Kazimierz Malewicz Suprematystyczna kompozycja. Etiuda, 1920
płótno, olej, Muzeum Sztuk Pięknych w Tule
Od 20 listopada 2004 roku w "Zachęcie" Narodowej Galerii Sztuki, a od marca 2005 roku w Państwowej Galerii Tretiakowskiej w Moskwie będzie prezentowana wystawa Warszawa - Moskwa / Moskwa - Warszawa 1900-2000, której koncepcja nawiązuje do idei wcześniejszych ekspozycji "Paryż - Moskwa / Moskwa - Paryż 1900-1930" z 1979 roku, "Berlin - Moskwa / Moskwa - Berlin 1900-1950" z roku 1995 i drugiej części "Berlin - Moskwa / Moskwa - Berlin 1950-2000" prezentowanej do początku 2004 roku w Gropius Bau w Berlinie, a następnie w Państwowym Muzeum Historycznym w Moskwie.
Wystawa, której scenariusz powstał w Instytucie Adama Mickiewicza, jest pierwszą próbą spojrzenia na sztukę XX wieku z obu krajów, bez obciążeń, jakimi nacechowane były wzajemne stosunki do 1989 roku. Szczupłość miejsca nie pozwala na pełną prezentację wielowątkowych polsko-rosyjskich relacji artystycznych tego burzliwego okresu. Jest to raczej spojrzenie "z lotu ptaka" ze wskazaniem na obszary nadal mało rozpoznane, a czasem zupełnie nieznane (jak recepcja Wyspiańskiego w Rosji), które powinny w przyszłości stać się przedmiotem specjalistycznych badań.
Tymon Niesiołowski W kąpieli, 1919 płótno, olej, Muzeum Narodowe w Warszawie, fot. Piotr Ligier | Michaił Larionow Kacapska Wenus, 1912 płótno, olej, Państwowe Muzeum Sztuk Pięknych w Niżnym Nowogrodzie |
Układ wystawy, podyktowany z jednej strony rozkładem sal "Zachęty", z drugiej zaś - charakterem obiektów, które udało się pozyskać, koncentruje się wokół wybranych zagadnień, ważnych dla poszczególnych historycznych etapów minionego wieku. Ekspozycję otwiera sala prezentująca symbolizm przełomu stuleci, pokazany na tle typowej "salonowej" twórczości wielkich mistrzów. Następne sale ilustrują chronologicznie występujące po sobie wątki, typowe dla sztuki obu krajów, z uwzględnieniem podobieństw i różnic w podejściu do określonych zagadnień artystycznych, stylowych i politycznych. Znajdują się tu też przykłady twórczości wielu polskich twórców kształconych na terenie Rosji, ze szczególnym uwzględnieniem studentów Akademii Petersburskiej (Ferdynand Ruszczyc, Jan Ciągliński, Konrad Krzyżanowski, Kazimierz Stabrowski, Ludomir Ślendziński i inni), a także tych, którzy okresowo na tym terenie pracowali (Bolesław Cybis, Zygmunt Waliszewski, Witkacy, Władysław Strzemiński, Katarzyna Kobro). Zasada narracji chronologicznej jest niekiedy przełamywana budowaniem ekspozycji wokół określonych tematów, takich jak wizerunek człowieka, refleksja wobec II wojny światowej, czy sztuka w kręgu idei Kazimierza Malewicza.
Michaił Wrubel Pan, 1899
płótno, olej, Galeria Tretiakowska
"W Zachęcie reprezentanci obu krajów prowadzą ze sobą dialog, wzajemnie inspirują się nowatorskimi koncepcjami. Wątki tematyczne nanizane są na historię, ale w układzie eksponatów nie zachowano chronologii. Epoki spotykają się, sztuka najnowsza koresponduje z przeszłością. Organizatorzy jak mogli unikali politycznych zadrażnień. Dlatego twórczość Polaków i Rosjan z lat II wojny i z okresu stanu wojennego po prostu rozdzielono, a najbardziej bolesne wspomnienia (Katyń!) pominięto milczeniem (...)" - pisze Monika Małkowska ("Rzeczpospolita", 15.11.2004).
Władysław Strzemiński Narzędzia i wytwory produkcji, 1920 tablica, olej, gipsowy grys, drewno, korek, metal, emalia, Państwowe Muzeum Rosyjskie | Wladimir Tatlin Kontrrelief, 1913 technika mieszana, Galeria Tretiakowska |
Wśród eksponowanych obiektów (w liczbie około 400) znajduje się wiele arcydzieł z rosyjskich i polskich muzeów, a także kolekcji prywatnych. Dla widza polskiego atrakcją będą dzieła Michaiła Wrubla, Kazimierza Malewicza (w tym "Czarny kwadrat"), Wassilija Kandinsky'ego, wczesnego Marca Chagalla, przedstawicieli rosyjskiego konstruktywizmu, czy zupełnie nieznana twórczość rosyjskich dysydentów od końca lat 50. do upadku komunizmu. Wystawę zamyka symboliczne zderzenie dzieł z początku i końca XX wieku - Święto Wiosny Katarzyny Kozyry umieszczone w kontekście dokumentów ilustrujących pierwsze przedstawienie tego baletu w choreografii Wacława Niżyńskiego z roku 1913, do której nawiązuje wideo artystki.
