Teatr u fotografa
W XIX-wiecznych atelier fotograficznych odbywał się rodzaj teatru w teatrze. Fotografia teatralna u swych początków była bowiem pozowana – ucharakteryzowane aktorki i aktorów odzianych w sceniczne kostiumy uwieczniano w ich rolach. Czasem pozowali oni także, imitując odgrywanie jednej ze scen. Ówczesna technologia nie pozwalała na dokumentacyjny gest, do jakiego przyzwyczajeni jesteśmy dzisiaj, czyli fotografowanie na żywo w trakcie przebiegu spektaklu. Przestrzenie ówczesnych zakładów postrzegać można zatem jako sceny dla spektaklu oglądanego przez jednego widza ukrytego za aparatem. Jaka była rola dawnej fotografii? Niewątpliwie tworzono cenne dla historii teatru dokumenty i budowano archiwum spektakli, ale fotografie aktorek i aktorów – zarówno te w roli, jak i klasyczne portrety – były także kolekcjonowane przez najbardziej zagorzałych fanów (przejaw wspomnianej na początku tego tekstu aktoromanii). Można oczywiście spojrzeć na uwiecznianie swojego wizerunku w kontekście prestiżu, tak jak dawniej traktowano portrety na zamówienie. Rozwijająca się technologia fotograficzna pozwalała nadać temu procesowi bardziej "przemysłowy" i seryjny, a nawet – jak powiedzielibyśmy dziś – marketingowy charakter. Jak pisała Agnieszka Wanicka:
Wizerunki gwiazd widniały na pocztówkach, papierkach od cukierków, papierosach, w kawiarni można było zamówić tort marcello, do dziś zresztą znany, choć pewnie niewiele już osób wie, że powstał na cześć aktorki Heleny Marcello. Nazwiska z opakowań cukierków czy papierosów systematycznie pojawiały się na afiszach reklamujących koncerty i wydarzenia charytatywne.
W historii artystycznej pozowanej fotografii teatralnej zapisali się najwyraźniej tacy twórcy, jak Karol Beyer, Jan Mieczkowski czy Walery Rzewuski. Ten ostatni stał między innymi za serią ikonicznych fotografii teatralnych przedstawiających Helenę Modrzejewską w roli Ofelii (w ramach ciekawostki dodajmy, że był on także autorem pierwszego w historii zdjęcia polskich Tatr).
Źródła:
A. Łuksza, "Tryumf krytyki, poddaństwo fanów. O zapoznanym piractwie teatralnym w teatrze dziewiętnastego wieku", [w:] "Dialog" nr 2 (759), 2020; J. Michalik, "Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915. Cz. 2. W cieniu Teatru Miejskiego", Kraków 1987; B. Guczalska, "Rezoner, medium, gracz. Aktor w 20-leciu", [w:] "20-lecie. Teatr polski po 1989", Kraków 2010, s. 289-302.; D. Jarząbek-Wasyl, "Lekarz teatralny. Przyczynek do opisu obyczajów teatralnych XIX wieku", [w:] "Pamiętnik Teatralny" 71, 2 (2022); D. Kosiński, "Dramaturgia praktyczna: polska sztuka aktorska XIX wieku w piśmiennictwie teatralnym swej epoki", Kraków 2005; J. Got, "Fotograficzna dokumentacja teatru w Polsce", [w:] tegoż: Teatr i teatrologia, Kraków 1994; A. Wanicka, "Pięknym i wzniosłym jest zawód Artysty Dramatycznego…" (e-teatr/encyklopediateatru.pl); polona.pl; encyklopediateatru.pl; biogramy w portalu Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego.