Ryszard Waśko rozpoczynał swą twórczość w latach siedemdziesiątych jako członek Warsztatu Formy Filmowej (1970-1976), związanego z łódzką szkołą filmową, ale grupującego oprócz filmowców (m.in. Wojciech Bruszewski, Paweł Kwiek, Antoni Mikołajczyk, Józef Robakowski, Zbigniew Rybczyński) także fotografów, muzyków czy poetów. Głównym przedmiotem zainteresowania Warsztatu było oczywiście medium filmowe, dominowała postawa analityczna, postulat zerwania z narracją w filmie, uproszczenia języka filmu i oczyszczenia go z innych "obcych" elementów. W realizacjach członków Warsztatu objawiało się to także w zainteresowaniu percepcją człowieka, zwłaszcza uzupełnioną przez medium. Ten problem nieobcy był sztuce Waśki. Ryszard Kluszczyński podkreśla w jego pracach przede wszystkim aspekt intermedialny i intertekstualny. W tym czasie artysta tworzy filmy, wideo, fotografie, także w formie instalacji, często przełamywane tradycyjnymi mediami, na przykład rysunkiem. Jednak, jak pisze Kluszczyński,
"jeśli dzieło autorstwa Ryszarda Waśki należy do rodzaju innego niż film, to zwykle on właśnie wypełnia względem tego dzieła rolę rodzaju intertekstu". Tak więc "dekonstrukcja fotografii odbywa się dzięki wykorzystaniu właściwości medium filmowego, które jest przecież swoistym rozwinięciem tejże samej fotografii. Wyznaczniki filmu: czas i ruch zaburzają i transformują porządek fotograficzny dzieł Waśki".
Konwencję przedstawienia filmowego artysta wykorzystał w wieloelementowej pracy fotograficznej Wypadek (Zapis policyjny) (1971) - zdjęcia składające się na cykl to detale wydarzenia, ułożone w sekwencji tworzą zapis w czasie. Inne prace fotograficzne Waśki z tego okresu koncentrowały się zwłaszcza na problemie percepcji i ruchu (Fotografia czterowymiarowa, 1972), manipulowania "strukturami przestrzennymi w relacji do procesu percepcji" (Pomniejszenie - Powiększenie - Próba I, 1975; Inwentaryzacja przestrzeni przy użyciu liczb 1-8, 1976). W jednym z najprostszych wariantów tego doświadczenia poszczególne ujęcia fotografii rejestrowały przemieszczanie się punktu widzenia, oddające ruch głowy człowieka początkowo skierowanej ku ziemi i wznoszącej się ku niebu (Od O° do 180°, 1971).
Przekraczanie granic medium (poza postawą analityczną) objawiało się także w samych filmach Waśki. Zdarzało mu się używać typowego dla fotografii, nieruchomego kadrowania (Kłódka, 1972). Ważniejsze jednak aspekty tkwiły w wykorzystaniu właściwości samego filmu, możliwości tworzenia ciągów obrazów przy użyciu odpowiedniego montażu (Rejestracja, 1972), przemontowań achronologicznych (Ściana, 1972), prób umiejscowienia widza w środku konstruowanej filmowo przestrzeni. Analizie poddawał artysta relacje między dźwiękiem a filmem (co interesowało też innych członków Warsztatu Formy Filmowej, m.in. Bruszewskiego i Robakowskiego), np. Układ I - VI (1976).
Waśko budował również instalacje wykorzystujące wideo, co pozwalało mu na badanie zależności łączących rzeczywistość i jej reprezentację. W instalacji Róg (1976) artysta umieścił w rogu pomieszczenia monitor z bezpośrednią transmisją obrazu tego miejsca. Jak pisał Kluszczyński,
"Istotnym, uwypuklonym aspektem tej pracy jest przestrzenny charakter samej instalacji (monitora) - punktu, w którym przestrzeń realna spotyka się z reprezentowaną, przez co instalacja ta oprócz tego, iż dekonstruuje medium wideo, wchodzi w intertekstualny związek z rzeźbą oraz z environment art".
Artysta tworzył też wideo-performance'y, które posłużyły mu do podkreślenia związku między fizycznością i ciałem a medium, które stanowi "przedłużenie aktywności ludzkiej" (np. Zmęczenie mojej nogi, 1976).
