Pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej; w czasie wojny, by przeżyć, korzystał z fałszywych dokumentów, pracując w warsztacie stolarskim. Po repatriacji w 1945 rozpoczął studia w Łodzi (medycyna, potem polonistyka), a w 1947 przeniósł się do Warszawy. W okresie 1952-1956 studiował w Instytucie Literatury im. M. Gorkiego w Moskwie. Był redaktorem czasopism takich, jak "Głos Ludu", "Po prostu", "Nowa Kultura" (od 1956 na stanowisku redaktora naczelnego, usunięty w 1957 na osobiste polecenie Gomułki), oraz "Zapis".
Woroszylski był jedną z najważniejszych postaci pośród tzw. pryszczatych - młodych literatów wyznających doktrynę socrealizmu. W 1950 otrzymał nawet Nagrodę Państwową za "Poemat o generale Świerczewskim". Najgłośniejsza jego publikacja z tego okresu to jednak "Wiosna sześciolatki" (1951) - biuletyn poetycki stworzony wspólnie z Andrzejem Braunem i Andrzejem Mandalianem, a sama forma zbiorowej publikacji stanowi odzwierciedlenie propagowanego wówczas kolektywizmu.
Poglądy polityczne Woroszylski zmienił w roku 1956, będąc naocznym świadkiem interwencji radzieckiej na Węgrzech (opisuje to "Dziennik węgierski", kilkakrotnie wydawany w drugim obiegu z uzupełnieniami i komentarzami). Później związał się z opozycją, w latach 70. był objęty zakazem druku, a po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 został internowany. Poetyckim odzwierciedleniem tego okresu w jego życiu jest tom poezji "Dziennik internowania". O losach literata w okresie PRL-u traktuje również wydana w Paryżu, a napisana w pierwszej osobie powieść "Literatura".
Wśród opozycyjnych utworów Woroszylskiego najczęściej przywoływany jest chyba "Akt oskarżenia", ironicznie ukazujący nieestetyczny charakter sprzeciwu: "Jaki brzydki jest ten człowiek / Ze zdekomponowaną twarzą Z powieką / jak kurtyna co się zacięła / wpół zsuniętą na oko / Z kneblem krwi na wargach". Poeta piszący te słowa współpracował z Komitetem Obrony Robotników, a później z "Solidarnością".
Błędem byłoby jednak redukowanie jego twórczości - zarówno tej socrealistycznej, jak i opozycyjnej - wyłącznie do wymiaru politycznego. Niezwykłym utworem Woroszylskiego jest choćby "Twój powszedni morderca", zaopatrzony w podtytuł "poemat na jeden głos". Tadeusz Lubelski pisze o nim tak:
"dociekliwy czytelnik, który zechciałby zaintrygowany sięgnąć po poemat [...], zorientowałby się, że wbrew symbolice tytułu opowiada on o czymś, o czym nie udało się opowiedzieć żadnemu [...]: o miłości spełnionej."
Jest ona jednak wypowiadana nie bez dramatyzmu, za to "z magmy / z bełkotu / z zapartego tchu", językiem pokawałkowanym przez fizyczne pożądanie, ryzyko wynikające z bliskości czy wreszcie przeczucie przemijania i śmierci.
Ten ostatni wątek powraca w kapitalnym tomie "Zagłada gatunków": "O taneczne pośladki gniewne manifesty / erotyzm ergo sum errata erozja / erynie ścigające Muzy / przemiału." Świetnie funkcjonuje w tym cytacie aliteracja, czyli gromadzenie słów o identycznym początku, potwierdzająca wrażenie rozsypki. Mimo tych oddziałujących na emocje efektów formalnych poezja Woroszylskiego jest jednak przede wszystkim racjonalna i dąży do zrozumienia świata nawet za cenę nieuniknionej wiedzy, iż nie jest on bynajmniej miejscem spokojnym.
W ostatnim okresie życia Woroszylski zwrócił się w stronę poezji powołującej się na motywy religijne. Tematyka ta pojawiała się stopniowo, począwszy mniej więcej od połowy lat 70.
Na osobną uwagę zasługuje działalność Woroszylskiego jako tłumacza i popularyzatora literatury rosyjskiej. Przekładał on utwory i listy Zoszczenki, Majakowskiego, Sołżenicyna, Brodskiego, Awierincewa. Wydał ponadto kilka istotnych książek biograficznych na temat rosyjskich pisarzy: o Sałtykowie-Szczedrinie (1963), Włodzimierzu Majakowskim (1966), Sergiuszu Jesieninie (1973, wspólnie z Elwirą Watałą). Pierwszą z tych książek uważał poniekąd za literacki eksperyment, próbę wcielenia się w opisywaną postać; druga skupiała się raczej na przedrukowywaniu i udostępnianiu dokumentów. Sam Woroszylski pisał o swoim zamiarze tak:
"Życie poety jest gwałtowne i dramatyczne. Nie trzeba nic dodawać ani interpretować. Wystarczy przytoczyć świadectwa."
Ukoronowaniem pracy Woroszylskiego jako tłumacza i popularyzatora literatury rosyjskiej jest autorska antologia "Moi Moskale". Zawiera ona nie tylko ponad 200 przekładów, ale także wysoce osobiste noty o wszystkich autorach.
