Rekordziści: osiem wyjątkowych polskich słów
Jakie słowo jest najkrótsze w języku polskim? A które najdłuższe? Jaki wyraz najtrudniej zapisać, a jaki najciężej przetłumaczyć? Które słowo może okazać się najpiękniejsze? Inspirując się książką "Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words", sporządziliśmy listę najważniejszych i najbardziej charakterystycznych polskich słów.
Które polskie słowo może być najkrótsze? Skłoniliśmy się do wyboru najmniejszej i najprostszej polskiej samogłoski: "i". Jej znaczenie wiąże się z tworzeniem nieskomplikowanych relacji logicznych, opartych na spójniku łączenia. I...
Który wyraz można uznać za najdłuższy? Na takie pytanie zazwyczaj odpowiadamy jednym słowem, będącym szkolną zmorą każdego ucznia: Konstantynopolitańczykowianeczka. Oznacza ono "małą mieszkankę Konstantynopola". Ten 32-literowy gigant jest oczywiście najdłuższym wyrazem, lecz jego cała budowa wydaje się nieco wątpliwa. W związku z tym to słowo ma właściwie tylko jedno zastosowanie: funkcjonuje jedynie jako odpowiedź na pytanie o najdłuższy wyraz.
3. Słowo najtrudniejsze do napisania
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Ilustracja dla hasła "Gżegżółka" z książki "Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words" ; tekst: Mikołaj Gliński, Matthew Davies, Adam Żuławski; ilustracje i projekt książki: Madalena Burdzyńska; wydawnictwo: Instytut Adama Mickiewicza, 2018; zdjęcie: Magdalena Burdzyńska / Culture.pl
Długość wyrazów nie jest największym zmartwieniem użytkowników języka polskiego. Polszczyzna charakteryzuje się skomplikowanymi i zawiłymi regułami, które są odbiciem rozwoju języka na przestrzeni wielu stuleci. Ortograficzne zasady nie byłyby sobą, gdyby nie ogromna ilość wyjątków.
Jednym z takich wyjątków jest "gżegżółka". Ten językowy potworek (oznaczający kukułkę) opiera się na najbardziej ortodoksyjnych regułach ortograficznych, więc mamy tylko jedno wyjście: nauczyć się graficznego obrazu tego słowa. Gżegżółka to jedna z największych ortograficznych zmór będących koszmarem polskich dzieci podczas szkolnego dyktanda.
4. Słowo najcięższe do wymówienia
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Ilustracja dla hasła "Chrząszcz" z książki "Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words" ; tekst: Mikołaj Gliński, Matthew Davies, Adam Żuławski; ilustracje i projekt książki: Madalena Burdzyńska; wydawnictwo: Instytut Adama Mickiewicza, 2018; zdjęcie: Magdalena Burdzyńska / Culture.pl
Język polski uważa się za niezwykle ciężki dla obcokrajowców. Zdarza się, że bywa on utrapieniem również dla rodzimych użytkowników. Zwłaszcza gdy musimy wymówić słowo składające się właściwie z samych szumiących, szeleszczących i syczących głosek czy spółgłoskowych zbitek, pełnych różnych językowych świstów i szumów. Klasycznym przykładem gromad takich słów jest zabawna fraza, wymyślona przez Jana Brzechwę: "W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie". To popularne zdanie to istny łamaniec językowy.
Małe miasteczko Szczebrzeszyn, dzięki niezwykłej popularność tego łamańca, stało się półoficjalną stolicą polszczyzny, czego przypieczętowaniem jest odbywający się w nim Festiwal Stolica Języka Polskiego. Czy liryczny chrząszcz stanie się pełnoprawnym obywatelem Polski? Tak czy inaczej Szczebrzeszyn i jego lokalny chrząszcz na pewno stali się symbolami fonetycznej trudności polszczyzny.
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Ilustracja dla hasła "Filiżanka" z książki "Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words" ; tekst: Mikołaj Gliński, Matthew Davies, Adam Żuławski; ilustracje i projekt książki: Madalena Burdzyńska; wydawnictwo: Instytut Adama Mickiewicza, 2018; zdjęcie: Magdalena Burdzyńska / Culture.pl
Odnalezienie najpiękniejszego słowa, spośród całej gromady słownikowych pereł może przysporzyć wręcz filozoficznych trudności. Właściwie to kto decyduje o tym, co powinno zostać uznane za piękne? Obcokrajowcy uczący się języka polskiego miewają naprawdę dziwne sądy estetyczne – jeden z Włochów zakochał się w słowie "cielęcina". My możemy się dziwić, gdyż mamy dostęp do wiedzy (dla obcokrajowców niemal tajemnej): ten wyraz odsyła przecież do zwierzęcego mięsa.
