Na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim, od 1952 roku związany był z Instytutem Badań Literackich PAN. W latach siedemdziesiątych był kierownikiem literackim Teatru Narodowego.
Samotnik z natury, odmawiał uczestnictwa w szerszym życiu literackim i towarzyskim. Stronił od wywiadów.
"Doświadczenie pogrążających się w milczeniu mnichów nie było wbrew pozorom ani wyjątkowe, ani nadzwyczajne. Człowiek większość życia spędza w milczeniu, z sobą, chociaż chodzi po ulicach i nurza się w tłumie. Zapominamy, że większość podarowanego nam czasu przeżywamy w egzystencjalnej samotności, która jest mową wewnętrzną zalewającą jak wodospad nasze Ja i za dnia, i podczas snu."
["Pustelnicy i demony"]
Niezwykła pozycja Ryszarda Przybylskiego w polskim życiu intelektualnym polega na tym, że jako autor wypracował oryginalny i atrakcyjny styl pisarski, w którym swoboda wypowiedzi eseistycznej łączy się z dyscypliną i precyzją naukowej refleksji o literaturze. Z uwagi na niecodzienne połączenie tych dwu zalet każda nowa książka Przybylskiego natychmiast stawała się dużym wydarzeniem intelektualnym.
O jego książce "Dostojewski i 'przeklęte problemy' " (1964) pisał Tomasz Burek w "Twórczości" w roku 1965:
"Książka Przybylskiego jest reakcją na naiwny biografizm i naiwny socjologizm, dwie szeroko rozkrzewione metody, które klucza do całego Dostojewskiego szukają bądź w jego przeżyciach biograficznych, bądź w policyjnym systemie państwa carów. […] Przybylski zadaje druzgocące ciosy wszystkim prostackim metodom interpretacji Dostojewskiego, dowodząc, że są odpowiedzią […] na problemy i zagadnienia związane z poszukiwaniem środków moralnej reedukacji człowieka nowożytnego."
W 1970 roku esej Przybylskiego "Śmierć Stawrogina", ogłoszony w "Tekstach Drugich", spowodował interwencję Ambasady ZSRR i przyczynił się do obłożenia jego autora zakazem druku. Pisał w nim między innymi o dewiacji europejskich idei w Rosji, które godziły w sobie zarówno rewolucję, jak i nacjonalizm, co w innych państwach Europy byłyby nie do pogodzenia. Tekst po przeszło ćwierćwieczu doczekał się reedycji w tomie "Sprawa Stawrogina" (1996).
Autor zyskał rozgłos jako zwolennik nowocześnie pojętych wartości klasycyzmu (tzw. neoklasycyzmu) w Polsce i innych krajach europejskich, który według niego nie jest kwestią historycznie zmiennego stylu, lecz postawą światopoglądową – wyborem ładu i tradycji kultury przeciwko przypadkowości i chaosowi. Jako krytyk i eseista, a także historyk literatury, był współtwórcą tego nurtu we współczesnej poezji polskiej, między innymi w książkach: "Et in Arcadia ego" (1966) – w której analizował mit arkadyjski w twórczości Osipa Mandelsztama, T.S. Eliota i Tadeusz Różewicza, "To jest klasycyzm" (1978) – tu z kolei zajął się sytuacją współczesnego klasycyzmu, formułując postulat obrony języka przodków i śródziemnomorskiej idei człowieka jako podmiotu oraz "Klasycyzm czyli Prawdziwy koniec Królestwa Polskiego" (1983) – wyzwanie rzucone skostniałym, schematycznym obrazom dziedzictwa polskiego osiemnastego wieku.
Dużym wydarzeniem intelektualnym było pojawienie się książki "Ogrody romantyków" (1978), entuzjastycznie przyjętej jako rodzaj "manifestu" przez poetów klasycyzujących i młodych ludzi poszukujących piękna. We wszystkich książkach Przybylskiego zaciekawiał przede wszystkim szczególny sposób obcowania z dziełem literackim – to głęboki dialog z tekstem w poszukiwaniu przeżycia metafizycznego.
Zainteresowania ujawnione w esejach Ryszarda Przybylskiego były niezwykle szerokie. Obok prac o charakterze monograficznym poświęconych cenionym przez autora pisarzom (Fiodor Dostojewski, Osip Mandelsztam, Jarosław Iwaszkiewicz), eseista pisał m.in. o biografii i twórczości Fryderyk Chopina ("Cień jaskółki") oraz o duchowości wczesnego chrześcijaństwa ("Pustelnicy i demony").
"Kiedy chrześcijaństwo staje się religią państwową, Kościół przekształca się w teatr. Pod tym względem dzieje Polski są bardzo wymowne. Gdzieś od wieku XVII zamiast życia duchowego mamy u nas nieustanne widowisko."
["Pustelnicy i demony"]
Cały dorobek eseistyczny Ryszarda Przybylskiego jest sprzeciwem wobec dzisiejszej wulgarności świata, jest niezgodą na utratę piękna i ładu moralnego.
