Siedzibą muzeum jest modernistyczny gmach wzniesiony w latach 1927-1938 wg projektu Tadeusza Tołwińskiego z przeznaczeniem na muzeum. Początki Muzeum Narodowego sięgają 1862 r., kiedy to ustawą o Wychowaniu Publicznym w Królestwie Polskim powołano w Warszawie Muzeum Sztuk Pięknych, przekształcone w 1916 r. w Muzeum Narodowe.
W 1938 r. zostało uroczyście otwarte w obecnej siedzibie. W działaniach wojennych w 1939 r., na skutek bombardowań, budynek muzeum uległ poważnym uszkodzeniom i został zamknięty dla publiczności przez władze okupacyjne. Profesor Stanisław Lorentz, dyrektor muzeum w od 1935 r. wraz z niewielką grupą pracowników, prowadził w czasie okupacji nielegalną akcję ratowania i ochrony dzieł sztuki Muzeum Narodowego oraz zwiezionych do muzeum innych zbiorów publicznych i kolekcji prywatnych. Po kapitulacji Powstania Warszawskiego prof. S. Lorentz kierował bezprecedensową akcją zabezpieczania dóbr kultury pozostałych w opustoszałej i niszczonej Warszawie. Wpłynęło to na wywiezienie wielu cennych dzieł sztuki i ocalenie, przeznaczonego do wysadzenia, gmachu muzeum. Muzeum Narodowe jako jedna z pierwszych warszawskich instytucji użyteczności publicznej, rozpoczęło działalność po wojnie, już w maju 1945 r. wystawą "Warszawa oskarża".
Zaczątkiem zbiorów Muzeum Narodowego była kolekcja obrazów i rycin Biblioteki Rządowej i Szkoły Sztuk Pięknych przekazana muzeum w 1864 r. oraz rzeźby i odlewy gipsowe z kolekcji króla Stanisława Augusta i Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, powiększana przez zakupy i liczne dary.
Obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego znajdują się arcydzieła polskiego i obcego malarstwa, rzeźby, rzemiosła artystycznego i numizmatyki pochodzące od czasów starożytności po współczesność gromadzone w odrębnych działach i eksponowane w następujących galeriach:
Galeria Sztuki Starożytnej
Galeria Sztuki Starożytnej obejmuje sztukę egipską - zabytki z polsko-francuskich wykopalisk w Edfu i Deir el Medina m.in. stele z Edfu z II Okresu Przejściowego, eksponaty będące depozytami z Luwru m.in. posąg Sahmet i Amona, zbiór pieczęci mezopotamskich oraz największa w Europie Wschodniej kolekcja waz greckich - słynne wazy gołuchowskie ze zbiorów Czartoryskich m.in. VI-wieczna waza z najstarszym przedstawieniem poetki Safony i amfora dekorowana przez malarza Euthymidesa. Ponadto ze starożytnej Grecji i Rzymu zespół terakot greckich i naczyń cypryjskich, a z obszarów starożytnego Wschodu niezwykle interesujące trzy płaskorzeźby asyryjskie i wyroby lurystańskie z brązu.
Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego
Galeria Faras im. Profesora Kazimierza Michałowskiego - zespół zabytków przywieziony z Sudanu przez polską misję archeologiczną. Galeria prezentuje unikatowe zbiory malarstwa ściennego, datowanego na okres od VIII do XIV w., pochodzącego z katedry w Faras w Sudanie, przedstawiającego osoby boskie i świętych oraz nubijskich dostojników, duchownych i świeckich, a także detale architektoniczne katedry, inskrypcje, zespół glinianych naczyń z Faras i Starej Dongoli oraz zbiór tkanin i krzyży z Etiopii i rejonu Karpat.
Galeria Sztuki Średniowiecznej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Polski
Galeria Sztuki Średniowiecznej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego Prymasa Polski - zabytki z epoki gotyku. Na szczególną uwagę zasługują: poliptyk Zaśnięcie i koronacja Marii (ok. 1390) z kaplicy zamkowej w Grudziądzu, Pieta z Lubiąża (ok. 1370), wrocławski poliptyk św. Barbary (ok. 1447), rzeźba Piękna Madonna z Wrocławia (1410), wybitny obraz Pieta z Tubądzina (1450), ołtarz Świętych dziewic z Nysy (po 1510).