Jest wreszcie Woroszylski autorem wierszy dla dzieci (np. wiersze "O Felku, Żbiku i Mamutku") i do dziś wznawianych powieści dla dzieci i młodzieży, takich jak "Cyryl, gdzie jesteś?" oraz "I ty zostaniesz Indianinem". Na podstawie tej ostatniej w roku 1962 powstał film, wyreżyserowany przez Konrada Nałęckiego. Chciałoby się, by jego twórczość poetycka zyskała przynajmniej podobną popularność, jako że stanowi ciekawą propozycję intelektualną.
Autor: Paweł Kozioł, maj 2011
Twórczość
Poezja:
- "Śmierci nie ma. Poezje 1945-1948", Książka i Wiedza, Warszawa 1949.
- "Weekend mister Smitha. Satyry i fraszki", Książka i Wiedza, Warszawa 1949.
- "Noc komunarda. Poemat", Prasa Wojskowa, Warszawa 1949.
- "Pierwsza linia pokoju. Poezje 1949-1950", Książka i Wiedza, Warszawa 1950.
- "Wiosna sześciolatki", Książka i Wiedza, Warszawa 1951 (z Andrzejem Braunem i Andrzejem Mandalianem).
- "Trzy poematy", Iskry, Warszawa 1952.
- "Ojczyzna", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1953.
- "Wiersze i poematy wybrane", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1955.
- "Z rozmów", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1956.
- "Wanderjahre. Wiersze 1953-1959", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1960.
- "Twój powszedni morderca. Poemat na jeden głos", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1962.
- "Dialog o gryzieniu i inne", Wydawnictwo Literackie, Kraków 1963.
- "Niezgoda na ukłon", Czytelnik, Warszawa 1964.
- "Przygoda w Babilonie", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1969.
- "Zagłada gatunków", Czytelnik, Warszawa 1970.
- "Po zagładzie", Zarząd Główny Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, Warszawa 1974.
- "Wybór wierszy", Czytelnik, Warszawa 1974.
- "Jesteś i inne wiersze", Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWa, Warszawa 1978.
- "Poezje wybrane", Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1982.
- "Lustro i inne wiersze", "Świadectwo" 1983 oraz Aneks, Londyn 1984.
- "Dziennik Internowania. Grudzień 1981 - luty 1982, Białołęka - Jaworze", Biblioteka "Tygodnika Wojennego" 1982; Zbroja 1983.
- "Lustro. Dziennik internowania. Tutaj", Oficyna Literacka, Kraków 1983.
- "Podróż", Akademickie Koło Przyjaciół Nauk UW, Warszawa 1986.
- "W poszukiwaniu utraconego ciepła i inne wiersze", SIW "Znak", Kraków 1988.
- "Z podróży, ze snu, z umierania. Wiersze 1951-1990", Wydawnictwo a5, Poznań 1992.
- "Ostatni raz. Wiersze 1987-1994", a5, Poznań 1995.
Proza:
- "Okrutna gwiazda" (opowiadania), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1958.
- "Cyryl, gdzie jesteś?" (powieść dla młodzieży), Nasza Księgarnia, Warszawa 1962.
- "Don Kichot", Nasza Księgarnia, Warszawa 1983.
- "I ty zostaniesz Indianinem" (powieść dla młodzieży, na jej podstawie nakręcono film fabularny), Nasza Księgarnia, Warszawa 1960.
- "Opowiem wam w tajemnicy", Nasza Księgarnia, Warszawa 1972.
- "Mniejszy szuka Dużego", Nasza Księgarnia, Warszawa 1973.
- "Podmuch malowanego wiatru" (powieść dla młodzieży), Nasza Księgarnia, Warszawa 1965.
- "Literatura" (powieść), Instytut Literacki, Paryż 1977.
- "Historie" (opowiadania), Czytelnik, Warszawa 1987.
Inne (wybrane pozycje):
- "O Tadeuszu Borowskim, jego życiu i twórczości", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1955.
- "Moi Moskale" (wybór wierszy poetów rosyjskich w przekładzie własnym Woroszylskiego), Biuro Literackie, Wrocław 2006.
- "Życie Majakowskiego", Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1966, seria "Ludzie Żywi".
- "Sny pod śniegiem. Opowieść o życiu Sałtykowa-Szczedrina" (opowieść biograficzna), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1963.
- "Dziesięć lat w kinie" (felietony), Iskry, Warszawa 1973.
- "Dziennik węgierski", NOWa 1981 (wznowienie: Więź, Warszawa 1990).
- "Życie Sergiusza Jesienina" (wspólnie z Elwirą Watałą), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1973, seria "Ludzie Żywi".
- "Kto zabił Puszkina" (biografia), Iskry, Warszawa 1983.
- "Pozwólcie nam się cieszyć" (wybór publicystyki), Biblioteka "Więzi", Warszawa 1996.
Omówienia:
- "Woroszylski. Wieczór wspomnień", red. Iwona Smolka, Baran i Suszczyński, Kraków 1997.
- Elżbieta Sawicka, "Ułożyć książkę, ułożyć życie. Wiktor Woroszylski (1927-1996)", "Rzeczpospolita" 216 / 1996.