Zdaniem Kluszczyńskiego dekonstrukcja medium przez Waśkę staje się od pewnego momentu równoznaczna z jego porzuceniem. Porzucenie to zadecydować miało o przeobrażeniu twórczości artysty pod koniec lat siedemdziesiątych. Zwiastuny rezygnacji z medium filmowego czy fotografii widać już w łączeniu tych mediów z rysunkiem czy takich pracach jak Fotografia hipotetyczna (1976) i Film hipotetyczny (1978). W późniejszych latach Waśko coraz częściej sięgał po inne środki wyrazu, w mniejszym stopniu zdeterminowane rozwojem technologii. Film jednak często pozostawał ważnym, o ile nie najważniejszym, punktem odniesienia jego prac (np. Czarny film, 1983; Checkpoint Charlie Hypothetisch, 1987; Quinta Essentia, 1988). W 1986 roku Waśko zaaranżował na podłodze galerii wieloelementową konstrukcję, której człony przypominały klatki taśmy filmowej (Holistic Event / Hommage dla ulicy). Przechodziły jedna w drugą wraz z ruchem widza. W realizacjach Waśki pozostały więc obecne tak istotne dla filmu aspekty jak czas, ruch, przestrzeń czy światło. Jednocześnie jednak coraz mniejszą rolę odgrywała tu postawa analityczna.
Od lat osiemdziesiątych artysta tworzył głównie prace rzeźbiarskie, obiekty oraz instalacje, w których często odnosił się do pamięci, zarówno osobistej, jak i zbiorowej. Na przykład jego Child Territories (1996-97), białe prostopadłościany z wtopionymi flagami zamontowane na drewnianych wózkach, odnosiły się do dziecięcej zabawy zapamiętanej przez artystę. Własnoręcznie zrobione zabawki służyły jemu i jego kolegom do gry w wojnę, ukazywania ruchów wojsk. Użyte flagi z kolei stanowiły fragment mitologii własnej artysty, reprezentowały odwiedzane przez niego kraje. Praca miała też swoją inną wersję, wykonaną w Hajfie (Child's Territory, 1997), w której flagi wetknięte zostały w piaskowe kopce, również nawiązujące do dziecięcych gier i zabaw.
Waśko kilkukrotnie powtarzał też akcję, w której galerie i muzea stawały się miejscem wspólnego posiłku, serwowanego przez artystę. Jednym z nich był Posiłek dla bogatych i ubogich w Galerii Wschodnia w Łodzi w 1993 roku, gdzie podano gościom barszcz w bardzo uroczystej atmosferze, stwarzanej przez setki zapalonych czerwonych świec, wbitych poziomo w powierzchnię ścian.
Jedną z najbardziej znanych prac Waśki w latach dziewięćdziesiątych stał się Small Rose Garden (1997-1998), budująca różnorodne skojarzenia instalacja zbudowana z kilku tysięcy plastikowych róż. Praca pokazywana była w Łodzi, Warszawie (Zachęta), Melbourne i Bydgoszczy, za każdym razem nieco zmieniając swój charakter. Przeniesienie jej z miejsca w miejsce nie było bez znaczenia, co ujawniła instalacja banerowa Waśki, zaprezentowana na 2. Łódź Biennale w 2006 roku, zatytułowana Flower Power. Na banerach artysta prezentował fotografie ulicy Piotrkowskiej w Łodzi oraz wykonane w Jerozolimie, na których twarze ludzi zastąpione buły czerwonymi plamkami, przez co kojarzyły się z czerwonymi kwiatami, a tłum - z polami kwiatów.
Ryszard Waśko, "Prosto-Krzywa", fot. dzięki uprzejmości Zak Branicka Osobiste i wspólne historie powracają też w instalacjach, w których Waśko wykorzystywał stare, prywatne fotografie. Na przykład w instalacji Passage to Anywhere (Stuttgart, 2000) artysta zaaranżował pokój dla rezydenta, z meblami, stołem, czterema krzesłami i komodą. Na pierwszy rzut oka anonimowe pomieszczenie zostało nasycone osobistą historią, utrwaloną w fotografiach wypełniających otwartą walizkę, kasetę wideo umieszczoną w magnetowidzie czy slajdy w projektorze.