A co z "filiżanką"? Jeśli wymówimy to słowo, usłyszymy dźwięki, które kojarzą się z czymś malutkim, drobnym, delikatnym, jednocześnie eleganckim i wytwornym. Polska "filiżanka" zdecydowanie wyróżnia się na tle ekwiwalentnych wyrazów z angielszczyzny, która może pochwalić się jedynie surowym "teacup" czy nazbyt informacyjnym "coffee cup". A które słowo można uznać za najbrzydsze? Ten wybór byłby równie trudny, głównie ze względu na całkowitą arbitralność i małą użyteczność podobnych zestawień.
6. Słowo, które wprawia w zakłopotanie
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Ilustracja dla hasła "No" z książki "Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words" ; tekst: Mikołaj Gliński, Matthew Davies, Adam Żuławski; ilustracje i projekt książki: Madalena Burdzyńska; wydawnictwo: Instytut Adama Mickiewicza, 2018; zdjęcie: Magdalena Burdzyńska / Culture.pl
Jeśli chodzi o językową komunikację, to łatwo można wpaść w chwilową dezorientację. Przykładem jest polskie "no" charakteryzujące się mnogością znaczeń, które zależą od sytuacyjnego kontekstu. Zdarza się, że "no" oznacza to samo, co ekspresyjne "tak".
Ta zdolność do językowego zakłopotania jest częścią większego fenomenu, jakim jest zjawisko słów określanych mianem "false friends". Są to takie wyrazy, które – w dwóch różnych językach – brzmią bliźniaczo, lecz cechują się zgoła odmiennym znaczeniem. Z tym niezbyt przyjemnym fenomenem spotkał się na pewno każdy, kto choć przez chwilę miał styczność z nauką różnych języków. Najpopularniejsze "false friends" pomiędzy polszczyzną a angielszczyzną to: "but", "bat", "brat", "fart" oraz przysłówki typu "aktualnie" czy "ewentualnie", które – jak można się domyślić – odsyłają do zupełnie innych sensów w języku angielskim.
7. Najbardziej polskie słowo
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Ilustracja dla hasła "Solidarność" z książki "Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words" ; tekst: Mikołaj Gliński, Matthew Davies, Adam Żuławski; ilustracje i projekt książki: Madalena Burdzyńska; wydawnictwo: Instytut Adama Mickiewicza, 2018; zdjęcie: Magdalena Burdzyńska / Culture.pl
Które z polskich słów jest najbardziej nasycone "polskością"? Niektórzy uznają, że może chodzić o "żółć". Rzekomo jest to najdłuższy wyraz, który został skonstruowany wyłącznie z liter, których próżno szukać w obcych alfabetach. Żart polega na tym, że to słowo ma również inne znaczenie, które odsyła do bycia ironicznym i nieprzyjemnym.
Jeśli chodzi o typowo polskie cechy, to może najbardziej polskim słowem okaże się "solidarność"? Żadne inne słowo nie zrobiło takiej międzynarodowej kariery. W latach 80., gdy władza oficjalna zdelegalizowała wcześniej sformowany związek pracy (założony przez pracowników gdańskiej stoczni), wyraz ten pojawił się na ustach czołowych europejskich polityków, działaczy oraz intelektualistów. Współcześnie "solidarność" wciąż znaczy dużo: jest synonimem pewnych uniwersalnych wartości, które powinny trwać do dziś – sprawiedliwości, równości, wolności.
8. Najbardziej nieprzetłumaczalne słowo
Format wyświetlania obrazka
standardowy [760 px]
Ilustracja dla hasła "Żal" z książki "Quarks, Elephants & Pierogi: Poland in 100 Words" ; tekst: Mikołaj Gliński, Matthew Davies, Adam Żuławski; ilustracje i projekt książki: Madalena Burdzyńska; wydawnictwo: Instytut Adama Mickiewicza, 2018; zdjęcie: Magdalena Burdzyńska / Culture.pl
Co zrobić z polskimi słowami, których znaczenia – mimo największych starań – nie sposób w pełni oddać w innym języku? Głośnym przypadkiem jest translacyjna kariera słowa "kombinować". Ten czasownik odsyła to "załatwiania", "naprawiania", "aranżowania", których metody "zaradności" mogą kojarzyć się raczej z czymś mało legalnym, z czymś bardzo podejrzanym.
Z tego powodu wolimy podążyć tropem Fryderyka Chopina, który sporo uwagi poświęcił rzeczownikowi "żal". Dla polskiego kompozytora, zmuszonego do ciągłego życia na emigracji, z dala od ojczyzny, rodziny i przyjaciół, słowo "żal" zastępowało całą paletę bogatych przeżyć i emocji (od nienawiści aż po głęboką skruchę). Przyznawał, że jest to uczucie, od którego nigdy nie udało mu się uwolnić, gdyż przybrało ono formę "ziemi jego duszy". Na całe szczęście udało mu się odnaleźć odpowiednią formę, by przetłumaczyć nieprzebrane znaczenie tego słowa – być może zostało ono zaklęte w melancholijnej tonacji jego pięknych i wyjątkowych nokturnów.
Tytuł (nagłówek do zdjęcia)
Książka Culture.pl już dostępna!
Autor: Mikołaj Gliński, tłum. z angielskiego MT, maj 2019
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]