, ale tańcząc w "Popołudniu fauna" w choreografii Niżyńskiego byłam zaznajomiona ze stylem, którym ona fascynowała się całe życie. Przygotowując się do tryptyku, przeczytałam ponownie jej autobiografię "Żywe srebro". Ze względu na temat mojej sceny, która inspirowana była także grami, zapoznałam się z trylogią "Krykiet", "Rugby" i "Boxing", której stworzenie Rambert w latach 30. zleciła choreografce Susan Salaman. Obejrzałam też "Gry" Niżyńskiego z 1913 roku, do których odnoszę się w jednej ze scen i które stanowiły inspirację do stworzenia kostiumów w mojej części. Moje przygotowanie do stworzenia części tryptyku było mieszanką tego, co już wiedziałam i co było w moim ciele dzięki znajomości choreografii oraz nowych eksploracji.

Format wyświetlania obrazka

standardowy [760 px]

Marie Rambert podczas ćwiczeń, Rambert Ballet, fot. © Hulton-Deutsch Collection/CORBIS/Corbis via Getty Images

Obrazek

marie_rambertgettyimages54.jpg

Czy w pamiętnikach Rambert znalazła pani coś zaskakującego? Coś, co rzucałoby nowe światło na tę postać i jej biografię?

Zacznę od tego, że Marie przybyła do Wielkiej Brytanii na początku pierwszej wojny światowej i była aktywna artystycznie w tych turbulentnych czasach – w trakcie obu wojen, jak również w okresie międzywojennym. Chciałam, aby moja scena nawiązywała do ducha i skrajności tych zmiennych czasów. Zaczynając od sielankowych gier, nawiązując do trylogii, o której wspomniałam (trylogii bazującej na popularnych w Anglii sportach), przechodzę do musztry, gdzie choreografia grupy staje się mechaniczna i militarna. Chciałam skontrastować te elementy z innym pomysłem ruchowym – opartym na bardziej intymnym spojrzeniu na życie prywatne Marie Rambert. Jej pamiętnik pisany był ręcznie w języku polskim i nie zawsze wszystko było czytelne. Miał bardzo osobisty charakter i odsłaniał inną naturę Rambert: osoby uczuciowej, zakochanej, pełnej marzeń i nostalgii, poszukującej bliskości. Pamiętnik ukazuje łagodniejszą, wrażliwszą stronę artystki. Myślę, że ta Marie, którą "znamy" to Marie-dyrektorka, Marie-pedagożka. Jest surowa, militarna. Jej prywatne zapiski ukazują jej życie wewnętrzne, które było zupełnie inne. Posłużyły mi do stworzenia choreografii solowej, serii duetów i trio, które czasami pozostają w rozdźwięku z kompozycją ruchową gier i musztry.

Zawodowa fascynacja Niżyńskim i platoniczna miłość, jaką obdarzała go Rambert przeplatają się tutaj stylistycznie z wątkiem spełnionego życia z jej mężem Ashley Dukiem. Życie emocjonalne Rambert toczyło się własnym trybem, wbrew tym burzliwym czasom.

Czym wyróżnia się estetycznie pani segment tryptyku?

Ma bardzo minimalistyczną oprawę, w której bardzo istotny jest sam ruch. Muzyka Szymona Brzóski, z którym od lat współpracuję, oddaje tęsknotę w czasach obu wojen oraz sielankę czasów międzywojennych w kraju, który przyniósł Rambert miłość, udane życie rodzinne i spełnienie. Myślę, że ostatnie miesiące były okresem bardzo turbulentnym dla wielu z nas i moja część tryptyku przypomina o cykliczności wydarzeń, a finał mojej sceny daje nadzieję.

Myślę, że dla osób, które nie zajmują się choreografią hasło "próby on-line" może brzmieć egzotycznie. Jak pracuje się nad ruchem w taki sposób?