W ostatnich latach w pracach Waśki powraca problem medialnej rzeczywistości, kształtującej wyobraźnię, marzenia, codzienne życie. Jego Bedtime Stories (Opowieści na dobranoc) czy Nasty Bedtime Stories (Niedobre opowieści na dobranoc) (2003), cykle obrazów wypełnianych napisami (wykonanych w pracochłonnej technice enkaustycznej), odnoszą się do doświadczenia oglądania przed snem telewizyjnych wiadomości, ale równocześnie do dzieciństwa - wspomnień rodziców opowiadających dziecku przed snem historie. Jak pisał Robert C. Morgan,
"Waśko stara się osiągnąć rodzaj opozycyjnej ironii między tym, co jego rodzice czytali mu jako dziecku, a pulsem korporacyjnej ideologii, który charakteryzuje współczesne przyspieszenie obiegu informacji, wyprodukowanej na potrzeby pozytywnego wizerunku rozwiniętego kapitalizmu".
Jeden z ostatnich cykli artysty I am Telling You a Secret (2006) składa się z kolei z wielkoformatowych, kolorowych wydruków. Są to fotografie domowych wnętrz uzupełniane tekstami, wzorowanymi na filmowej liście dialogowej. Teksty wprowadzają akcję oraz sprawiają, że zdjęcia zaczynają przypominać klatki filmów fabularnych. Rola tekstu ujawnia z kolei, jak bardzo wyobraźnia współczesnego odbiorcy ukształtowana jest przez język mediów, m.in. filmu. Jak pisał Grzegorz Dziamski,
"Wkraczamy w świat medialnej utopii, w świat zdeterytorializowany, w którym nie istnieje przestrzeń, ponieważ wszystko jest wszędzie. Musimy ten świat zaakceptować, bo jest to nasz świat. Nie my się zmieniliśmy, to świat wokół nas się zmienił".
Obok swej indywidualnej twórczości Ryszard Waśko jest szeroko znany jako niezwykle aktywny animator życia artystycznego. Przełom lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zaowocował szeregiem istotnych inicjatyw, ważnych nie tyle dla jego własnej twórczości, co dla polskiego i światowego ruchu intermedialnego. W 1979 roku artysta wystąpił z pomysłem Archiwum Myśli Współczesnej. W 1981 roku, przed ogłoszeniem w Polsce stanu wojennego, wspólnie z grupą artystów zorganizował w Łodzi bezprecedensowe wydarzenie - "Konstrukcję w Procesie". Była to inicjatywa całkowicie oddolna, a nawet nie w pełni legalna w warunkach PRL-u, w dodatku opierała się całkowicie na dobrej woli uczestników. Do udziału w projekcie zaproszono około 100 twórców z całego świata, którym zapewniono jedynie wyżywienie i noclegi. Koszty transportu i podróży pokrywali sami artyści. Wśród nich znalazły się takie sławy jak David Rabinowitch, Carl André, Sol LeWitt, Dan Graham, Robert Morris i Donald Judd.
Na początku lat osiemdziesiątych Waśko otrzymał stypendium British Council i wyjechał do Londynu, potem przebywał w Niemczech na stypendium DAAD. Zaczął wystawiać w licznych miejscach w Europie i na świecie. W tym czasie wykładał też na licznych uczelniach, m.in. w Akademii Sztuk Pięknych w Düsseldorfie, Hochschule der Künste w Berlinie i Essen, Akademii Sztuk Pięknych w Enschede. Powracał też kilkakrotnie do idei "Konstrukcji w Procesie". Druga edycja imprezy odbyła się w Monachium w 1985 roku, trzecia - na powrót w Łodzi, po przemianach politycznych 1989 roku, czwarta - również w Łodzi w 1993 roku, piąta - na pustyni Negev w Izraelu w 1995, szósta - w Melbourne w 1998, siódma - w Łodzi 2000 roku. Z trzecią, łódzką Konstrukcją związane było powołanie Międzynarodowego Muzeum Artystów, które stało się platformą współpracy dla artystów i intelektualistów z różnych dziedzin, dyscyplin i miejsc, organizując liczne wystawy, spotkania, koncerty i konferencje. Muzeum przewodniczy artysta i poeta Emmett Williams, a w radzie zasiadają m.in. Vito Acconci, Daniel Buren, Sol LeWitt, David Nash, Dennis Oppenheim, Nam June Paik i Lawrence Weiner. W Polsce działalność Międzynarodowego Muzeum Artystów zaowocowała m.in. Biennale Sztuki w Łodzi, którego dwie edycje miały miejsce w 2004 i 2006 roku.
