Miejskie parki – oazy wśród betonu
Miejski park to wielki skarb w przestrzeni zurbanizowanej, miejsce na randkę, spacer, chwilę oddechu w upalny dzień. Oto dziesięć polskich parków, w których zielonym cieniu kryje się wiele niezwykłych atrakcji.
Idea zakładania miejskich parków spopularyzowała się w Europie w XIX wieku, w epoce rewolucji przemysłowej. Zawdzięczamy ją ówczesnym działaczom społecznym, który starali się w ten sposób poprawiać warunki życia w przeludnionych i zanieczyszczonych przez fabryki miastach. To właśnie wtedy zaczęto tworzyć zieleńce otwarte dla wszystkich – trudno w to uwierzyć, ale wcześniej skwery i ogrody miejskie były dostępne tylko dla najwyższych grup społecznych. Dziś nie wyobrażamy już sobie miasta pozbawionego co najmniej kilku parków, z których uroku korzystać może naprawdę każdy.
I choć można by sądzić, że od XIX wieku wszystko się zmieniło, wielki przemysł wyniósł się z miast, a nam żyje się wygodniej, miejskie parki znów "ratują życie". Bez nich zapewne już dawno udusiłby nas smog w zabetonowanych i zdominowanych przez samochody miastach. Tym samym współcześnie parki nie są już tylko miłymi miejscami na spacer, ale niezbędnymi do życia miejskimi płucami, produkującymi tlen i dającymi ochłodę w czasie coraz większych i dłużej trwających upałów.
Planty w Krakowie
To z pewnością jeden z najbardziej znanych, a zarazem bardziej nietypowych polskich parków. Szeroki pas zieleńca, obiegający dookoła krakowskie Stare Miasto, ma 20 hektarów powierzchni i 4 km długości. Park został założony w latach 20. XIX wieku w miejscu likwidowanych miejskich fortyfikacji – w tamtym czasie była to częsta praktyka. Dziś zabytkowy park jest właściwie integralną częścią wpisanego na Listę UNESCO założenia Starego Miasta, lubianym miejscem odpoczynku tak mieszkańców, jak tłumnie odwiedzających Kraków turystów.
Choć słowo "planty" oznacza ogólnie park założony w miejscu dawnych fortyfikacji, a podobnych terenów zielonych jest w Polsce więcej (są Planty m.in. w Białystoku, Stargardzie, Radomiu, Elblągu), to właśnie te krakowskie stały się tematem dziesiątków obrazów, utworów literackich i piosenek.
Park Skaryszewski, Warszawa
55 hektarów powierzchni, 280 gatunków drzew i krzewów (w tym wiele unikatowych lub ponad stuletnich), 54 gatunki ptaków, 21 gatunków motyli, 14 gatunków ślimaków – to Park Skaryszewski im. Ignacego Jana Paderewskiego w Warszawie w liczbach. Zdaniem wielu mieszkańców stolicy to najpiękniejsze miejsce w mieście, rozległy teren zielony o bardzo zróżnicowanym krajobrazie, ze stawami, pagórkami, malowniczymi zakamarkami, wodospadem, rozarium, a nawet dziełami sztuki. W parku stoi kilkanaście rzeźb, w tym słynne "Rytm" Henryka Kuny, "Kąpiąca się" Olgi Niewskiej, "Tancerka" Stanisława Jackowskiego, wszystkie powstałe w latach 20. XX wieku.
Park Skaryszewski powstał w latach 1905–1922 z inicjatywy ówczesnego głównego ogrodnika miejskiego, Franciszka Szaniora. Temu zafascynowanemu brytyjską tradycją zakładania parków i ogrodów botanikowi i ogrodnikowi stolica zawdzięcza nie tylko "Skaryszaka", ale i park Ujazdowski czy zielone tereny Toru Wyścigów Konnych, a także przemianę Ogrodu Saskiego i Ogrodu Krasińskich w miejskie parki.
Park Źródliska, Łódź
Najstarszy łódzki park powstał w latach 40. XIX wieku, kiedy to do dynamicznie rozwijającego się miasta włączono nowe, częściowo zalesione tereny. Źródliska – wtedy nazywane Ogrodem Spacerowym – miały charakter parku w stylu angielskim. W kolejnej dekadzie park podzielono – jedną część kupił najsłynniejszy łódzki fabrykant, Karol Scheibler, który zbudował tu m.in. przędzalnię, tkalnię, a także swoją rezydencję (w której dziś ma swoją siedzibę Muzeum Kinematografii). Druga część parku była także przez lata dzierżawiona przez prywatne przedsiębiorstwa.
Park zintegrowano na początku XX wieku; w latach 20. przeszedł on remont – powstały nowe alejki, staw, ogród botaniczny, palmiarnia. Dziś "dwuczęściowy" teren – Źródliska I i II – to jedno z ładniejszych miejskich założeń krajobrazowych, którego walorami są miejsca o swobodnym, "półdzikim" charakterze czy liczne pomniki przyrody (np. 300-letnie dęby).
