W 1959 roku ukończył Wydział Aktorski warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej. Karierę rozpoczynał w gdańskim Teatrze Wybrzeże. Na tej scenie debiutował rolą Geoffa w Smaku miodu Shelagha Delaneya, spektaklu Konrada Swinarskiego (1959), wkrótce zagrał także Chucha w Kapeluszu pełnym deszczu Michaela Vincente Gazzo w reżyserii Andrzeja Wajdy (1959). Na ekranie pierwszy raz pojawił się jeszcze w czasie studiów aktorskich, w 1956 roku. Zagrał epizod w Kanale Andrzeja Wajdy. W Teatrze Wybrzeże, w którym występował przez sezon, odniósł swój pierwszy zawodowy sukces, tworząc, nagrodzoną na festiwalu w Toruniu, rolę Harry'ego w Zabawie jak nigdy Williama Saroyana w reżyserii Jerzego Golińskiego (1960).
Od 1960 Kowalski związany był ze scenami stołecznymi. Od 1960 roku, przez kolejnych 14 lat, można go było oglądać w Teatrze Ateneum. W 1974 roku rozpoczął pracę w nowo utworzonym przez Zygmunta Hübnera Teatrze Powszechnym. Aktorem tej sceny pozostał do końca 2004 roku. Od 2005 roku należał do zespołu Teatru Dramatycznego. W latach osiemdziesiątych był wykładowcą Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie.
Aleksander Bardini, wybitny pedagog i reżyser, mówił o młodym Władysławie Kowalskim, że ma wygląd nastolatka, a duszę sześćdziesięcioletniego człowieka. Wizerunek poważnego młodzieńca, buntownika, zawdzięczał Kowalski przede wszystkim filmowi. Na początku lat 70. aktor mówił:
"(...) ta przyklejona do mnie etykietka bardzo mi przeszkadzała i zamykała pewien krąg ról, interesujących, bogatych i niezbędnych dla mojego aktorskiego zawodu. Dlatego zrobię też wszystko, aby wyrwać się z tej młodości" ("Tygodnik Kulturalny" 1971, za: Roman Caputa, "Teatr" 1980, nr 21).
Zagrał w Rozstaniu (1960) i Złocie (1961) - filmach w reżyserii Wojciecha Jerzego Hasa, Drodze na zachód Bohdana Poręby (1961), Samsonie Andrzeja Wajdy (1961) i Rozwodów nie będzie Jerzego Stefana Stawińskiego (1963). Najciekawsze role stworzył jako Jerzy w telewizyjnym serialu Kolumbowie (1970) - ekranizacji powieści Romana Bratnego i lekarz we współczesnym dramacie psychologicznym Trzeba zabić tę miłość (1972), oba filmy w reżyserii Janusza Morgensterna.
Władysław Kowalski w filmie "Dekalog, siedem", reż. Krzysztof Kieślowski, fot. Roman Sumik/Filmoteka Narodowa/fototeka.fn.org.pl
W początkowym okresie filmowe role ograniczały jego emploi:
"Władysław Kowalski wkroczył do filmu polskiego w postaci Chłopca. (...) stworzył serię ról ludzi młodych, niedoświadczonych , wchodzących w życie" (Konrad Eberhardt, "Ekran" 1970, nr 46).
Natomiast w teatrze Kowalski miał okazję z powodzeniem grać w różnorodnym repertuarze, m.in. jako Andri w Andorze Maxa Frischa w reżyserii Janusza Warmińskiego (1962), On w Białych nocach wg Fiodora Dostojewskiego w reżyserii Wandy Laskowskiej (1963), książę Don Pedro w Martwej królowej Henri de Montherlanta - realizacji Jerzego Kreczmara (1964) i Kaźmierek w Śmierci na gruszy Witolda Wandurskiego w reżyserii Józefa Szajny (1966). Był również Czeladnikiem w Szewcach Witkacego w reżyserii Macieja Prusa (1971) i Kiryłowem w adaptacji Biesów Dostojewskiego zainscenizowanej przez Warmińskiego (1971).
