Obszerna monografia "Kolor i blask" nie jest pierwszą publikacją, poświęconą mozaikom i ceramice architektonicznej. W 2014 roku Muzeum Powstania Warszawskiego wydało napisany przez Pawła Giergonia bogato ilustrowany tom "Mozaika warszawska. Przewodnik po plastyce w architekturze stolicy 1945-1989"; rok później Patryk Oczko opracował zbiór pt. "Tychy. Sztuka w przestrzeni miasta", w którym sporo uwagi poświecił dekoracjom naściennym. Choć PRL wciąż kojarzy się z siermiężnością i szarością, to właśnie w drugiej połowie XX wieku powstało szczególnie dużo niezwykłych architektonicznych dekoracji, wykonywanych nie tylko z użyciem ceramiki, ale i metalu, drewna, a nawet… fabrycznych śmieci. Na przykład długą na 230 metrów fasadę Centrum Zdrowia Dziecka w Międzylesiu w Warszawie pokryła abstrakcyjna dekoracja, wykonana z odpadów, zebranych na wysypisku śmieci, należącym do fabryki produkującej kuchenki gazowe.
W latach 1945-1989, jak nigdy wcześniej ani później, przywiązywano ogromną wagę do integracji architektury z plastyką. Jak pisze Bożena Kostuch:
"Zwracano uwagę na konieczność bliskiej współpracy architektów i urbanistów z plastykami, bowiem tylko ich wspólne działania mogły doprowadzić do realizacji celów, jakie postawiono wówczas przed architekturą i powiązanymi z nią sztukami plastycznymi: kreowania nowego oblicza miasta, kształtowania kultury kraju, wychowywania społeczeństwa".
Praca przy tworzeniu dekoracji architektury była dla plastyków rzadką szansą do realizacji autorskich wizji. W wielu wypadkach artyści mieli wolną rękę w tworzeniu oprawy plastycznej na elewacjach czy we wnętrzach budynków. Zaowocowało to zbiorem naprawdę wartościowych dzieł – ocenianych zarówno jako elementy architektury, jak i samodzielne realizacje artystyczne.
Łatwo się o tym przekonać, przeglądając setki fotografii, ilustrujących monografię "Kolor i blask". W samym tylko Krakowie wyliczyć można wiele dzieł do dziś urzekających swoją formą oraz harmonijnym zintegrowaniem z budynkiem. Najbardziej chyba znanym przykładem jest dekoracja kompleksu, w którego skład wchodzi Hotel Cracovia oraz Kino Kijów. Ten wyjątkowy zestaw dwóch modernistycznych brył zarówno na zewnątrz, jak w środku wyposażono w liczne ceramiczne kompozycje. Wnętrza Hotelu Cracovia, wybitnego dzieła architektury lat 60., zdobią liczne kompozycje: na parterze połyskuje "Złota mozaika", trójwymiarowa kompozycja autorstwa Krystyny Zgud – Strachockiej, zdobny fryz znajduje się w siedzibie biura turystycznego, mozaikowa fontanna w kwiaciarni. Od 2011 roku hotel jest nieczynny, nie można więc zobaczyć tych realizacji. Dostępne dla publiczności są za to dekoracje Kina Kijów. Jego tylną ścianę zdobi mozaika, zaprojektowana przez architekta, autora całego kompleksu, Witolda Cęckiewicza, zaś hol wypełnia potężna, rozlokowana na czterech ustawionych kulisowo ścianach abstrakcyjna kompozycja z płyt okładzinowych autorstwa Krystyny Zgud – Strachockiej. Oba dzieła inspirowane były kosmosem – temat jego podboju był wtedy jednym z najczęściej komentowanych.
Ale autorka nie ograniczyła się tylko do dzieł znanych czy uznanych za wybitne. Zgromadziła informacje o dekoracjach ceramicznych, o których mało kto wie, udokumentowała mozaiki, zdobiące prowincjonalne dworce czy domy kultury, sanatoria, szkoły czy obiekty sportowe w Krynicy Zdroju, Oświęcimiu, Andrychowie, Szczawnicy, Chrzanowie i dziesiątkach innych małopolskich miejscowości. Pokazała w ten sposób, że podróżując po nawet mało znanych miasteczkach południowej Polski warto uważnie się rozglądać, bo na wybitne dzieło plastyki natknąć się można też w miejscach, w których ich się nie spodziewamy.
Monografia autorstwa Bożeny Kostuch jest nietypowym na polskim rynku wydawniczym połączeniem pracy naukowej z książką, która zaciekawi także "zwykłego" czytelnika. Autorka wyczerpująco opisała zgromadzone kompozycje, do każdej noty katalogowej dołączając nawet bibliografię – książki czy gazety, w których dane mozaiki i ceramiczne dekoracje były kiedykolwiek opisywane. Jednocześnie każde z dzieł plastycznych zostało wpisane w kontekst: możemy poznać historię budynku, które zdobi, architekta, artysty, który je zaprojektował. Praca Bożeny Kostuch wykracza daleko poza klasyczny katalogowy zbiór obiektów – to opisana na przykładach historia pół wieku wspólnych dziejów polskiej architektury i plastyki.
Bożena Kostuch
"Kolor i blask. Ceramika architektoniczna oraz mozaiki w Krakowie i Małopolsce po 1945 roku"
Muzeum Narodowe w Krakowie
Kraków 2015