Nie jest to sytuacja idealna, miałyśmy wszystkie spotkać się w czerwcu w Sopocie, ale pandemia oczywiście ograniczyła nasze możliwości. Ale mimo to postanowiłyśmy stworzyć tryptyk na odległość. Muszę zaznaczyć, że od lutego brałam udział w rezydencji artystycznej w Hong Kongu na zaproszenie Academy for Performing Arts. Hong Kong był jednym z miejsc, gdzie epidemia pojawiła się najwcześniej i najszybciej też zareagowano, m.in. zamykając szkoły. Więc spędziłam kilka miesięcy, w trakcie których większość moich działań artystycznych opierało się na tego typu pracy. Rozmawiając z Joanną i Anną mówiłam o moich doświadczeniach i problemach, które możemy napotkać. Każda z nas wkroczyła w ten okres twórczy pełna nadziei, że jednak się uda, ale rzeczywiście problemy się pojawiły – największy z nich dotyczył łączności. Wiele teatrów, z którymi współpracuję, czy część tancerzy w swoich domach niestety nie ma dostępu do szybkiego łącza internetowego. To bardzo utrudnia współpracę. Proces, który na początku miał być dosyć krótki i intensywny wypełnił się czekaniem na dobrą jakość połączenia. Próbowałyśmy różnych sposobów. Trzeba też wziąć pod uwagę, że różnica czasowa między Hong Kongiem i Polską to sześć godzin. W pewnym momencie zasugerowałam, że zamiast łączyć się bezpośrednio – będę się nagrywać, a wykonawcy spróbują zrobić to, co im danego dnia zlecam, następnie to zarejestrują i wyślą mi z powrotem. Zdarzało się, że w dniu, w którym decydowałyśmy się na asynchroniczną pracę, akurat było dobre połączenie - trzeba było reagować na bieżąco na zmienne warunki. Cieszę się, że spotkamy się w Sopocie, by popracować z tancerzami razem, w jednej przestrzeni. Dodatkowym utrudnieniem jest to, że nigdy nie pracowałam z tą grupą. Musieliśmy się sporo nauczyć o sobie nawzajem. Ale cieszę się, że uda nam się spotkać i myślę, że będzie to bardzo satysfakcjonujący finał tego procesu.

Anna Akabali

Tancerka i choreografka, absolwentka Państwowej Szkoły Baletowej w Bytomiu. Studiowała także na Frankfurt University of Music and Performing Arts oraz na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina. W latach 2008-2010 była artystką Śląskiego Teatru Tańca, a w 2011 roku dołączyła do zespołu Opery Narodowej w Ankarze. Jest także wykładowczynią i tutorką – współpracowała m.in. ze School of Performing Arts na uniwersytecie GAU na Cyprze.

Jak pracowało się z biografią Rambert?

Im bardziej zagłębiałam się w tę biografię, tym więcej przychodziło mi do głowy pomysłów. To było bardzo cenne, bo jeśli chodzi o słynnych artystów, to zawsze wiemy mniej więcej, kto jest kim, co tworzył. Ale dopiero bliższe przyjrzenie się życiorysowi i temu, jakie Rambert podejmowała decyzje, pozwala naprawdę zobaczyć tę postać. Poczułam, że była zawziętą, zdeterminowaną kobietą i sposób, w jaki dążyła do celu był niesamowity. Żyła w niełatwych czasach, między jedną wojną a drugą, ale nie poddawała się. W swojej części skupiłam się na jej podróżach i jej osobistej sile. To było dla mnie najciekawsze i najbardziej inspirujące, bo podróże tworzą nas jako ludzi i artystów. Zawsze jakąś cząstkę siebie gdzieś zostawiamy, a coś z kolei zabieramy… Moim celem było nie tylko zaprezentowanie Rambert jako silnej kobiety, ale stworzenie przekazu dotyczącego wszystkich kobiet, które mogłyby się z nią utożsamiać. Dziś podróżowanie jest jeszcze łatwiejsze i czerpiemy garściami ze świata, jesteśmy coraz mocniejsze. Z drugiej strony – mamy XXI wiek, a dalej musimy walczyć o swoje prawa i zmagać się z nierównym traktowaniem albo przejawami seksizmu. Ale myślę, że siła jest w nas.

Czyli, jak rozumiem, biografię Rambert połączyła pani ze swoimi osobistymi doświadczeniami?

Na pewno, bo sama wiem, jak to jest zmieniać miejsce zamieszkania i pracy. Nowy język, otoczenie, kultura. Ale to wzbogacające i wzmacniające doświadczenia. Dzięki nim weryfikujemy poglądy i wzrastamy.

A czy przed przystąpieniem do pracy nad "Rambert. Tryptyk" postać Marie Rambert była dla pani ważna? Kiedy rok temu rozmawiałam z twórczyniami spektaklu o Poli Nireńskiej, przyznały, że choć nazwisko tancerki było im znane, to jej postać nie stanowiła dla nich wcześniej twórczego punktu odniesienia.