Lubow' Popowa
Malarska architektonika. Czerwień z błękitem, 1918
karton, olej, Galeria Tretiakowska
"W sumie więc" - jak pisze Piotr Sarzyński - "zbudowanie wystawy, która opowiadałaby o wzajemnych inspiracjach i fascynacjach na linii Moskwa-Warszawa, byłoby raczej zadaniem kłopotliwym, trudnym i ciekawym tylko dla zaawansowanych tropicieli "wpływologii". Dobrze więc się stało, że twócy ekspozycji Anda Rottenberg i Piotr Nowicki zdecydowali się na zupełnie inne rozwiązanie: pokazanie dwóch odrębnych ścieżek, jakimi kultura polska i rosyjska wędrowały przez XX w. Czasami drogi się krzyżowały, częściej jednak wiły w zupełnie innych kierunkach. Wystawa uświadamia nie to, jak wiele nas łączy, ale jak wiele - głównie za sprawą polityki - może dzielić kultury narodów, które żyją obok siebie."
Marc Chagall,
Zaślubiny,
1918, olej, płótno, Galeria Tretiakowska
i dalej:
Wassily Kandinsky,
Improwizacja zimnych form,
1914, olej, płótno, Galeria Tretiakowska
"Wystawa jednak nie wykracza poza wzajemne porównania, a te pozwalają poprawić nam samopoczucie. Atrakcyjna jest także poprzez swą teatralność i odwołanie się do progu wrażliwości mniej wyrobionego widza. Posiada więc bardzo czytelną strukturę z wyraźnie wydzielonymi, historyczymi etapami. Dzieła i eksponaty zestawione są efektownie, a nawet prowokacyjnie. Zwiedzającego atakują rozliczne pomysły aranżacyjne, spektakularne pomysły, widowiskowe kompozycje. Bardziej w niej chodzi o skrócony edukacyjny rys historyczny aniżeli o subtelne rozważania nad kondycją kultury w XX w." (Piotr Sarzyński, "Polityka" nr 47, 20.11.2004)
Jarosław Modzelewski Strzemiński opłakujący Malewicza, 1985 płótno, olej, Muzeum Narodowe w Warszawie, fot. Piotr Ligier | Aleksandr Gierasimow Józef Stalin nad grobem Andrieja Żdanowa, 1948 płótno, olej, ROSIZO Państwowe Centrum Muzealno-Wystawiennicze |
Honorowy patronat nad wystawami w Warszawie i Moskwie objęli Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski i Prezydent Federacji Rosyjskiej Władimir Putin.
Zdjęcia z montażu wystawy; fot. © Marta Walkowska-Lipko (CMWK Instytut Adama Mickiewicza)
Organizatorzy wystaw:
Ministerstwo Kultury Rzeczypospolitej Polskiej
Ministerstwo Kultury i Środków Masowego Przekazu Federacji Rosyjskiej
Federalna Agencja Kultury i Kinematografii
Centrum Międzynarodowej Współpracy Kulturalnej Instytut Adama Mickiewicza
Państwowe Centrum Muzealno-Wystawiennicze ROSIZO
"Zachęta" Narodowa Galeria Sztuki
Państwowa Galeria Trietiakowska
Koordynatorzy generalni projektu:
Grzegorz Wiśniewski (Centrum Międzynarodowej Współpracy Kulturalnej "Instytut Adama Mickiewicza")
Aleksandr Sysojenko (ROSIZO Państwowe Centrum Muzealno-Wystawiennicze)
Kuratorzy wystaw: Anda Rottenberg (Centrum Międzynarodowej Współpracy Kulturalnej "Instytut Adama Mickiewicza")
Walentin Rodionow (Państwowa Galeria Tretiakowska)
Lidia Jowlewa (Państwowa Galeria Tretiakowska)
Komisarz wystaw: Piotr Nowicki (Centrum Międzynarodowej Współpracy Kulturalnej "Instytut Adama Mickiewicza")
Współpraca komisarska: Natalia Lijewina, Wiktoria Zubrawska (ROSIZO Państwowe Centrum Muzealno-Wystawiennicze)
Konsultacja kolorystyczna wystawy w Warszawie: Leon Tarasewicz
Koordynacja wystawy w Warszawie ze strony Centrum Międzynarodowej Współpracy Kulturalnej "Instytut Adama Mickiewicza": Marta Walkowska-Lipko - sekretarz wystawy, Zuzanna Pasiewicz - asystent, Ewa Chwedeńczuk i Beata Jankiewicz - współpraca.
Koordynacja wystawy w Warszawie ze strony "Zachęty": Elżbieta Sobiecka, współpraca: Joanna Sokołowska
Miejsce wystawy: "Zachęta" Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie
dyrektor: Agnieszka Morawińska
Plac Małachowskiego 3, 00-916 Warszawa
tel. (+48 22) 827 58 54, 827 69 13, 826 83 81, 827 69 09, 827 68 24
fax (+48 22) 827 78 86
www.zacheta.art.pl