W latach szkolnych należał do harcerstwa, uprawiał żeglarstwo i pasjonował się fotografią (swoje zdjęcia wywoływał w domowej ciemni). Zmieniał licea; maturę zdał w liceum wieczorowym w Kędzierzynie (1963), następnie studiował krótko polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1964 przeprowadził się do Wrocławia i poświęcił całkowicie pisaniu. Debiutował rok później w miesięczniku "Poezja" (1965, nr 1) wierszami "Ludzie kładą się spać...", "Martwy sezon", "Mit rodzinny", "Mój pies bardzo przyjemny", "Nasza pani", "On" i "Wiem, kto to jest", opublikowanymi z wprowadzeniem Tymoteusza Karpowicza. Ta prezentacja przyniosła Wojaczkowi rozgłos w środowisku literackim. Swoje utwory ogłaszał następnie m.in. w "Odrze", "Poglądach", "Twórczości" i "Tygodniku Kulturalnym". Przygotował do druku cztery tomy wierszy, z których za jego życia ukazały się tylko dwa: "Sezon" (1969) oraz "Inna bajka" (1970), oba wyróżnione Nagrodą im. Tadeusza Peipera.
Zmarł w nocy z 10 na 11 maja 1971 roku po zażyciu środków nasennych. Pośmiertnie przyznano mu Nagrodę im. Andrzeja Bursy.
Burzliwe życie młodego twórcy, naznaczone alkoholizmem, skandalami i zakończone samobójczą śmiercią, przyczyniło się do powstania mitu "poety przeklętego" i zaliczenia Wojaczka do "kaskaderów literatury". Taka etykietka do dziś ma wpływ na ogromną popularność jego poezji, ale przesłoniła jej istotnie znaczenia i bogactwo, wymykające się schematowi artysty-buntownika. Jest Wojaczek, owszem, poetą buntu, wyobcowania, obsesyjnego lęku i fascynacji śmiercią, które wiążą się z ciemną erotyką i głodem miłości. Jednakże - jak pisze Jacek Łukasiewicz -
"Liryka nie była dla Rafała Wojaczka domeną bezpośredniej ekspresji, dziedziną szczerego wyznania. Interesowała go, coraz bardziej, z tomu na tom - sztuka, a więc używanie i przekształcanie form."
Wirtuozeria tych wierszy, ich ton absolutnie własny, a przy tym silne osadzenie w tradycji, wielość aluzji literackich - prowokują do wciąż nowych odczytań.
W ostatnich latach ukazały się trzy wznowienia poezji Wojaczka: "Wiersze" (Warszawa 1999), zbiór "Chodzę i pytam" (Warszawa 2002) oraz "Wiersze zebrane" (Wrocław 2005).
Od 1997 r. w dawnym mieszkaniu rodziny Wojaczków mieści się Instytut Mikołowski, który prowadzi działalność literacką i wydawniczą (organizuje m.in. coroczny Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. R. Wojaczka).
W 1999 powstał film "Wojaczek" w reżyserii Lecha Majewskiego, z Krzysztofem Siwczykiem w roli głównej.
Bibliografia:
- Sezon, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1969
- Inna bajka, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1970
- Którego nie było, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1972
- Nie skończona krucjata, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1972
- Utwory zebrane (wstęp: Tymoteusz Karpowicz, opracowanie: Bogusław Kierc), Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1976
- Reszta krwi (wstęp: Romuald Cudak, posłowie: Maciej Melecki), Instytut Mikołowski, Mikołów 1999 (zawiera 60 nie drukowanych wcześniej wierszy)
- Wiersze (wybrał i posłowiem opatrzył Tadeusz Pióro), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1999, Złota Kolekcja Poezji Polskiej
- Chodzę i pytam (wybór i wstęp: Ziemowit Fedecki), Wydawnictwo Libros, Warszawa 2002 (wybór wierszy)
- Wiersze zebrane (opracował: Bogusław Kierc), Biuro Literackie, Wrocław 2005
- "Nie te czasy. Utwory nieznane", (redakcja Konrad Wojtyła), Instytut Mikołowski, Mikołow 2016
Tłumaczenia:
- niemiecki: In tödlicher Not: ausgewählte Gedichte. Przekład i posłowie: Gergor Simonides i Tobias Rössler. Rimbaud, Aachen 2000
- białoruski: Martwy sezon. Przekład: Wałżyna Mort (wydanie dwujęzyczne). Białoruski Program Wydawniczy (Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego) 2006
Wybrane opracowania:
- Który jest. Rafał Wojaczek w oczach przyjaciół, krytyków i badaczy. Pod redakcją Romualda Cudaka i Macieja Meleckiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego - Instytut Mikołowski, Katowice 2001 (tom zawiera teksty m.in. Jana Błońskiego, Ryszarda Krynickiego, Bogdana Zadury, Stanisława Barańczaka, Krzysztofa Mętraka, Tadeusza Komendanta, Jerzego Kwiatkowskiego, Janusza Stycznia, Bogusława Kierca, Krzysztofa Karaska, Jacka Łukasiewicza, Stanisława Stabro, Tymoteusza Karpowicza, Tadeusza Pióry i Jacka Gutorowa)
- Tymoteusz Karpowicz, "Rafał Wojaczek", "Poezja", 1965, nr 1
- Reuel Wilson, "Rafał Wojaczek: Genius of Despair", "The Slavic and East European Journal", Albany, 1987, nr 2
- "Nowy Wyraz", 1973, nr 8 (numer poświęcony Wojaczkowi)
- Maciej Michał Szczawiński, Rafał Wojaczek, który był. Towarzystwo Zachęty Kultury, Katowice 1993
- Tomasz Kunz, " 'Ja', którego nie było. Transformacje podmiotowości w liryce Rafała Wojaczka", "Pamiętnik Literacki", 1994, z. 4
- Romuald Cudak, Inne bajki: w kręgu liryki Rafała Wojaczka. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2004
- Bogusław Kierc, Rafał Wojaczek. Prawdziwe życie bohatera. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2007
Autor: Krystyna Dąbrowska, grudzień 2007. Tekst opracowany do projektu internetowej "Antologii polskiej poezji od Średniowiecza do wieku XXI" wg koncepcji Piotra Matywieckiego.