Z pokolenia akowskiego, jego uczestnik i kronikarz, a zarazem postać symboliczna dla jego losów i roli w polskich przemianach po 1945 i po 1989 roku.
Rodzina, jak sam mówi, przeciętna warszawska, urzędnicza. Ojciec szybko awansujący bankowiec, matka księgowa. Sympatie polityczne - do PPS i piłsudczykowskie. Chodzi do szkół z dobrą opinią, prywatnych, katolickich: gimnazjum św. Stanisława Kostki, liceum humanistyczne "Przyszłość" przy ul. Śniadeckich. Po maturze w 1939 roku wybiera się na polonistykę. Ale studia rozpocznie dopiero po powrocie z KL Auschwitz, jesienią 1941 na wydziale humanistycznym podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego, u profesorów Juliana Krzyżanowskiego, Marii Ossowskiej i Zofii Szmydtowej, na jednym tajnym komplecie z poetami Tadeuszem Gajcym i Zdzisławem Stroińskim. Do powstania zaliczy dwa lata polonistyki. Na trzeci rok studiów wstąpi po półtorarocznym pobycie w areszcie śledczym MBP, jesienią 1948 roku. Kolejne więzienie i w 1958 roku trzecie podejście: eksternistycznie. W 1962 roku, mimo złożenia i przyjęcia przez prof. Krzyżanowskiego pracy magisterskiej, tuż przed egzaminami końcowymi rektor skreśla go z listy studentów UW. Pracę naukową będzie wykonywać samotnie, poza instytucjami akademickimi.
Na przełomie lat 1940/1941 przez 199 dni był więźniem KL Auschwitz. Złożył o tym szczegółową relację podziemiu. Od sierpnia 1942 roku w konspiracji: w Biurze Informacji i Propagandy KG AK, Delegaturze Rządu i katolickim Froncie Odrodzenia Polski. Współzałożyciel Rady Pomocy Żydom "Żegota". Autor i redaktor podziemnej prasy. Za udział w Powstaniu Warszawskim otrzymał Krzyż Walecznych i stopień podporucznika. Po rozwiązaniu AK był w organizacji "Nie" i Delegaturze Sił Zbrojnych. Z konspiracji wyszedł w październiku 1945 roku.
Zajął się historią okupacji we współpracy z Główną Komisją Badań Zbrodni Niemieckich w Polsce. Niespełna rok był dziennikarzem opozycyjnej "Gazety Ludowej" i działaczem PSL. W końcu 1946 roku został aresztowany; do lata 1954 roku, z półtoraroczną przerwą, był więźniem politycznym. W 1955 roku został zrehabilitowany. Powrócił do pracy dziennikarskiej i badań historycznych. W roku 1957 związał się na pół wieku z "Tygodnikiem Powszechnym".
W 1963 roku podjął współpracę z Wolną Europą (trwała 18 lat). SB śledziła go, lecz nie zdołała mu jej dowieść ani udaremnić. "W ostatnim 25-leciu konsekwentnie wykorzystuje każdą możliwość do działalności antykomunistycznej, dostosowując jej formy i metody do aktualnej sytuacji politycznej w kraju" - przyznał bezradnie funkcjonariusz SB w 1970 roku. Mimo przeszkód biurokratycznych i cenzuralnych, a nawet okresowych zakazów druku, wydawał książki nagradzane przez historyków i rozchwytywane przez czytelników. Tematy: AK i polskie państwo podziemne, niemieckie zbrodnie wojenne, zagłada Żydów i stosunki polsko-żydowskie podczas okupacji.
Od 1963 roku wielokrotnie wyjeżdżał za granicę. W Londynie, gdzie badał archiwa AK i państwa podziemnego, zdobył zaufanie emigracji niepodległościowej, otrzymał propozycję objęcia funkcji prezydenta RP na uchodźstwie, ale jej nie przyjął. Angażował się w działania na rzecz pojednania polsko-żydowskiego i polsko-niemieckiego. Od 1973 roku jako starszy wykładowca na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim prowadził wykład monograficzny oraz seminarium magisterskie na temat polskiego państwa podziemnego; w ciągu 11 lat pracy na KUL wypromował 36 magistrów. Działał w zarządzie polskiego PEN Clubu - organizacji broniącej wolności słowa.
Z uwagi na współpracę z Wolną Europą ostrożnie podchodził do jawnych działań opozycyjnych. W 1974 roku ujął się za więzionymi przywódcami Ruchu (m.in. Andrzejem Czumą i Stefanem Niesiołowskim). W 1976 protestował przeciwko zmianom w konstytucji PRL. Pisał opracowania dla tajnego Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Po powstaniu drugiego obiegu wydawniczego bronił aresztowanych wydawców i drukarzy. W roku 1978 przystąpił do Towarzystwa Kursów Naukowych, wykładał na uniwersytecie latającym. W 1980 poparł strajki na Wybrzeżu. Przystąpił do Solidarności. Współzakładał Komitet Obrony Więzionych za Przekonania. Uczestniczył w Kongresie Kultury Polskiej w grudniu 1981. W stanie wojennym został internowany. W 1982 roku wyjechał do RFN. Wykładał na uniwersytetach w Monachium, Eichstätt i Augsburgu. Brał udział w międzynarodowych konferencjach historycznych, na temat praw człowieka i pokojowych.
Od 1990 roku pełni funkcje państwowe. Ambasadora w Austrii (1990-1995), dwukrotnie ministra spraw zagranicznych (1995 i 2000-2001), senatora (1997-2001), sekretarza stanu, pełnomocnika premiera ds. dialogu międzynarodowego (od 2007). Jest przewodniczącym Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej (od 1990), Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (od 2001). Honorowy prezes polskiego PEN Clubu i honorowy członek Światowego Związku Żołnierzy AK.
Kawaler Orderu Orła Białego. Odznaczony dyplomem i medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (Izrael), Orderem Zasługi (RFN), Odznaką Honorową za Zasługi (Austria), papieskim Orderem Św. Grzegorza Wielkiego. Doktor honoris causa: Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie (Londyn), Baltimore Hebrew College, uniwersytetów w Marburgu, Hajfie, Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku, Lublinie (KUL), Łodzi, Olsztynie, Opolu. Obywatel honorowy: Izraela, Dolnego Śląska, Warszawy, Wrocławia, Szczecina, Gdyni. Laureat Pokojowej Nagrody Księgarstwa Niemieckiego, nagród im. Heinego, Guardiniego, Cesarza Ottona (RFN), Herdera, Europy Środkowej (Austria), międzynarodowej Świętego Wojciecha, Jurzykowskiego (Nowy Jork), a w Polsce m.in.: Klubu Krzywego Koła, PEN Clubu, "Polityki", TOTUS, Kustosza Pamięci Narodowej, Kisiela, Super Wiktora.