Celem wystawy "W pustyni i w słońcu. POLSKIE WYKOPALISKA W STAREJ DONGOLI jest zwrócenie uwagi na trwające od ponad 45 lat prace polskich archeologów w Sudanie, a także prezentacja zabytków wypożyczonych z Muzeum Narodowego w Chartumie.
Trwające już prawie pół wieku polskie wykopaliska w Sudanie zostały zapoczątkowane wielkim sukcesem profesora Kazimierza Michałowskiego odniesionym podczas tzw. "Kampanii Nubijskiej". To właśnie w trakcie tej kampanii, pod patronatem UNESCO, mającej na celu przebadanie terenów przeznaczonych do zalania wodami Nilu w wyniku budowy Tamy Asuańskiej profesor Michałowski, oraz jego ekipa odsłonili w Faras katedrę z dobrze zachowanymi malowidłami chrześcijańskimi. Odkrycie to stało się jedną z największych sensacji "Kampanii Nubijskiej".
Faras (koptyjskie Pachoras) było stolicą północnego królestwa nubijskiego - Nobadii oraz siedzibą biskupstwa. Odsłonięcie katedry w Faras rozpoczęło nowy etap nad badaniami historii i kultury chrześcijańskiej Nubii. W wyniku wyjątkowo korzystnych warunków podziału zabytków ogłoszonego w związku z "Kampanią Nubijską", do Polski trafiła połowa zespołu malowideł odsłoniętych w Faras. Druga połowa malowideł została przekazana Muzeum Narodowemu w Chartumie. W
Muzeum Narodowym w Warszawie powstała w ten sposób unikatowa w skali światowej galeria, mieszcząca największy (poza Sudanem) zbiór malowideł i zabytków nubijskich.
Sukces odniesiony przez prof. Kazimierza Michałowskiego, spowodował, iż już w 1964 roku. Służba Starożytności w Sudanie powierzyła profesorowi koncesję wykopaliskową w Starej Dongoli.
To centrum chrześcijańskiej Nubii, położone pomiędzy III a IV kataraktą na Nilu, było początkowo stolicą środkowego królestwa nubijskiego - Makurii, a po zjednoczeniu z Nobadią, w VII w.n.e, także stolicą zjednoczonych królestw nubijskich.
Prace wykopaliskowe w Starej Dogoli, rozpoczęte w 1964, trwają nieprzerwanie aż do dziś. Kieruje nimi, z ramienia Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, dr Stefan Jakobielski, uczeń i współpracownik profesora Michałowskiego. W 2002 dr Stefan Jakobielski w uznaniu zasług dla archeologii Sudanu został odznaczony "Orderem Obu Nilów" - najwyższym odznaczeniem sudańskim przyznawanym cudzoziemcom. Obecnie dr Stefan Jakobielski kieruje pracami wykopaliskowymi na terenie Klasztoru św. Trójcy. Natomiast wykopaliska na terenie cytadeli prowadzone są z ramienia Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. Włodzimierza Godlewskiego.
W ciągu kilkudziesięciu sezonów wykopaliskowych w Starej Dongoli polskie misje odsłoniły pozostałości ufortyfikowanego miasta, budowlę pałacową, kilkanaście kościołów, domy prywatne, piece do wypalania naczyń garncarskich, a także zespół klasztorny z dobrze zachowanymi malowidłami ściennymi. Ponieważ obecne warunki partażu nie pozwalają na wywiezienie tych zabytków z Sudanu, można oglądać je in situ, natomiast zabytki ruchome zostały przeniesione do Muzeum Narodowego w Chartumie. Jednak, dzięki współpracy z dyrekcją Muzeum Narodowego w Chartumie oraz Sudańską Służbą Starożytności, 86 zabytków pochodzących z wykopalisk prowadzonych przez dr Stefana Jakobielskiego zostało wypożyczonych Muzeum Narodowemu w Warszawie.
Są to zarówno naczynia ceramiczne, jak i detale dekoracji architektonicznej, epitafia z inskrypcjami koptyjskimi i greckimi, oraz drobne przedmioty użytkowe. Zabytki te, do tej pory niepublikowane, konserwowane w pracowniach Muzeum Narodowego w Warszawie zostaną po raz pierwszy pokazane szerszej publiczności.
Wystawie towarzyszą plansze ze zdjęciami zabytków znajdujących się na terenie Sudanu, odkrytych przez polskich archeologów, takich jak np: kościoły i klasztor Św. Trójcy w Starej Dongoli. Wiele zdjęć ukazuje malowidła z tego klasztoru, których tematyka, dotychczas nieznana w sztuce nubijskiej i bizantyńskiej wniosła dużo do naszej wiedzy na temat ikonografii chrześcijańskiej. Przykładem takiego malowidła może być chociażby przedstawienie Inwestytury Archanioła Michała.
Na wystawie można obejrzeć ponadto zdjęcia innych stanowisk, takich jak: położone 11 km w górę Nilu od starej Dongoli Banganarti, miejsce kultu archanioła Rafała, licznie odwiedzane przez pielgrzymów. Polska Połączona Ekspedycja Archeologiczna pod kierunkiem dr Bogdana Żurawskiego odsłoniła niedawno w Banganarti dwa posadowione jeden na drugim kościoły. W Górnym Kościele, obok wielu graffiti pozostawianych przez pielgrzymów, odsłonięto także cykl malowideł ukazujących władców nubijskich pod opieką archanioła Rafała. Pozostałe zdjęcia ukazują prace misji Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, które we współpracy z Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej prowadzi od 1972 wykopaliska na stanowisku neolitycznym w Kadero. Nieżyjący już prof. Lech Krzyżaniak, dyrektor Muzeum Archeologicznego w Poznaniu został za swoje osiągnięcia w 2002 r. uhonorowany "Orderem Obu Nilów".
Wystawa prezentuje zdjęcia z prac powierzchniowych Państwowego Muzeum Archeologicznego w Gdańsku oraz pozwala dowiedzieć się o międzynarodowej akcji ratowania zabytków z terenów wokół IV katarakty, prowadzonej w związku z budową tamy na Nilu.
Wystawa została otwarta w trakcie trwania 11. Międzynarodowej Konferencji Nubiologicznej organizowanej przez Uniwersytet Warszawski. Pierwsza taka konferencja odbyła się w 1972 w Warszawie. W trakcie jej trwania uczestnicy mogli podziwiać nowo otwartą Galerię Faras w Muzeum Narodowym w Warszawie. Od tego czasu, co cztery lata, konferencje odbywają się w różnych miastach na świecie.