Galeria Malarstwa Obcego
Galeria Malarstwa Obcego - jedna z najliczniejszych i najbardziej jednorodnych kolekcji sztuki europejskiej w Polsce prezentująca główne kierunki i szkoły w ich rozwoju stylistycznym. Obejmuje: malarstwo włoskie i francuskie od XIV do XVIII w., w tym m.in. Madonna z Dzieciątkiem, św. Janem i aniołem Sandra Botticellego, malarstwo weneckie z takimi arcydziełami, jak Portret admirała Jacopa Tintoretta, barokowe malarstwo mitologiczne i biblijne, portrety, dekoracyjną martwą naturę i pejzaż wraz ze specyficznym weneckim odłamem widoków miejskich (wedut) oraz XVIII-wieczne malarstwo francuskie z dziełami m.in. Watteau: malarstwo niderlandzkie i niemieckie XV-XVI w. oraz holenderskie i flamandzkie XVII w., m.in. kilka obrazów Cranacha, cenny obraz Czyny miłosierdzia chrześcijańskiego Pietera Aertsena, portret M. Soolmansa sygnowany przez Rembrandta oraz zespół malowideł uczniów Rembrandta z ważnym dziełem Fabritiusa Wskrzeszenie Łazarza, Madonna z Dzieciątkiem z warsztatu Rubensa, Święta Rodzina ze św. Janem, jego rodzicami i aniołami Jacoba Jordaensa; wszystkie rodzaje portretów - dworskie, mieszczańskie i zbiorowe, malarstwo architektury, martwa natura, pejzaże, np. Salomona Ruysdaela, czy obrazy rodzajowe Jana Steena. Spośród malarstwa XIX w. na szczególną uwagę zasługuje kolekcja obrazów Paula Sérusiera zakupiona od Gabrieli Zapolskiej.
Galeria Malarstwa Polskiego
Galeria Malarstwa Polskiego prezentuje jego przemiany stylistyczne od XVI w. do I wojny światowej z wyraźną przewagą dzieł powstałych w XIX w.: anonimowe malarstwo staropolskie od XVI do 1 poł. XVIII w. z zespołem sarmackich portretów trumiennych i przykładami malarstwa portretowego z dworu Wazów; malarstwo batalistyczne m.in. unikatowe dzieło Bitwa pod Orszą z XVI w.; malarstwo oświecenia - dzieła powstałe w kręgu mecenatu Stanisława Augusta i arystokracji polskiej - m.in. wizerunki króla i osobistości dworskich M. Bacciarellego i J. C. Lampiego, malowidła dekoracyjne J. P. Norblina, weduty Bernarda Bellotta zw. Canalettem; malarstwo epoki klasycyzmu z dziełami Antoniego Brodowskiego; malarstwo miniaturowe powstałe na przełomie XVIII i XIX w.; malarstwo epoki romantyzmu m.in. portrety i sceny batalistyczne Piotra Michałowskiego, dzieła Januarego Suchodolskiego oraz sceny historyczne i rodzajowe Artura Grottgera, dzieła Józefa Simmlera m.in. słynny obraz Śmierć Barbary Radziwiłłówny, portrety Henryka Rodakowskiego; malarstwo realizmu - weduty i wnętrza Marcina Zaleskiego, sceny rodzajowe Franciszka Kostrzewskiego, czy pozostające w kręgu tradycji malarstwa francuskiego obrazy Józefa Szermentowskiego; malarstwo historyczne - monumentalne dzieła Jana Matejki, m.in. Bitwa pod Grunwaldem, i obrazy Wojciecha Gersona; malarstwo polskich "monachijczyków" m.in. Józefa Brandta, Maksymiliana Gierymskiego, Adama Chmielowskiego, Juliana Fałata, Józefa Chełmońskiego i Aleksandra Gierymskiego; malarstwo polskiego impresjonizmu z dziełami Władysława Podkowińskiego, Józefa Pankiewicza, Leona Wyczółkowskiego oraz symboliczne dzieła tych artystów; malarstwo Młodej Polski - m.in. secesyjne projekty witraży i obrazy Józefa Mehoffera, np. Dziwny ogród, impresjonistyczno-symboliczne krajobrazy Jana Stanisławskiego, malarstwo jedynego polskiego przedstawiciela francuskiej szkoły z Pont-Aven Władysława Ślewińskiego oraz kolekcja symbolicznych obrazów Jacka Malczewskiego; malarstwo przełomu XIX i XX w. artystów niepodlegających jednoznacznym definicjom, wybitnych osobowości twórczych, takich jak: Stanisław Wyspiański, Olga Boznańska i Witold Wojtkiewicz.