"Uciekam, jak zwykli czynić ludzie zgnębieni wulgarnością współczesnego życia społecznego, do oazy pięknych tekstów, pozostawionych przez niezwykłych anachoretów."
[Ryszard Przybylski]
Ryszarda Przybylskiego we wdzięcznej pamięci zachowali ludzie pióra i nauki. Wspomina go prof. Maria Janion:
"Przybylski, czyli Rysieńko, to jeden z najdawniejszych moich przyjaciół . Pracowaliśmy razem przez 30 lat. W młodości grał na skrzypcach, przez całe życie słuchał muzyki i znał się na niej fenomenalnie. Organizował domowe koncerty płytowe, przeplatane burzliwymi debatami o romantyzmie, trwające po kilkanaście godzin. Erudycję i pracowitość łączył z potężnym poczuciem humoru - wymyślał sytuacje, anegdoty i historyjki, zawsze w niezrównanym stylu. Oryginalny myśliciel, mistrz eseju, wirtuoz myśli nieposkromionych. I jeszcze raz – przyjaciel."
Źródło: www.polska2000.pl; Copyright: Stowarzyszenie Willa Decjusza, 2001; aktualizacja: jrk, 2016.
Twórczość:
- "Dostojewski i 'przeklęte problemy' ", Warszawa: PIW, 1964.
- "Et in Arcadia ego. Esej o tęsknotach poetów", Warszawa: Czytelnik, 1966.
- "Eros i Tanatos. Proza Jarosława Iwaszkiewicza", Warszawa: Czytelnik, 1970.
- "To jest klasycyzm", Warszawa: Czytelnik, 1978.
- "Ogrody romantyków", Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978.
- "Wdzięczny gość Boga. Esej o poezji Osipa Mandelsztama", Paryż: Libella, 1980.
- "Podróż Juliusza Słowackiego na Wschód", Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1982.
- "Klasycyzm czyli Prawdziwy koniec Królestwa Polskiego", Warszawa: PIW, 1983.
- "Wtajemniczenie w los. Szkice o dramatach", Warszawa: PIW, 1985.
- "Słowo i milczenie bohatera Polaków : studium o 'Dziadach' ", Warszawa: IBL, 1993.
- "Międzyrzecki", Warszawa: Agencja Autorska, 1994.
- "Pustelnicy i demony", Kraków: Znak, 1994.
- "Cień jaskółki. Esej o myślach Chopina", Kraków: Znak, 1995.
- "Sprawa Stawrogina" (wspólnie z Marią Janion i Tadeuszem Komendantem), Warszawa: Sic!, 1996.
- "Romantyzm" (wspólnie z Aliną Witkowską), Warszawa: PWN, 1997.
- "Baśń zimowa. Esej o starości", Warszawa: Sic!, 1998.
- "Rozhukany koń. Esej o myśleniu Juliusza Słowackiego", Warszawa: Sic!, 2000.
- "Sardanapal. Opowieść o tyranii. Na pożegnanie ohydnego stulecia", Warszawa: Sic!, 2001.
- "Mityczna przestrzeń naszych uczuć", Warszawa: Sic!, 2002.
- "Krzemieniec. Opowieść o rozsądku zwyciężonych", Warszawa: Sic!, 2003.
- "Ogrom zła i odrobina dobra. Cztery lektury biblijne", Warszawa: Sic!, 2006.
- "Homilie na Ewangelię dzieciństwa", Warszawa: Sic!, 2007.
- "Uśmiech Demokryta. Un presque rien", Warszawa: Sic!, 2009.
Tłumaczenia:
- angielski: "An Essay on the Poetry of Osip Mandelstam: God's Grateful Guest", Michigan: Ardis Publishers.
- francuski: "Wdzięczny gość Boga", Paris: Libella, 1980.
- węgierski: "Téli rege: esszé az öregségről" ["Baśń zimowa. Esej o starości"], Budapeszt: Orpheusz Lengyel Kvk., 2001.
Nagrody i odznaczenia:
- 1968 – Nagroda Fundacji im. Kościelskich
- 1991 – Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego
- 1994 – Nagroda Wielka Fundacji Kultury
- 1999 – finalista Nagrody Literackiej Nike – "Baśń zimowa. Esej o starości"
- 2000 – finalista Nagrody Literackiej Nike – "Rozhukany koń. Esej o myśleniu Juliusza Słowackiego"
- 2004 – finalista Nagrody Literackiej Nike – "Krzemieniec. Opowieść o rozsądku zwyciężonych"
- 2007 – Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis
- 2007 – Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta – za twórczość całego życia
- 2007 – nominacja do Nagrody Literackiej Nike – "Ogrom zła i odrobina dobra. Cztery lektury biblijne"
- 2010 – nominacja do Nagrody Literackiej Nike – "Uśmiech Demokryta. Un presque rien"