Park Szczytnicki, Wrocław
Historia Parku Szczytnickiego sięga drugiej połowy XVIII wieku, kiedy to rozległy park założył tu komendant miejskiego garnizonu, Fryderyk Ludwik Hohenlohe (park stanowił otoczenie jego letniej rezydencji). Choć dewastowany kataklizmami (zniszczony w czasie wojen napoleońskich w 1806 roku czy w w wyniku powodzi w latach 50. XIX wieku), był regularnie odnawiany. Zyskał na popularności, gdy w latach 60. XIX wieku w sąsiedztwie zbudowano tor wyścigów konnych, a później także ogród zoologiczny. Pod koniec XIX wieku park był sukcesywnie rozbudowywany – zbudowano tu m.in. sztuczny wodospad, założono arboretum i szklarnie dla egzotycznych roślin. Dzięki tamtym działaniom 112-hektarowy park jest trzecim pod względem różnorodności i bogactwa drzewostanu w Europie.
Ważną datą dla rozwoju parku był rok 1913, kiedy to we Wrocławiu odbywała się tzw. Wystawa Stulecia. To na jej potrzeby na obrzeżach parku zbudowano Halę Stulecia (proj. Max Berg), Pawilon Czterech Kopuł (proj. Hans Poelzig), staw z fontanną i 640-metrową pergolą. Wtedy też przeniesiono z Kędzierzyna do parku drewniany kościół pw. św. Jana Nepomucena. Przy okazji Wystawy Stulecia odbywała się także Wystawa Ogrodnicza – pamiątką po niej jest Ogród Japoński, do dziś jeden z bardziej wyjątkowych tego typu obiektów w Europie. W latach 20. pod drugiej stronie paku powstał Stadion Olimpijski, a w 1948, przy okazji Wystawy Ziem Odzyskanych, obok Hali Stulecia stanęła 70-metrowa Iglica, stalowy monument projektu Stanisława Hempla.
Park Oliwski, Gdańsk
Na przełomie XII i XIII wieku w Oliwie powstało opactwo cystersów, a wraz z nim przyklasztorny ogród użytkowy (opactwa były jednostkami samowystarczalnymi, zawsze posiadały rozległe ogrody do uprawy warzyw). Wraz z rosnącym znaczeniem opactwa rozwijał się też ogród, który poza funkcją użytkową przez wieki spełniał też zadanie malowniczego miejsca spotkań ważnych osobistości, w tym królów (to tu podpisano pokój, kończący wojny szwedzkie). W połowie XVIII ogród przebudowano w stylu barkowym, a ówczesny opat zbudował na jego terenie rokokowy pałac. Bardzo ozdobne, osiowe założenie pałacowo-ogrodowe przebudowywali kolejni właściciele terenu (w czasie zaborów skonfiskowanym cystersom opactwem zarządzali pruscy książęta), w latach 80. XIX wieku w parku zasadzono wiele egzotycznych i unikatowych drzew, czyniąc z tego miejsca park dendrologiczno-krajobrazowy; niedługo później w Oliwie powstała palmiarnia oraz alpinarium. Według zapisów archiwalnych park był udostępniany mieszkańcom Gdańska już w XVIII wieku. Popularność tego miejsca wzrosła w latach 20. XX wieku, kiedy cysterski kościół podniesiono do rangi katedry, a w Pałacu Opatów utworzono muzeum.
11-hektarowy park to dziś nie tylko miejsce na spacer, ale i ogród z szeroką gamą egzotycznych roślin, zabytkowych drzew, malowniczych osi widokowych. Wśród atrakcji parku wymienić można także tzw. bindaże, aleje obsadzone dwustronnie pnącymi roślinami, tworzącymi ponad traktem spacerowym cieniste sklepienie.
Park Kasprowicza, Szczecin
Największy park w Szczecinie został założony w 1900 roku z inicjatywy niemieckiego przedsiębiorcy, Johannesa Quistorpa. To on przekazał miastu sporą działkę, którą przemieniono w publiczny teren zielony. Aż do 1945 roku nosił on nazwę Quistorp Park – na pamiątkę fundatora. Dziś Park Kasprowicza razem z sąsiadującym z nim Parkiem Leśnym Arkońskim tworzy kompleks przyrodniczo-krajobrazowy o imponującej powierzchni stu hektarów.
Park Kasprowicza w Szczecinie oferuje liczne atrakcje. Główną jest oczywiście roślinność: rozarium ze stoma gatunkami róż, 232 gatunków i odmian drzew i krzewów, ogród botaniczny, jezioro. W 1975 roku w parku zbudowano amfiteatr, zaprojektowany przez szczecińskiego architekta, Zbigniewa Abrahamowicza. Znakiem rozpoznawczym obiektu jest wysoki, żelbetowy łuk, spinający scenę i część zadaszenia nad widownią, do złudzenia przypominający ikoniczny pomnik Gateway Arch, zaprojektowany na początku lat 60. przez Eero Saarinena w St. Lous w USA. Zbocze wzgórza obok amfiteatru wieńczy ogromna rzeźba Władysława Hasiora "Płonące ptaki" - to najbardziej efektowna z licznych parkowych rzeźb. Najbardziej monumentalny jest zaś wzniesiony w 1979 roku Pomnik Czynu Polaków, dłuta Gustwa Zemły (trzy orły na pomniku symbolizują trzy pokolenia Polaków, odbudowujących Szczecin).