W Teatrze Powszechnym Kowalski zadebiutował w głośnym spektaklu Andrzeja Wajdy Sprawa Dantona Stanisławy Przybyszewskiej (1975). Za rolę zimnego, okrutnego Saint-Justa otrzymał nagrodę na Kaliskich Spotkaniach Teatralnych. W 1976 roku zagrał Czerkuna w Barbarzyńcach Maksyma Gorkiego w reżyserii Aleksandra Bardiniego.
"Już samo obsadzenie Kowalskiego było zaskoczeniem - Czerkun u Gorkiego to młody, przebojowy i dość brutalny, pełen pasji inżynier, jednocześnie człowiek pusty wewnętrznie i płaski. Aktor miał grać jakby wbrew własnym predyspozycjom - liryzmowi i ciepłu, rozterkom i wahaniom" - notował Roman Caputa. - "Czerkin Kowalskiego, choć może nie taki brutalny i agresywny, stał się człowiekiem 'normalnym' w całym swoim barbarzyństwie. Głosił idee postępu i nowoczesności, ale z pełną świadomością ich względności; w sobie dostrzegał pustkę i bezradność" ("Teatr" 1980, nr 21).
Uznanie krytyki i publiczności oraz potwierdzenie pozycji jednego z najciekawszych aktorów swojego pokolenia przyniosły Kowalskiemu kolejne role na scenie Powszechnego - m.in. głośna, nadająca ton całemu przedstawieniu kreacja Iwana Fiodorowicza w Odpocznij po biegu Władysława Terleckiego w reżyserii Zygmunta Hübnera (1976).
"Kowalski potrafił nie tylko zbudować postać intelektualisty - urzędnika z przełomu wieków" - zauważał Jan Kłossowicz - "ale umiał też naprawdę przekonywająco pokazać klęskę tego myślącego i czującego głęboko człowieka wobec tego, co w ludzkiej naturze i w ludzkich sposobach widzenia świata pozostaje ciemne, niezrozumiałe, na pozór naiwne i łatwe do obalenia, a w istocie niezwykle mroczne, groźne, wspaniałe; wymykające się nie tylko zrozumieniu, ale i osądowi" ("Literatura" 20.01.1977).
Jeszcze raz, z sukcesem, wykreował postać w spektaklu Hübnera. Tym razem z wielkim wyczuciem Fredrowskiego humoru, ale i z dystansem zagrał Rejenta Milczka w Zemście (1978). Kolejne ważne role zaprezentował w spektaklach na motywach twórczości Michaiła Bułhakowa, najpierw jako Szerwiński w Dniach turbinów w reżyserii Tomasza Zygadły (1977), a później jako profesor Preobrażeński z Psiego serca w inscenizacji Rudolfa Zioły (1988). Zagrał również m.in. Bohatera w Kartotece Tadeusza Różewicza w reżyserii Michała Ratyńskiego (1984) i Podkolesina w Ożenku Mikołaja Gogola przygotowanym przez Andrzeja Domalika (1995), rolę, która przyniosła mu nagrodę aktorską im. Aleksandra Zelwerowicza.
W latach 80. Władysław Kowalski z powodzeniem grał w kinie. Jedną z najważniejszych jego ról z tego okresu była postać Jakuba Rosenberga w debiutanckim filmie Waldemara Dzikiego Kartka z podróży (1983) rozgrywającym się za murami getta. Rosenberg, samotnik i intelektualista, próbował nie poddać się lękowi, walczył o ocalenie własnej godności. Kowalski grał również w filmach Jerzego Sztwiertni - więźnia Pawiaka Adama Grzymałę-Siedleckiego w 111 dniach letargu (1984) oraz w obrazach poruszających problemy środowiska aktorskiego - pisarza Pafnucego Głogowskiego w Komediantce (1986) i Władysława Janotę-Czerkańskiego, którego pierwowzorem był aktor Kazimierz Junosza-Stępowski w Oszołomieniu (1988).
Spokojny, oszczędny i wyważony styl gry Kowalskiego często opierający się na dyskrecji i wyciszeniu, ale jednocześnie wyrazisty i pokazujący wewnętrzne skomplikowanie postaci dawał świetne rezultaty w dramatach Antoniego Czechowa.
