Franciszek Habdas "Otwarcie MDM-u"
Franciszek Habdas, "Otwarcie MDM-u", 1952, pl. Konstytucji 3 (od strony ul. Waryńskiego), Warszawa, fot. Szymon Rogiński / dzięki uprzejmości artysty W latach 50. Franciszek Habdas (1906–1977) był jednym z czołowych rzeźbiarzy współpracujących z architektem Zygmuntem Stępińskim, autorem i współautorem najważniejszych powojennych realizacji warszawskich, takich jak Pałac Kultury i Nauki, Mariensztat, MDM i Osiedle Nowy Świat.
Najbardziej znana płaskorzeźba Habdasa upamiętnia otwarcie najważniejszej inwestycji mieszkaniowej – osiedla MDM i znajduje się na dole ściany budynku przy pl. Konstytucji 3 (od strony ul. Waryńskiego). Dzieło przedstawia grupę dorosłych z dziećmi, jakby ustawionych do zdjęcia. Nad nimi kartusz z datą – 22 lipca 1952.
Inną rzeźbę autora, "Dziewczynę z gołębiem" (1957), równie mocno reprezentującą ducha socrealizmu, można zobaczyć w Parku im. Rydza-Śmigłego (przy PKP Powiśle). "Postać dziewczyny stanowi kwintesencję stylu, choć powstała w czasie, gdy socrealizm okazał się być już doktryną przebrzmiałą i mocną krytykowaną" – pisze Paweł Giergoń.
Józef Gosławski "Muzyka"
Józef Gosławski, "Muzyka", 1952, fot. dzięki uprzejmości Królikarni W okresie przedwojennym Józefa Jana Gosławskiego (1908–1963) wysoko ceniono za karykatury rzeźbiarskie oraz portrety (do jego nielicznych zachowanych dzieł należy m.in. "Portret Marii Maro" z 1937, własność Ambasady Polskiej w Rzymie). Po II wojnie światowej twórczość artysty zdominowały rzeźba monumentalna oraz medalierstwo – jego najbardziej znanymi realizacjami są: Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (odsłonięty w 1969) oraz monety (m.in. 5 złotych z wizerunkiem rybaka, 10 złotych z Kopernikiem).
W Warszawie można podziwiać jego rzeźbę alegoryczną "Muzyka" (1952), która znajduje się nad gzymsem bydynku mieszkalnego przy Koszykowej 34/50 (naprzeciwko Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej). Dzieło to jest jedną z trzech grup rzeźbiarskich umieszczonych obok siebie – dwie pozostałe zrealizowali Kazimierz Bieńkowski ("Sztuki piękne") i Leon Machowski ("Literatura"). Na stronie wystawy czytamy:
[…] grupy rzeźbiarskie ledwo udało się ukończyć na huczne otwarcie dzielnicy. Po tym wydarzeniu ekspresyjne, rozgadane i gestykulujące grupy, sugerujące pomyślny rozwój wysokiej kultury w socjalistycznym państwie, miały zostać odkute w trwalszym, szlachetniejszym materiale
Jerzy Jarnuszkiewicz "Przedszkolaki"
Jerzy Jarnuszkiewicz, "Przedszkolaki", 1947, fot. dzięki uprzejmości Królikarni Jerzy Jarnuszkiewicz (1919–2005) to jeden z najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy II połowy XX wieku i nauczyciel kilku pokoleń artystów. Obok pomników rzeźbiarskich, jego najbardziej znane dzieło to pomnik "Małego Powstańca" (1946) na warszawskiej Starówce – w drugiej połowie lat 40. Jarnuszkiewicz zrealizował szereg zamówień na rzeźbę architektoniczną. Dekorował m.in. przedszkole na Mariensztacie (1947, ul. Sowia 4) i w tym samym roku dom przy ul. Katowickiej. Płaskorzeźby utrzymane w stylistyce dwudziestolecia międzywojennego, określano jako "graficzne" (przez żłobienia i rysowanie rylcem) oraz łączono z jego późniejszą twórczością medalierską.
Płaskorzeźby "Hutnika" i "Nauczycielki" (1952) dłuta Jarnuszkiewicza zdobią także MDM (na odcinku między pl. Konstytucji i pl. Zbawiciela). Około połowy lat 50. w twórczości artysty nastąpiły istotne przewartościowania, równoległe do ewolucji polityki kulturalnej PRL-u (kończyła się wówczas monowładza realizmu socjalistycznego).
Piotr Kann "Putta odbudowujące Warszawę"
Piotr Kann, "Putta odbudowujące Warszawę", 1955-58, ul. Świętojańska 11, Warszawa, fot. Szymon Rogiński / dzięki uprzejmości artysty Po II wojnie światowej prawie całkowicie zniszczoną Warszawę odbudowywali wszyscy, nawet nagie aniołki. Ich pracę uwiecznił Piotr Kann na staromiejskiej kamienicy przy ul. Świętojańskiej 11. Klasycyzujący fryz stiukowy z głowami, puttami i herbem Warszawy powstał w czasie odbudowywania budynku według projektu Haliny Kosmólskiej w latach 1955–1958.
