Po upadku powstania Bogusławski wyjechał z Warszawy do Lwowa zabierając ze sobą sporą część teatralnej garderoby, rekwizytów i bibliotekę teatralną. Założył tam polski teatr, który działał pod jego kierownictwem do 1799 roku. Po długich pertraktacjach z cenzurą wystawił tu ''Krakowiaków i Górali'' (1796), a potem ''Hamleta'' Szekspira (1797). We Lwowie pokazał także ciekawą inscenizację własnego melodramatu ''Iskahar, król Guaxary'' (1797).
Bogusławski spolszczał "Hamleta" i inne dramaty - mówiła Anna Kuligowska - bo teatr oświeceniowy - ale jest to praktyka stara jak świat - dostosowywał do swoich gustów dzieła największych geniuszy. Polonizowano je, bo uważano, że tylko wtedy, kiedy widz zobaczy siebie jak w lustrze, nie zadziwi się obcością i egzotyką innych obyczajów.
Rzeczpospolita 18.11.2005
Obok tragedii klasycznych wprowadził na polskie sceny także Szekspira, którego grano w tłumaczeniu z przeróbek. Sam napisał kilka utworów oryginalnych, a poza tym tłumaczył, adaptował, przerabiał i dostosowywał do realiów polskich wiele sztuk francuskich, niemieckich, angielskich, włoskich; jest autorem ponad osiemdziesięciu tragedii, komedii, dram i librett operowych. Początkowo Bogusławski hołdował francuskim regułom klasycznym, później jednak propagował przede wszystkim umoralniające i bliższe życiu niemieckie dramy. Grał Jeana Racine'a, Moliera, Voltaire'a, Pierre'a Beaumarchais'go, Denisa Diderota, Fryderyka Schillera, Gotholda Ephraima Lessinga. Obok ambitnego repertuaru wystawiał przyciągające publiczność melodramy i wodewile, a także opery i balety.
Ojciec teatru polskiego
Bogusławski, gdziekolwiek by się nie pojawił, niemal natychmiast zakładał polską scenę, a jeśli ją opuszczał niejednokrotnie nowy teatr działał dalej jako samodzielna placówka.
Dźwignąć teatr, gdzie będzie można grać w nim po polsku, o ile się da, grając powiedzieć, co trzeba i kiedy trzeba, a pamiętać zawsze, że się wyszło z Warszawy i do Warszawy godzi się powrócić - to było jego artystyczne i organizacyjne credo.
Z. Krawczykowski, "Wojciech Bogusławski" Warszawa 1954
Nowe sceny organizowali również aktorzy, którzy wyszli z jego "szkoły". Swoich współpracowników uczył gestu i wymowy, dbał o większą naturalność aktorskiego przekazu. Bogusławski przyczynił się do rozwoju wielu aktorskich talentów, m.in. Kazimierza Owsińskiego, Alojzego Żółkowskiego, Agnieszki i Tomasza Truskolaskich, Franciszki Pierożyńskiej, Bonawentury Kudlicza, Józefy Ledóchowskiej, Ludwika Dmuszewskiego i wielu innych. Sam zaczynał od ról amantów, później największe aktorskie triumfy święcił podczas drugiej dyrekcji w Teatrze Narodowym. Zagrał wówczas Starego Dominika w ''Taczce Occiarza'' - własnej przeróbce dramy Sebastiana Merciera (1793), Ferdynanda Kokla w ''Henryku VI na łowach'' i Bardosa w ''Krakowiakach i Góralach''. Wszystkie te role pokazywały człowieka z ludu, ale Bogusławski potrafił również przekonywująco wcielić się w postaci starców, władców, czy tyranów, grał m.in. tytułową rolę w ''Królu Learze'' Szekspira (1805), Króla Axura w ''Axurze'' z muzyką Antonia Salierego (1793) i Starego Horacjusza w ''Horacjuszach'' Pierre'a Corneille'a (1793). Jako reżyser potrafił współdziałać z dekoratorami i muzykami. Wielokrotnie współpracował m.in. z malarzami: Antonim Smuglewiczem, Janem Bogumiłem Plerschem, Innocento Maraino, Antonio Scottiom, a także z wybitnymi muzykami - Józefem Elsnerem i Karolem Kurpińskim. Najciekawsze przedstawienia powstawały wtedy, gdy Bogusławski mógł wpływać na całość widowiska, jako autor, reżyser i często wykonawca głównej roli.
W 1799 roku Bogusławski wrócił do Warszawy i po raz trzeci objął dyrekcję Teatru Narodowego, który prowadził do 1814 roku. Równocześnie grywał w różnych miastach Polski, m.in. w Poznaniu, Kaliszu, Łowiczu, Krakowie, Gdańsku. Nadal miał powodzenie u znacznej części publiczności, jednak krytyka coraz częściej zarzucała mu "gminność gustu".
W 1811 roku zorganizował pierwszą w Polsce Szkołę Dramatyczną. Napisał dla niej podręcznik "Dramaturgia, czyli Nauka sztuki scenicznej".
W 1814 roku przekazał antrepryzę Ludwikowi Osińskiemu, jednak nadal był związany z teatrem. Początkowo grał z własnym zespołem w Teatrze Narodowym, potem także na innych scenach, m.in. w Wilnie. Pod koniec życia spisał i ogłosił "Dzieje Teatru Narodowego", a także zebrał i podał do druku swoje "Dzieła dramatyczne". Ostatni raz na scenie wystąpił w 1827 roku.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, wrzesień 2006