Galeria Sztuki Polskiej XX wieku
Galeria Sztuki Polskiej XX wieku - dzieła powstałe od początku wieku do roku 1949 stanowiące przegląd wszystkich podstawowych prądów i tendencji w sztuce tego okresu: malarstwo formistów - m.in. A. i Z. Pronaszko, T. Niesiołowski, R. K. Witkowski, St. I. Witkiewicz, L. Chwistek, T. Czyżewski; malarstwo awangardy lat międzywojennych (abstrakcja geometryczna i konstruktywizm): K. Kobro, W. Strzemiński, H. Berlewi. H. Stażewski, M. Szczuka; obrazy tzw. kapistów: J. Cybis, J. Czapski, A. Nacht-Samborski, P. Potworowski, Z. Waliszewski; surrealistyczna twórczość lwowskiej grupy "artes": M. Włodarski, J. Janisch; prace artystów wywodzących się ze środowiska wileńskiego - L. Sleńdziński i warszawskiego - T. Pruszkowski, B. Cybis, J. Gotard, B. Linke czerpiących z różnych tradycji nurtów figuratywnych, oraz dzieła Grupy Krakowskiej i jej powojennych kontynuatorów: T. Brzozowski, T. Kantor, J. Nowosielski, M. Jarema, J. Stern; malarstwo Polaków działających we Francji związanych z École de Paris: M. Kisling, E. Zak, R. Kramsztyk, T. Łempicka, Z. Menkes; oraz indywidualistów: T. Makowski, H. Kuna, J. Szczepkowski, Z. Stryjeńska, S. Szukalski.
Dział Grafiki i Rysunku Polskiego
W zbiorach Muzeum Narodowego, w Dziale Grafiki i Rysunku Polskiego znajduje się zbiór dzieł od XVI do pocz.XX w., w tym m.in. kolekcja portretu królewskiego (R. de Hooghe, E. Sadeler, W. Hondius, J. Falck), portret osobistości polskich (M. Fajans, J. F. Piwarski), widoki miejscowości polskich, a także duże zespoły rysunków J. P. Norblina, Płońskiego, D. Chodowieckiego, S. Czechowicza, J. B. Plerscha, A. Orłowskiego, Z. Fogla, M. Bacciarellego, B. Bellotto-Canaletta, W. Wojtkiewicza i S. Wyspiańskiego, kolekcja albumów i szkicowników Gersona, Malczewskiego oraz reprezentatywny zbiór akwarel P. Michałowskiego, J. Kossaka, J. Fałata, A. Kędzierskiego, S. Masłowskiego i S. Noakowskiego; także zbiór projektów i rysunków architektonicznych od XVIII do XX wieku. W Dziale Grafiki i Rysunku Polskiego XX w. gromadzone są zespoły dzieł m.in. W. Strzemińskiego, S. I. Witkiewicza, B. W. Linkego, K. Hillera, F. Themerson i H. Stażewskiego.
Grafika i rysunek obcy
Grafika i rysunek obcy reprezentowany jest m.in. przez zbiór rycin m.in. niemieckich (A. Dürer), niderlandzkich (P. Bruegel St.), flamandzkich (P. P. Rubens), holenderskich (Rembrandt), francuskich (F. Boucher, P. Cezanne, H. Matisse), włoskich (Piranesi), hiszpańskich (Goya), a także współczesne dzieła m.in. A. Archipenki, M. Chagalla, P. Klee, F. Legera, J. Miro, A. Modiglianiego, P. Picassa.
