Był synem Szymona z Brzezin, rajcy lwowskiego i rektora tamtejszej szkoły katedralnej. Sam studiował na Akademii Krakowskiej, a następnie być może we Francji i w Belgii. Od 1586 datuje się jego współpraca z Janem Zamoyskim, dzięki której Szymonowic wziął udział w organizowaniu Akademii Zamoyskiej, by następnie zostać jej rektorem. Wiadomo o jego udziale w kompletowaniu kadry wykładowców, w gromadzeniu księgozbioru, a nawet w uruchomieniu drukarni. W 1590 poeta uzyskał tytuł szlachecki; od tego czasu niekiedy podpisywał się nazwiskiem Bendoński. Zamoyski wyrobił również Szymonowicowi tytuł Poety Jego Królewskiej Mości. Po śmierci możnego protektora poeta nie stracił kontaktu z jego rodziną, lecz zajął się wychowywaniem jego syna Tomasza.
Szymonowic to poeta polski i łaciński (głównie we wcześniejszej fazie twórczości). W tym drugim języku stworzył między innymi dramat "Castus Ioseph" (1587; polski przekład Stanisława Gosławskiego – 1597), poświęcony losom biblijnego Józefa w Egipcie, "Aleinopean" czyli "żałobny pean", poświęcony postaci zmarłego Jana Zamoyskiego (1589), poemat "Divus Stanislaus" (1604) na temat św. Stanisława ze Szczepanowa, oraz tragedię "Pentesilea" (1617), która nie spotkała się z takim uznaniem czytelników, jak inne utwory poety. Łacińska twórczość Szymonowica była niezwykle erudycyjna, a także obfitowała w rzadkie i trudne do realizacji nawiązania, na przykład do greckiego poety Pindara. Podpis poety – Simon Simonides – nawiązywał z kolei do innego starożytnego autora, Simonidesa z greckiej wyspy Kos.
Te wszystkie fakty wskazują na wielkie ambicje Szymonowica związane z utworami pisanymi we wspólnym języku renesansowych humanistów. W historii literatury zapisał się on jednak głównie zbiorem Sielanki, wydanym w Zamościu w roku 1614. Od jego tytułu pochodzi polska nazwa tego gatunku literackiego. Do pierwszego wydania Sielanek dołączone były Nagrobki zbieranej drużyny – żartobliwe w przeważającej mierze czterowersowe epitafia poświęcone zwierzętom, niekiedy zbliżające się do poezji moralizującej bądź do bajki ezopowej. Cały zbiór jest uważany za ostatni wybitny utwór renesansowy, mimo że wcześniej wyszło już drukiem kilka dzieł jednoznacznie przynależnych do epoki baroku, łącznie z utworami tak istotnymi, jak Rytmy albo wiersze polskie Sępa Szarzyńskiego (1601) czy Światowa rozkosz Hieronima Morsztyna (1606).
Sielanki Szymonowica przyjmują z reguły formę dialogów pomiędzy pasterzami. Ich imiona niekiedy są łacińskie bądź greckie (Dafnis, Alkon, Perot), innym razem polsko-ukraińskie (Miłko, Baty). Fakt ten dobrze ilustruje pewną dwoistość tonu, jego rozpięcie między tradycją antyczną a lokalnym kolorytem. Te elementy bywają niekiedy splecione w osobliwy sposób, jak w utworze Kiermasz, gdzie wracający z kiermaszu pasterz przytacza śpiewane tam pieśni o greckich bogach. W ogóle sytuacja, w której jeden bohater powtarza drugiemu zasłyszane gdzie indziej utwory, to schemat fabularny często powracający w Sielankach Szymonowica. Jerzy Ziomek pisze o tym w następujący sposób: "Klamrą, która spina wszystkie sielanki w jedną gatunkową całość, jest kult pieśni".
Dawniejsi badacze podkreślali, że Szymonowic modyfikował reguły gatunku, wprowadzając do niego elementy realistyczne. Zwłaszcza sielanka Żeńcy była z reguły interpretowana jako dowód wrażliwości poety na chłopską niedolę. Odczytanie to, jakkolwiek możliwe, zdaje się jednak nie wyczerpywać znaczenia utworu. Trzeba bowiem pamiętać, że sielanka jako gatunek literacki nie wyczerpuje się w wykorzystaniu pasterskich rekwizytów, lecz z reguły przemyca pod ich maską treści filozoficzne. W tym konkretnym wypadku "Słoneczko, śliczne oko, oko dnia pięknego" stanowi symbol odsyłający do filozofii Platona i jego naśladowców – neoplatoników.
Proste, dosłowne odczytania są w przypadku "Sielanek" niewskazane także i z tego powodu, że Szymonowic jest przedstawicielem poezji uczonej. Złudne wrażenie prostoty wynika zaś głównie z tego, że lwowski poeta, którego wcześniejsza, łacińska twórczość nosiła pewne cechy barokowe, z czasem zbliżył się do estetyki odchodzącego renesansu. Decyzję tę, idącą pod prąd epoki, w której żył Szymonowic, wypada uznać za wyraz niemałej odwagi twórczej.
Twórczość:
- "Sielanki i pozostałe wiersze polskie", opracowanie: Janusz Pelc, Ossolineum, Wrocław 2000.
Elektroniczna wersja "Sielanek" zdigitalizowana w ramach projektu "Wirtualna Biblioteka Literatury Polskiej" znajduje się na tej stronie.
Wybrane opracowania:
- Krzysztof Mrowcewicz, "Szymon Szymonowic czyli dekadencja klasycyzmu", [w:] tegoż, "Trivium poetów polskich epoki baroku: klasycyzm – manieryzm – barok", Warszawa 2005.
- Maria Rudzka, "'Otia' i azyle literackie Szymona Szymonowica", "Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska", Sectio FF: Philologiae, 1995 t. 11.
- Paweł Stępień, "Poeta barokowy wobec przemijania i śmierci. Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, Jan Andrzej Morsztyn", Warszawa 1996.
- Wanda Szwarc, "Księgozbiór Szymona Szymonowica", "Rocznik Zamojski" 1984 t. 1.
- Jerzy Ziomek, "Renesans", PWN, Warszawa 1973 (lub wydania następne).
Autor: Paweł Kozioł, grudzień 2008. Tekst opracowany do projektu internetowej "Antologii polskiej poezji od Średniowiecza do wieku XXI" wg koncepcji Piotra Matywieckiego.