"Czechow niebywale wytrzymuje próbę upływającego czasu. Im dłużej żyjemy, tym więcej nabiera dla nas treści i znaczeń. Aż w głowie się nie mieści, że można tyle wiedzieć o człowieku (...)" - mówił Kowalski. - "W Czechowie są pokłady komediowości najwyższego rzędu, ale nieprawdopodobnie trudno je wydobyć, nie tracąc nic z gmatwaniny ludzkiego losu, nieudanego życia bohaterów, ich konfliktów z otoczeniem. Gdy z Czechowa robi się tylko komedię albo tylko tragedię - paruje ich niepowtarzalny nastrój" ("Rzeczpospolita" 10.03.1995).
W dramatach Czechowa Kowalski występował w Teatrze Telewizji - m.in. jako Apłomow w Weselu z generałem Olgi Lipińskiej (1972), Łopachin w Wiśniowym sadzie Maciej Prusa (1972), Andrzej w Trzech siostrach (1974) i Wojnicki w Wujaszku Wani (1980) - spektaklach Aleksandra Bardiniego oraz Gajew w Wiśniowym sadzie Andrzeja Domalika (1996). Na scenie dramatycznej aktor po raz pierwszy zagrał rolę tytułową - Iwana Wojnickiego w Wujaszku Wani w reżyserii Rudolfa Zioło w 1989 roku, później wcielił się w postać Czebutykina w Trzech siostrach w inscenizacji Agnieszki Glińskiej (1998) i Unyłowa w Historiach zakulisowych w reżyserii Zbigniewa Zapasiewicza (2003).
Dobrze układała się jego współpraca z młodą reżyserką Agnieszką Glińską, z którą współpracował przy tworzeniu przedstawienia Kaleka z Inishmaan Martina McDonagha (1999), wystąpił tam także jako Johnypateenmike. Grał w spektaklach Piotra Cieplaka - na scenie Teatru Powszechnego pokazał hrabiego Gloucestera w Królu learze Szekspira, a gościnnie w Teatrze Narodowym wcielił się w postać Profesora Chmielowskiego w dramacie Jerzego Pilcha Narty Ojca Świętego (2004).
W Teatrze Dramatycznym wcielił się w postaci Sorina i Fernana w przedstawieniu Krystiana Lupy na motywach Mewy Antoniego Czechowa i Sztuki hiszpańskiej Yasminy Rezy zatytułowanym Niedokończony utwór na aktora. Zagrał w spektaklu Lupy podejmującym temat artysty i sztuki - Na szczytach panuje cisza Thomasa Bernharda (2006). Był Moritzem Meisterem, sławnym pisarzem, który celebrował własną wielkość i genialność, u jego boku pozostawała żona Anna (Maja Komorowska).
"Maja Komorowska i Władysław Kowalski grają bohaterów, którzy szczerze nienawidzą się nawzajem - ona, bo poświęciła dla męża swoje artystyczne aspiracje, on, bo Anna jest świadkiem jego artystycznej i życiowej klęski. Jednocześnie kurczowo się siebie trzymają i w tym uścisku jest tyleż strachu, co prawdziwej, współczującej miłości. Lupa nie drwi z nich, ale również nie lituje się. Portretuje z całą bezwzględnością - jakkolwiek pozbawioną satysfakcji" - pisał Marcin Kościelniak ("Tygodnik Powszechny" 2006, nr 41).
Kowalski wystąpił również w Lupowskiej opowieści o osobowości i micie - Personie. Tryptyku/Marilyn (2009), w której zagrał Greensona, pełnego kompleksów i jednocześnie bezwzględnego i nieudolnego w terapii psychologa Marilyn Monroe.
Na deskach Dramatycznego ponownie współpracował z Agnieszką Glińską grając Ojca w zrealizowanych przez nią Opowieściach o zwyczajnym szaleństwie Petra Zelenki (2005), był również Hartwigiem w Kobiecie z morza Susan Sontag na podstawie dramatu Henryka Ibsena, przedstawieniu reżyserowanym w Polsce przez Roberta Wilsona (2005) i Pimenem w Borysie Godunowie Aleksandra Puszkina w inscenizacji Andrieja Moguczija (2008). Współpracował z Pawłem Miśkiewiczem. Zagrał u niego Nikodema w Alinie na zachód Dirka Dobbrowa (2006) i Zająca w Alicji Lewisa Carolla (2008).
