Od początku lat 60. ubiegłego wieku należał do najważniejszych artystów polskiej sceny jazzowej, wywarł znaczący wpływ na jej rozwój i dokonania. Atutem sztuki Tomasza Stańki był własny, odrębny ton, nastrojowy klimat, słowiańska melancholia, łatwo rozpoznawalne od pierwszego dźwięku, charakterystyczne brzmienie jego trąbki. Nagrał około czterdziestu albumów autorskich, skomponował muzykę do kilkudziesięciu filmów, m.in.: "Trąd", "Dziura w ziemi", "Pożegnanie z Marią", "Skaza", "Reich", "Egzekutor" i spektakli teatralnych: "Balladyna", "Nienasycenie", "Roberto Zucco", "Wyzwolenie".
Koncertował niemal na całym świecie, występował i nagrywał m.in. z Cecilem Taylorem, Janem Garbarkiem, Peterem Warrenem, Stu Martinem, Edwardem Vesalą, Donem Cherrym, Garym Peacockiem, Davem Hollandem, Dino Saluzzim, Krzysztofem Komedą, Adamem Makowiczem, Januszem Muniakiem, Zbigniewem Seifertem, Michałem Urbaniakiem, Urszulą Dudziak, Tomaszem Szukalskim, Guy Klucevsekiem, Vlatko Kučanem i Jackiem DeJohnette. Laureat wielu polskich i międzynarodowych nagród i wyróżnień muzycznych. Był pierwszym laureatem Europejskiej Nagrody Jazzowej (2003). W swej artystycznej karierze stworzył wiele niepowtarzalnych kreacji, przykuwając uwagę jazzowych laików, wzbudzając zachwyt fanów.
Pierwsze kroki w jazzie
Cykl kształcenia muzycznego rozpoczął od nauki gry na fortepianie i skrzypcach w szkole podstawowej, zakończył dyplomem Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie w klasie trąbki. W 1962 roku wspólnie z kontrabasistą Jackiem Ostaszewskim, pianistą Adamem Makowiczem i perkusistą Wiktorem Perelmutterem, założył zespół Jazz Darings, uznawany za jedną z pierwszych formacji free-jazzowych w Europie.
Rok później utalentowanego trębacza zaprosił do współpracy Krzysztof Komeda, pianista i kompozytor. Stańko przez cztery lata grał w jego legendarnym kwintecie, brał udział w nagraniu płyty ''Astigmatic'' (1965). Muzyka Komedy, odległa od free, ale bardzo nowoczesna, wywarła znaczący wpływ na młodego muzyka, szczególnie w zakresie melodyki.
W 1967 roku powstał słynny Tomasz Stańko Kwartet (Janusz Muniak - saksofony, flet, Jan Gonciarczyk / Bronisław Suchanek - kontrabas, Janusz Stefański - perkusja), rok później przekształcony w Tomasz Stańko Quintet, ze Zbigniewem Seifertem - saksofony, skrzypce. Zespół nagrał trzy płyty: ''Music for K.'' (1970), ''Jazz Message from Poland'' (1972) i ''Purple Sun'' (1973). Na różnych etapach współpracy grali muzykę od w całości improwizowanej do muzyki, w której ściśle określony temat stanowił punkt wyjścia do instrumentalnych popisów solowych.
Syntetycznie i akustycznie
W 1973 roku, wraz z perkusistami Stu Martinem i Tomaszem Szukalskim, nagrał płytę ''Fish Face'', na której jako jeden z pierwszych jazzmanów rozpoczął eksperymenty z elektroniką. Do połowy lat 80. Stańko nie wiązał się trwale z żadną grupą muzyczną. Występował z różnymi muzykami. Z saksofonistą Tomaszem Szukalskim, perkusistą Edwardem Veselą nagrał m.in. albumy: ''Twet'' (kontrabas - Peter Warren) i ''Balladyna'' (kontrabas - Dave Holland). Podczas pobytów w Stanach Zjednoczonych nagrywał z Cecilem Taylorem i Garym Peacockiem; w Indiach nagrał solowy album w mauzoleum Tadż Mahal. W 1985 roku założył zespół Freelectronic, w którym skoncentrował się na eksperymentach z brzmieniami syntetycznymi.
W latach 90. Tomasz Stańko powrócił do grania akustycznego, współpracował z Jonem Christensenem i Arildem Andersenem (album ''Bluish''), Bobo Stensonem, Andersem Jorminem i Tonym Oxleyem (album ''Bosonossa and other Ballads''). Przez niemal dekadę koncertował i nagrywał dla wytwórni płytowej ECM Records z młodymi muzykami z Simple Acoustic Trio, które przekształciło się w Marcin Wasilewski Trio (Marcin Wasilewski - fortepian, Sławomir Kurkiewicz - kontrabas, Michał Miśkiewicz - perkusja).