Park Myślęcinek, Bydgoszcz
Leśny Park Kultury i Wypoczynku Myślęcinek w Bydgoszczy zajmuje powierzchnię 830 hektarów, co czyni go największym parkiem miejskim w Polsce. W XIX wieku działał na tym terenie m.in. duży browar, po II wojnie istniał tu PGR. Wojewódzka rada Narodowa o przemianie terenu w ogromny publiczny park zdecydowała na początku lat 70. XX wieku.
Blisko 500 hektarów tego położonego zaledwie 5km od centrum Bydgoszczy parku – to las, w którym rośnie wiele ponad stuletnich drzew. Stawy i strugi zamieszkuje tu liczne ptactwo wodne, z którego słynie park. Objęty ochroną przyrodniczą teren oferuje nie tylko kontakt z przyrodą, jest też popularnym miejscem rekreacji. Na terenie Myślęcinka działa ogród zoologiczny, ogród botaniczny, stok narciarski, lunapark, ośrodek jazdy konnej, park jurajski z 40 figurami dinozaurów.
Park Śląski, Chorzów
Zajmując powierzchnię ponad pół tysiąca hektarów Park Śląski stanowi jedną piątą powierzchni Chorzowa, przez co uznaje się go za osobną dzielnicę miasta. Położony na styku Chorzowa i Katowic jest głównym miejscem spacerów i wypoczynku mieszkańców tych miast.
Park Śląski (do 2012 roku noszący nazwę Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku) powstał na początku lat 50. XX wieku z inicjatywy ówczesnego wojewody śląskiego, Jerzego Ziętka. To on zdecydował, aby zniszczony przez szkody górnicze, zdegradowany, pełen hałd teren poprzemysłowy zamienić w ogromny park. Aby osiągnąć ten cel w bardzo krótkim czasie zasadzono tu m.in. 3,5 miliona drzew i krzewów, zbudowano 70 km alejek i ustawiono 2400 ławek. Park Śląski od początku był budowany jako coś więcej, niż teren zielony. Razem z nim zbudowano planetarium, wesołe miasteczko, kompleks basenowy, kolejkę linową, a także pawilon służący do organizacji wystaw i wydarzeń – Hala Kapelusz to projekt Jerzego Gottfrieda. Dziś na terenie Parku Śląskiego działają także Górnośląski Park Etnograficzny, ogród zoologiczny, Galeria Rzeźby Śląskiej. Na terenie parku znajduje się także legendarny Stadion Ślaski.
Park Bródnowski, Warszawa
Gdyby nie Paweł Althamer warszawski Park Bródnowski byłby na pewno wymieniany wśród atrakcyjnych i lubianych terenów zielonych, podnoszących jakość życia na dużym osiedlu, nie zyskałaby jednak międzynarodowego rozgłosu. Od 2009 roku ów 24-hektarowy teren zielony znany jest przede wszystkim jako Park Rzeźby na Bródnie. Dziesięć lat temu, dzięki współpracy mieszkającego w pobliżu artysty, Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Urzędu Dzielnicy Targówek w parku stanęły pierwsze plenerowe dzieła sztuki. Od tamtej pory co roku do parkowej kolekcji dołącza kolejna rzeźba. Pomysłodawcy tego niezwykłego przedsięwzięcia piszą:
Park Rzeźby pełni funkcję ewoluującej wystawy sztuki współczesnej, prezentowanej pod gołym niebem i dostępnej dla widzów przez 24 godziny na dobę.
Parki kieszonkowe
W coraz gęściej zabudowanych miastach nie ma miejsca na nowe tereny zielone. Jednocześnie w obliczu zmian klimatu zacienione miejsca do wypoczynku i produkujące tlen drzewa i krzewy są coraz bardziej potrzebne. Dlatego wymyślono tzw. parki kieszonkowe. Liczące zwykle nie więcej niż 5000 m2 powstają w miejskich zakamarkach, na niedużych wolnych działkach, nieużytkach, w przestrzeniach pomiędzy domami.
Parki kieszonkowe (pocket parks) wymyślili Anglosasi, jednak ten niezwykle uniwersalny pomysł bardzo szybko stał się popularny na całym świecie. Te małe przestrzenie publiczne, zwykle wyposażone tylko w miejskie meble i zieleń, doskonale sprawdzają się na terenach śródmiejskich, gdzie brak roślin bywa szczególnie dotkliwy. I w polskich miastach powstało już kilka parków kieszonkowych – w Krakowie, Łodzi, Bydgoszczy. Koszty ich powstania nie są duże, zaś korzyści ogromne, jest szansa, że podobnych miejsc będzie przybywało.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]