W 2008 roku wziął udział w przedstawieniu przygotowanym przez Pawła Passiniego Hamlecie 44 Magdaleny Fertacz i Artura Pałygi, zagrał w nim Poloniusza. Spektakl był prezentowany w Muzeum Powstania Warszawskiego podczas rocznicowych obchodów.
Następnie na deskach warszawskiego Teatru Rozmaitości wcielił się w postać Bergmana w Wiarołomnych w reżyserii Artura Ildefonsa Urbańskiego (2010). O spektaklu pisał Marek Skrzetuski:
„Realizacja warszawskiego TR-u dobrze oddaje pewną nutkę oniryzmu, za którą tak ceni się filmy Bergmana. Widz do końca nie wie, czy opowiadana historia jest prawdziwa. Ogarniać go mogą nawet wątpliwości, czy aktorka (Maja Ostaszewska), z którą rozmawia reżyser (w tej roli Władysław Kowalski), nie jest może tylko wytworem jego wyobraźni, personifikacją ubarwionych latami niepamięci wspomnień. A jednak psychologiczny konflikt między dwojgiem przyjaciół (Redbad Klijnstra, Adam Woronowicz) wciąga, niezależnie od jego realności.” (Teatrakcje, 13.12.2010)
Aktor wystąpił również w spektaklach Teatru Dramatycznego m. st. Warszawy: Klub Polski w reżyserii Pawła Miśkiewicza (2010), Krety i rajskie ptaki na podstawie twórczości Tadeusza Różewicza w reżyserii Macieja Podstawnego (2011), Romantycy Hanocha Levina w reżyserii Grzegorza Chrapkiewicza (2013), Trzy siostry Czechowa wyreżyserowanym przez Małgorzatę Bogajewską (2014), Król Edyp w reżyserii Jakuba Krofty (2014) oraz Moja pierwsza śmierć w Wenecji w reżyserii Tomasza Cyza (2015).
Kowalskiego mimo intensywnej pracy w teatrze, nie odrzuca ról filmowych, a w ciągu ostatnich kilku lat gościł w głośnych rodzimych produkcjach, m.in.: Różyczce Jana Kidawy-Błońskiego, Zbliżeniach Magdaleny Piekorz, biograficznym filmie Bogowie Łukasza Palkowskiego o życiu profesora Zbigniewa Religi i pierwszej udanej operacji przeszczepu serca, Paniach Dulskich Filipa Bajona na motywach Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, komedii Excentrycy, czyli po słonecznej stronie ulicy Janusza Majewskiego oraz nagradzanym dramacie Małgorzaty Szumowskiej Body/Ciało.
Władysław Kowalski występował również regularnie w Teatrze Radia Polskiego. W ciągu ostatnich kilku lat wystąpił w Garderobianym Ronalda Harwooda (2010, reż. Maciej Wojtyszko), Boulevard Voltaire Andrzeja Barta (2010, reż. Andrzej Bart), Mgle czasu Sławomira Rogowskiego (2011, reż. Paweł Sala), Poprowadź mnie na drugą stronę Adama Baumana (2012, reż. Adam Bauman), Mapie i terytorium Michela Houellebecqa (2012, reż. Agnieszka Lipiec-Wróblewska), Świat jest skandalem Tomasza Mana (2013, reż. Tomasz Man), Podróży sentymentalnej Marcina Trońskiego (2014, reż. Marcin Troński), Rodzina, czyli Uczynki Miłosierne Pawła Sali (2015, reż. Paweł Sala), Styksie Freda Apke (2015, reż. Fred Apke) oraz Aż do samego końca Michała Zdunika (2016, reż. Julia Mark)
Nagrody i odznaczenia:
- 1960 - Wyróżnienie za rolę Harry'ego, Gazeciarza w sztuce Zabawa jak nigdy Williama Saroyana w reżyserii Jerzego Golińskiego z Teatru Wybrzeże w Gdańsku na 2. Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu;
- 1965 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji za kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji - Kajtka w Pożegnaniach Stanisława Dygata w reżyserii Jerzego Markuszewskiego, Toma w Szklanej menażerii Tennessee Williamsa w reżyserii Jerzego Antczaka oraz role w Chłopakach Ernesta Brylla w reżyserii Ludwika René;
- 1974 - Złoty Krzyż Zasługi;