Prace Ryszarda Waśki znajdują się w zbiorach takich muzeów i instytucji jak: Lenbachhaus Museum w Monachium, Muzeum Sztuki w Łodzi, Berlinische Galerie w Berlinie, Neuer Berliner Kunstverein w Berlinie, Centre Pompidou w Paryżu, Arts Council w Londynie, Muzeum Sztuki w Haifie, Wilhelm-Hack Museum w Ludwigshafen, Art Collection of the World Bank w Waszyngtonie i Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy.
Autor: Karol Sienkiewicz, grudzień 2008, aktualizacja AW, kwiecień 2015.
Wybrane wystawy indywidualne:
- 1972 - PWSFTviT, Łódź
- 1975 - Galeria Remont, Warszawa
- 1976 - m Gallery, Bochum
- 1979
- Galeria Ślad, Łódź
- Akademia Sztuk Pięknych, Enschede - 1981
- Folkwang Museum, Essen
- m Gallery, Bochum - 1984
- Brigitte March Gallery, Stuttgart
- Kunstverein, Kassel
- Hoffman Gallery, Frankfurt - 1986 - Neuer Berliner Kunstverein, Berlin
- 1987 - Ruine der Künste, Berlin
- 1991
- Galeria Wschodnia, Łódź
- Galeria Labirynt, Lublin
- André Joliet Gallery, Duisburg - 1995
- Galeria FF, Łódź
- Galeria Wschodnia, Łódź - 1997 - Muzeum Artystów, Łódź
- 2000 - Galeria Wschodnia, Łódź
- 2001
- Galeria 86, Łódź
- Herzeliya Gallery, Herzeliya, Izrael
- Galeria Wschodnia, Łódź - 2002 - "Bedtime Stories" - Center for the Arts, Orensanz Foundation, Nowy Jork
- 2003 - "Niedobre opowieści na dobranoc" - Galeria 86, Łódź
- 2006 - Galeria Signum, Poznań
- 2008
- "Portret pocięty i cd" - Galeria Senatorska, Warszawa
- "Łódź - Berlin. Prace z lat 1971-1996" - Muzeum Historii Miasta Łodzi, Łódź - 2009 - "Contemporary Portrait", Haus am Lützowplatz, Berlin
- 2010 - "Portret pewnej rodziny w czasie", Muzeum Kinematografii, Łódź
- 2011 - "One&One", Freies Museum, Berlin
- 2012 - "Do the Meditation Rock", Freies Museum, Berlin
- 2013 - "Genesis", TRAFO Trafostacja Sztuki, Szczecin
- 2014
- "Time Frame", Zak/Branicka Gallery, Berlin
- "Rose Selavy", Vienna Art Week, The Breakfest Club, Wiedeń
- "Timeline", The Room/New Gallery, Musrara, Jerozolima - 2015
- "Farewell to Arms" (z Alejandro Vidalem), Neuer Kunstverein, Wiedeń
- "Timeline", Sexauer Gallery, Berlin
Wybrane wystawy zbiorowe:
- 1973 - XII Biennale Sztuki, Sao Paulo, Brazylia
- 1976
- "Art as a Contextual Art" - St. Petri Gallery, Lund
- Galeria Ślad, Łódź - 1977
- "22 Polish Artists" - Kunstverein, Kolonia
- Documenta 6, Kassel
- "Encounter on Video" - Museum of Contemporary Art, Caracas, Wenezuela
- "Film als Film" - Kölnischer Kunstverein, Kolonia - 1979
- "Rysunki i fotografie" - Muzeum Sztuki, Łódź
- "Works and Words" - De Appel, Stedelijk Museum, Amsterdam
- "Polish Photography" - International Center of Photography, Nowy Jork
- "Film as Film" - Hayward Gallery, Londyn - 1980 - Sydney Biennale, Australia
- 1981
- "Konstrukcja w Procesie", Łódź
- "Biennale de Paris", Paryż - 1982 - "Sol LeWitt's Choice" - Cenobio Visualità, Mediolan
- 1983 - "Presence Polonaise" - Centre Pompidou, Paryż
- 1985
- "Biennale des Friedens" - Kunsthalle, Hamburg
- "Process und Konstruktion II" - Monachium
- "Concret Vier" - Kunsthaus, Norymberga - 1986