Maksymilian Potrawiak "Winobranie"
Maksymilian Potrawiak, "Winobranie", 1952, fot. dzięki uprzejmości Królikarni Wykształcony jako rzeźbiarz Maksymilian Potrawiak (1910–1986) nawet będąc w niemieckiej niewoli, we wszystkich trzech obozach jenieckich wykonywał ozdoby i dekoracje.
Był już wtedy autorem mauzoleum gen. Gustawa Orlicz-Dreszera w Gdyni z 1939 roku (razem z rzeźbiarzem Stanisławem Sikorą i architektem Janem Bogusławskim). Dwa miesiące po odsłonięciu pomnika Niemcy wysadzili go w powietrze.
Jego autorstwa jest także sielska scena zbioru winogron ujęta w owalny medalion (1952) i umiejscowiona na narożnym budynku mieszkalnym w Warszawie (ul. Wilcza 33 / ul. Marszałkowska 64).
Płaskorzeźba to jeden z zagadkowych elementów dekoracji tej okolicy. Jej tematykę łączy się czasem z działającymi wówczas pod tym adresem delikatesami Bachus.
Adam Smolana z zespołem "Pracownia kamieniarska"
Ludwika Nitschowa, "Prace murarskie", 1952, ul. Piękna 28/34, Warszawa, fot. Szymon Rogiński / dzięki uprzejmości artysty Największą serię socrealistycznych rzeźb architektonicznych Adam Smolana (1921–1987) stworzył dla odbudowującego się Gdańska w pierwszej połowie lat 50. W Warszawie projektant razem z zespołem architektów stworzył cykl poświęcony historii powstania Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (1952). Sześć płaskorzeźb rozmieszczonych na budynku przy ul. Marszałkowskiej 53 (m.in. "Pracownia kamieniarska", "Narada architektów") przedstawia pracę zespołu architektów i planistów oraz pracę rzeźbiarzy, kamieniarzy, murarzy i innych specjalistów budowlanych. W katalogu do "Figur retorycznych" czytamy:
Dzięki ich wspólnemu wysiłkowi miała dokonać się rewolucyjna zmiana – jak przewidywał w swoim wierszu Adam Ważyk, lud miał wejść do Śródmieścia
Przypisywani Alinie Szapocznikow "Robotnicy"
Przypisywane Alinie Szapocznikow, "Robotnicy", ok. 1952, ul. Mokotowska 4/6, Warszawa, fot. Szymon Rogiński / dzięki uprzejmości artysty Jedna z najwybitniejszych polskich rzeźbiarek drugiej połowy XX wieku (1926–1973) opierając się na osobistym doświadczeniu wojny i potem walki z nieuleczalną chorobą, stworzyła własny język form dla odzwierciedlenia przemian zachodzących w ludzkim ciele. Wprowadziła w tym celu do warsztatu rzeźbiarza nowe materiały, odważnie tworząc przejmujące prace o wyjątkowej sile ekspresji.
Szapocznikow ma również na swoim koncie rzeźby w duchu socrealistycznym. Brała udział w konkursach, m.in. Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Bohaterów Warszawy i ofiar Auschwitz. W połowie lat 50. jej dzieła znalazły się w zespole rzeźb PKiN. Wcześniej – jak tu jej przypisywani "Robotnicy" z ok. 1952 (ul. Mokotowska 4/6) – na powojennej siedzibie Związku Zawodowego Pracowników Budownictwa Ceramiki i Pokrewnych Zawodów (obecnie w budynku mieści się Europejska Akademia Fotografii).
Jan Ślusarczyk "Taniec", "Praca", "Hodowla"
Jan Ślusarczyk, "Hodowla", 1953-56, Ministerstwo Finansów, ul. Świętokrzyska 12, Warszawa, fot. Szymon Rogiński / dzięki uprzejmości artysty W pierwszych latach po II wojnie Jan Ślusarczyk (1903–1980) stworzył liczne dzieła w duchu socrealizmu. Są to m.in.: sarkofag gen. Świerczewskiego na warszawskich Powązkach (1948–1949), Pomnik Wdzięczności dla Armii Radzieckiej w Białymstoku (1951), rzeźby w Parku Kultury w Chorzowie (np. Pomnik Hutnika, 1953–1955).
O jego płaskorzeźbach na gmachu Ministerstwa Finansów w Warszawie (ul. Świętokrzyska 12) – "Taniec", "Praca" i "Hodowla" (1953–1956) pisali organizatorzy wystawy w Królikarni:
Wyjątkowo lekkie i pogodne przedstawienia nie do końca licują z powagą ministerialnego gmachu. Pomysłowość i wysoką klasę rzeźbiarza widać szczególnie na pełnej interesująco stylizowanych zwierząt i detali "Hodowli".
Źródła: figuryretoryczne.pl, culture.pl, ekultura.asp.gda.pl, wyborcza.pl, www.sztuka.net, materiały własne