- 1975 - Nagroda za rolę Saint-Justa w Sprawie Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy z Teatru Ateneum w Warszawie na 11. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych; Nagroda indywidualna II stopnia za rolę Saint-Justa w Sprawie Dantona Stanisławy Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy z Teatru Ateneum w Warszawie na 15. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
- 1977 - Nagroda główna za rolę Iwana Fiodorowicza w sztuce Odpocznij po biegu Władysława Terleckiego w reżyserii Zygmunta Hübnera z Teatru Powszechnego w Warszawie na 18. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu;
- 1979 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; Nagroda za rolę Rejenta w Zemście Aleksandra Fredry w reżyserii Zygmunta Hübnera z Teatru Powszechnego w Warszawie na 15. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych;
- 1980 - Zasłużony Działacz Kultury;
- 1981 - Nagroda Komitetu ds. Polskiego Radia i Telewizji;
- 1984 - Nagroda II stopnia za rolę Bohatera w Kartotece Tadeusza Różewicza w reżyserii Michała Ratyńskiego z Teatru Powszechnego w Warszawie na 24. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu; Brązowy Lew za rolę w filmie Kartka z podróży Waldemara Dzikiego na 9. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku;
- 1986 - Złoty Ekran za rolę w filmie 111 dni letargu Jerzego Sztwiertni;
- 1995 - Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za rolę Podkolesina w Ożenku Mikołaja Gogola w reżyserii Andrzeja Domalika w Teatrze Powszechnym w Warszawie; Grand Prix za rolę Podkolesina w Ożenku Mikołaja Gogola w reżyserii Andrzeja Domalika w Teatrze Powszechnym w Warszawie na 35. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
- 1996 - Nagroda publiczności dla najlepszego aktora 35. Rzeszowskich Spotkań Teatralnych za rolę Podkolesina w przedstawieniu Ożenek w Teatrze Powszechnym w Warszawie;
- 1997 - Złoty Wawrzyn Grzymały; Tytuł Najprzyjemniejszego Aktora w plebiscycie publiczności za rolę Podkolesina w Ożenku Mikołaja Gogola w reżyserii Andrzeja Domalika z Teatru Powszechnego w Warszawie na 3. Festiwalu Sztuk Przyjemnych w Łodzi;
- 1998 – Nagroda Poznańskie Koziołki dla najlepszego aktora w Konkursie Polskim podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmów Młodego Widza „Ale Kino!” za rolę w filmie Spona;
- 1999 - II nagroda aktorska za rolę Johnypateenmike w Kalece z Inishmaan Martina McDonagha w reżyserii Agnieszki Glińskiej i własnej z Teatru Powszechnego w Warszawie na 39. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych;
- 2000 - Tytuł Najprzyjemniejszego Spektaklu dla Kaleki z Inishmaan Martina McDonagha w reżyserii Agnieszki Glińskiej i Władysława Kowalskiego z Teatru Powszechnego w Warszawie na 6. Festiwalu Sztuk Przyjemnych w Łodzi;
- 2001 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej oraz osiągnięcia w pracy artystycznej;
- 2014 – Złoty Medal Gloria Artis Zasłużony Kulturze;
- 2016 – Honorowa Naroda "Jańcio Wodnik" za "kreacje pełne mądrości i refleksji, za odwagę w sięganiu po role skomplikowane, skłaniające do przemyśleń nad godnością w sytuacjach granicznych, za budowanie postaci z lekkością na jaką mogą pozwolić sobie najwięksi, za inspirującą młodzieńczą energię połączoną z doświadczeniem życiowym" na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuki Filmowej "Prowincjonalia" we Wrześni.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, kwiecień 2005; ostatnia aktualizacja: listopad 2016 (ND).