- "Idee, Raum, Konstruktion" - Kunsthalle, Bielefeld
- "After Malevich Square" - Wilhelm-Hask Museum, Ludwigshafen - 1987
- Zeitberliner, Stuttgart
- "Homage to Joseph Beuys" - Klaus Staeck Gallery, Heidelberg - 1988 - "Berlin-Kulturstadt Europas", Berlin
- 1989
- "Niemandsland" - Kunsthalle, Recklinghausen
- "Balkon mit Fächer" - Akademie der Künste, Berlin
- "DuMont" - Kunsthalle, Kolonia
- "Berlin's Art-Scene" - Berlinische Galerien, Berlin - 1990 - "Konstrukcja w Procesie III", Łódź
- 1992
- "Farbe Gold" - Künstlerhaus, Berlin
- "37 Rooms" - Kunstwerke, Berlin - 1993
- "In-Between"- Biennale Sztuki, Wenecja
- "Konstrukcja w Procesie IV", Łódź - 1994
- "Medium Bild" - T&A, Berlin
- "Milk" - Volkskunde Museum, Monachium
- "Central Europe: Art from the 60s" - Schuppenhauer Gallery, Kolonia - 1995
- "Under One Roof" - Podewil, Berlin
- "Construction in Process V. Co-Existence" - Negev Desert, Izrael
- "Footprint" - Tacheles, Berlin - 1996 - Hansa Art-Special, Kolonia
- 1997
- "Żywa galeria" - Galeria Zachęta, Warszawa
- "Shattered Latitudes" - Lombard-Freid Gallery, Nowy Jork
- "Another Language" - Haifa Museum, Hajfa, Izrael - 1998
- "Personal Touch" - Art in General, Nowy Jork
- "Construction in Process VI. The Bridge" - Melbourne, Australia
- "Oikos" - Muzeum Okręgowe, Bydgoszcz - 1999
- "Oreste Project" - Pawilon Włoski, Biennale Sztuki, Wenecja
- "Haifa Installation Triennale" - Muzeum Sztuki, Haifa - 2000
- "Żywa galeria" - Galeria R, Poznań
- "From Here to There" - Schloss Solitude, Stuttgart - 2001 - "Markers" - Biennale Sztuki, Wenecja
- 2003 - "A History of Polish Avantgarde Film", MoMA, Nowy Jork
- 2004
- "Biennale Sztuki Polskiej", Łódź Biennale 2004, Łódź
- "The Workshop of Film Form", Electronic Arts Intermix, Nowy Jork - 2005 - "Open Systems", Tate Modern Gallery, Londyn
- 2006
- "Pioneering Artists Video", Tate Modern Gallery, Londyn
- "Image/Text", Tate Modern Gallery, Londyn - 2007
- "Tents", Venice Biennale - Synagogue, Wenecja
- "The Optical Edge", Pratt Manhattan Gallery, Nowy Jork - 2008
- "Multikino", Tranzitdisplay, Praga
- "Time is always now", “m” Galerie, Bochum, Niemcy
- "1,2,3…Avant-Gardes", Tate Modern Gallery, Londyn
- "Yes ,No? Other options", Art Sheffield 08, Sheffield - 2009
- "See This Sound", Lentos Kunstmuseum, Linz
- Group Show, Connect Gallery, Szwajcaria
- "Eye World", Triple Candie Gallery, Nowy Jork
- "Painting in Photography", Givatayim Theatre, Tel Aviv
- "Passing Through", Kunspunkt Galerie, Berlin
- Paris Photo, Carrousel du Louvre, Paryż - 2011
- "Tür an Tür. 1000 Jahren Kunst&Geschichte Deutschland/Polen", Martin Gropious-Bau, Berlin
- "Wspólnota, która nadeszła?", Muzeum Sztuki, Łódź
- "Ostalgia", New Museum, Nowy Jork
- "Polska fotografia konceptualna", Freies Museum, Berlin - 2012 - "Anonymous", Perm Museum, Rosja
- 2013 - "Inseldasein", DAAD Galerie, Berlin
- 2014
- "The -Decade of Revolts", Kulturhuset, Sztokholm
- "Zbrodnia w sztuce", Muzeum Sztuki Nowoczesnej MOCAK, Kraków - 2015 - "Art for All", Akademie der Künste