Galeria Polskiej Sztuki Zdobniczej
Galeria Polskiej Sztuki Zdobniczej - najcenniejsze dzieła od XVI do pocz. XX w. - obok złotnictwa gdańskiego, warszawskiego i innych ośrodków na ekspozycji znajdują się hafty, tapiserie, pasy kontuszowe i ubiory, szkła XVIII-wieczne z hut nalibockiej, urzeckiej i lubaczowskiej, fajanse z manufaktury belwederskiej, wytwórni porcelany w Korcu i Baranówce, ceramika artystyczna z końca XIX i pocz. XX w., zegary a także meble np. stół platerowany Frageta z 1840 roku.
Gabinet Sreber im. Leopolda Kronenberga
Gabinet Sreber im. Leopolda Kronenberga stworzony dla upamiętnienia tego wybitnego działacza gospodarczego i politycznego - głównie srebra stołowe najlepszych stołecznych złotników, takich jak Karol Malcz, Ludwik I i Ludwik II Nast, Karol Lilpop, Jan Maciej Schwartz, Tomasz Klimaszewski, Emil Radtke, Józef Fraget. Znalazły się tu także przykłady sreber innych ośrodków z terenu dawnej Rzeczypospolitej: Krakowa, Kielc, Lublina, Wilna, Grodna, Kalisza, a także z mało znanych warsztatów innych miejscowości, jak Łomża, czy Chęciny oraz judaica.
Galeria Europejskiej Sztuki Złotniczej
Galeria Europejskiej Sztuki Złotniczej - dzieła od średniowiecza do XIX w., m.in. przykłady średniowiecznych emalii limuzyńskich, majoliki włoskiej, kamionki nadreńskiej, XVI-wiecznej emalii malarskiej, złotnictwa niemieckiego z takich ośrodków, jak Augsburg czy Norymberga, dzieła XVII- i XVIII-wiecznego zegarmistrzostwa, porcelany z najważniejszych i najbardziej twórczych manufaktur - miśnieńskiej, berlińskiej, wiedeńskiej i Sevres, szkła czeskie, śląskie, drezdeńskie i poczdamskie oraz meble.
Pozostałe zbiory
Muzeum Narodowe w Warszawie gromadzi także sztukę krajów Azji - m.in. reprezentatywna kolekcja porcelany chińskiej, błękitno-białej epoki Yuing, Ming, Qung, porcelana chińska seladony, drzeworyty japońskie od XVII do XIX w., japońskie rzemiosło artystyczne, tkaniny bliskowschodnie, rękopisy muzułmańskie i hinduskie, brązy hinduskie i lamajskie od XIX wieku.
Obiekty wzornictwa nowoczesnego to unikatowy zbiór sztuki użytkowej lat 40. - m.in. szkło i meble (J. Kurzątkowski), tkaniny (S. i A. Milwiczowie, K. Szczepanowska, W. Strzemiński), ceramika (A. Kenar i jego uczniowie), biżuteria (H. Grunwald, Zaremscy), wiklina (W. Wołkowski).
Gabinet Numizmatyczny - największe i najbardziej reprezentatywne zbiory w Polsce m.in. elektronowe monety greckie, kolekcja greckich monet nadczarnomorskich, zbiór rzymskich monet wczesnorepublikańskich, kolekcja monet piastowskich i monet nowożytnych.
Dokumentacja ikonograficzna - zbiory z zakresu kultury i sztuki polskiej i obcej i rękopisy m.in. "Libri Prophetarum" - rękopis na pergaminie z XIV w., nobilitacje Jana Januszowskiego (1588) i Marcello Bacciarellego (1771), listy S. Wyspiańskiego (1890-1896), fotografie K. Beyera (1818-1877) i J. Bułhaka (1876-1950).
Muzeum Narodowe w Warszawie
Aleje Jerozolimskie 3
00-495 Warszawa
Województwo mazowieckie
Tel: (+48 22) 621 10 31, 629 30 93
Fax: (+48 22) 622 85 59
WWW: www.mnw.art.pl
Email: muzeum@mnw.art.pl
aktualizacja: maj 2016