Muszę się zgodzić z poprzedniczkami. Kiedy zaczęłam czytać więcej o Marie, miałam poczucie żalu, że tak mało się o niej mówi i wie. Skończyłam szkołę baletową w Bytomiu, gdzie miałam zajęcia z historii tańca i bardzo mało mówiło się tam o współczesności. Poza tym powinniśmy być bardzo dumni, że tak ważna postać w historii tańca była Polką. Cieszę się, że takie projekty jak "Terytoria Choreografii" powstają. Być może młodzi artyści będą się inspirować takimi postaciami.

Jak wyglądał pani teoretyczny research? Jakie źródła pani poznawała?

Czytałam sporo artykułów, a najbardziej skorzystałam z książki "Żywe srebro", autobiografii Rambert. Kilkukrotnie do niej wracałam, żeby upewnić się co do swoich artystycznych wyborów. Częścią cytatów i fotografii podzieliłam się z tancerzami, by rozumieli źródła proponowanej przeze mnie choreografii.

Czego można spodziewać się po pani części tryptyku? Wiem, że wszystkie trzy będą autonomiczne estetycznie.

Chciałabym, by widz miał poczucie, że ogląda starą fotografię. Kostiumy i scenografia są w kolorach brązu, sepii… Mamy wrażenie przeniesienia się w świat Marie. Chciałam też, by efekt cofania się w czasie szedł w parze z odnalezieniem w spektaklu współczesnych elementów, przede wszystkim siły kobiet, na której najbardziej się skupiłam. To kobiety będą w mojej części na piedestale. Pierwiastek męski również będzie obecny, ale to żeńska moc będzie najbardziej widoczna.

Czy ktoś, kto nie zna biografii Rambert, będzie miał szansę czegoś się o niej dowiedzieć z pani części? Czy elementy życiorysu będą czytelne?

Wydaje mi się, że biografia nie będzie stricte czytelna. Chciałam, by było to bardziej uniwersalne. Chodzi o podróż jako taką, niekoniecznie tę konkretną, jaką odbywała Rambert. Wydaje mi się, że ktoś z minimalną wiedzą o głównej bohaterce będzie w stanie odczytać odniesienia do jej biografii. Podobnie jak osoby, które po obejrzeniu mojej części zrobią mały research.

Jak pracowało się w trybie on-line?

Czasem łączyliśmy się i przez telefon, i przez komputer, żeby przez telefon rozmawiać, a widzieć się dzięki komputerowej kamerce. Technicznie i choreograficznie daliśmy radę, ale odczuwanie emocji to bardzo ważna część procesu, dlatego nie mogę się doczekać, kiedy przyjadę do Sopotu i tego doświadczę. Myślę, że podobnie jest z oglądaniem spektakli na YouTube – wiemy, że gdybyśmy uczestniczyli w spektaklu na żywo, to te emocje byłyby większe.

Pracowaliśmy w dwóch trybach: w pierwszym z nich nagrywałam siebie w konkretnej choreografii, przesyłałam tancerzom, potem razem to przechodziliśmy i następowało "czyszczenie". Inny proces wyglądał tak, że dawałam tancerzom sugestie i zadania ruchowe. Tancerze posiłkując się otrzymywanymi ode mnie zadaniami proponowali swoje rozwiązania, a potem nad tymi propozycjami pracowaliśmy.

Czy praca on-line ujawniła coś ciekawego?

Według mnie tworzenie w ten sposób jest możliwe, ale na pewno wymaga większej ilości czasu. Problemy techniczne sprawiają, że wszystko się wydłuża.

Dla mnie spotkanie na żywo jest potrzebne, a wręcz konieczne, ponieważ emocje i energia, jaką otrzymuje się podczas pracy z tancerzami jest bezcenna i bardzo jej potrzebuję. Nie chciałabym sobie tej przyjemności odbierać.

Streaming live "Rambert. Tryptyk" w wykonaniu tancerzy Sopockiego Teatru Tańca oraz zaprzyjaźnionych artystów będzie można zobaczyć 11 listopada o godz. 18.00 po uprzednim zalogowaniu się na stronie https://mstt.pl/.

Projekt Terytoria Choreografii jest częścią koordynowanego przez Instytut Adama Mickiewicza międzynarodowego programu kulturalnego POLSKA 100, realizowanego w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2021.

Sfinansowano ze środków MKiDN w ramach Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017-2021.

Język Polish

terytoria choreografii