Pisze powieść, która ukazuje się w odcinkach jednocześnie w "Forwerts" i w warszawskiej gazecie jidyszowej "Hajnt", "Motke ganew" (Motke złodziej). Odmalowuje w niej życie w sztetlu, kontrastując je z życiem w Warszawie. Następną powieścią jest "Onkl Mozes" (Wujek Mojżesz), odzwierciedlająca codzienność żydowskiej dzielnicy emigranckiej Nowego Jorku, Lower East Side.
Wstrząśnięty okropnościami I wojny światowej oraz okrucieństwem towarzyszących jej pogromów Asz pisze "Kidusz ha-Szem" (Uświęcenie Imienia [Bożego], przekł. polski Michał Friedman, 2003) , przenosząc czytelników w czasy Chmielnickiego. Kontynuacją wątku męczeństwa żydowskiego jest "Di kiszefmacherin fun Kastilie" (Czarodziejka z Kastylii, przeł. Michał Friedman, 1993).
Sława Asza rosła zarówno na kontynencie europejskim, jak i amerykańskim. W 1920 r. z okazji 40. urodzin pisarza wydano jego dzieła w 12 tomach, natomiast w 1932 r. został wybrany na honorowego przewodniczącego żydowskiego PEN- clubu. Marszałek Józef Piłsudski odznaczył go orderem Polonia Restituta. Przyjęcie przez niego odznaczenia wzbudziło protesty w świecie żydowskim – uważano, że nie powinien tego robić w czasach nasilonego antysemityzmu w II Rzeczypospolitej.
Uwielbiany i odrzucany
Trylogia "Farn mabl" (Przed potopem) otwiera kolejny etap w twórczości Asza. Oczami Zacharego Mirkina, syna niebywale bogatego kupca, oglądamy trzy stolice: "Petersburg", "Warszawę" i "Moskwę". Po tej panoramie bujnego życia stolic Europy Środkowo-Wschodniej Asz pisze zupełnie inną w tonie powieść "Der tilim jid" (Odmawiający Psalmy), która cieszyła się bodaj największą popularnością. Dawała ona oparcie Żydom nękanym rosnącym antysemityzmem, poczuciem niepewności pokazując piękno żydowskiej religijności, z ducha chasydzkiej.
Gromy ze strony bez mała wszystkich społeczności żydowskich spotkały go za to, gdy zaczął publikować w odcinkach powieść "Der man fun natseres" (Mąż z Nazaretu, przeł. Michał Friedman, 1990).
W powieści przedstawił on Jezusa jako pobożnego Żyda. Ponieważ nasilały się wówczas prześladowania Żydów w nazistowskich Niemczech, wiele osób uznało, że Asz zachęca do przyjęcia chrześcijaństwa. "Forwerts" zerwał współpracę z pisarzem i powieść ukazała się najpierw w przekładzie na angielski (1939), a dopiero później w jidysz (1943). Podobnie było z kolejną powieścią Asza "Apostoł", podejmującą tematykę początków chrześcijaństwa, a ściśle rzecz biorąc poświęconą postaci św. Pawła– antyżydowskie mowy, jakie Asz włożył w usta Pawła, wstrząsnęły tak dalece czytelnikami, że zarzucono mu odszczepieństwo. "Apostoł" nigdy nie ukazał się w przekładzie na jidysz.
Mimo to Asz nie odstąpił od swoich artystyczno-ideowych założeń, publikując powieść "Maria", o matce Jezusa (1949).
W ciągu ostatniego dziesięciolecia swojego życia ten jeden z najbardziej płodnych pisarzy żydowskich stworzył jeszcze kilka powieści, wracając zarówno do życia asymilującego się już pokolenia emigrantów żydowskich w Nowym Jorku powieścią "East River", jak i tematyki biblijnej (w "Mojsze" – Mojżesz – przedstawiającej Mojżesza jako proroka i rewolucjonistę oraz "Der nowi" – Prorok – o Deutero-Izajaszu). Okrutne lata Zagłady przedstawił w zbiorze opowiadań "Der brenendiker dorn" (Płonący cierń)
Ostatnie lata życia Asz spędził w Izraelu, w Bat Jam Po jego śmierci – zgodnie z życzeniem pisarza – jego dom został przekształcony w poświęcone mu muzeum.
Bibliografia:
- Salomon Belis-Legis, wstęp do powieści "Mąż z Nazaretu", Wrocław 1990,
- Eugenia Prokop-Janiec, wstęp do tomu "Czarodziejka z Kastylii i inne opowiadania", Wrocław 1993,
- Magdalena Sitarz, "Literatura jako medium pamięci. Świat powieści Szaloma Asza", Kraków 2010.
Autorka: Bella Szwarcman-Czarnota, październik 2014