W latach 1868-1871 kształcił się w warszawskiej Szkole Rysunkowej u Konstantego Hegla (rzeźba) i Rafała Hadziewicza (malarstwo). Praktykował również w pracowniach Faustyna Cenglera i Andrzeja Pruszyńskiego. Następnie udał się na stypendium Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych do Petersburga i studiował w tamtejszej Akademii w okresie 1872-1878. Lata 1878-1883 spędził we Włoszech, potem przebywał we Francji i w Niemczech. W 1897 powrócił do Warszawy, gdzie przejął pracownię na Zamku Warszawskim po Bolesławie Syrewiczu. W 1901 założył w Warszawie fabrykę odlewów. W okresie 1904-1915 piastował urząd dyrektora Szkoły Rysunkowej i nauczał tam modelowania. Pełnił ponadto szereg ważnych funkcji, m.in. honorowego dyrektora Muzeum Sztuk Pięknych w Warszawie, członka korespondenta krakowskiej Akademii Umiejętności oraz honorowego profesora Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Od 1924 był dyrektorem prywatnej Szkoły Sztuk Pięknych im. Wojciecha Gersona w Warszawie.
Weloński był jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy polskich hołdujących zasadom akademickim. Szczególny wpływ wywarły nań studia w Akademii petersburskiej, skąd wyniósł biegłą znajomość rzeźbiarskiego warsztatu oraz skłonność do łączenia realistycznej formy z odwoływaniem się do form historycznych. W trakcie studiów, zgodnie z wymogami Akademii, podejmował głównie tematy mitologiczne (m.in. Wenus i Amor na Olimpie - grupa rzeźbiarska nagrodzona w 1877 wielkim złotym medalem i przyznaniem artyście Prix de Rome).
Najsłynniejszym dziełem Welońskiego jest posąg Gladiatora, którego pierwszy model powstał w 1880 w Rzymie. Praca ta zajmuje szczególne miejsce w historii sztuki polskiej XIX w., jest bowiem pierwszym dziełem rzeźbiarskim polskiego artysty, które doczekało się wysokiej oceny na arenie międzynarodowej. Przedstawia szykującego się do walki gladiatora rzymskiego z uniesionym w geście pozdrowienia ramieniem, którego sens dopowiada wyryty na postumencie napis: "Ave Caesar! Morituri te salutant" (Niech żyje Cezar! Idący na śmierć cię pozdrawiają). O popularności Gladiatora zadecydowała zarówno perfekcja wykonania tej rzeźby, jak i temat nawiązujący do starożytnego Rzymu, którego dzieje cieszyły się pod koniec XIX w. zbiorową fascynacją (dowodem na to jest m.in. sukces malarstwa Henryka Siemiradzkiego oraz powieści Quo vadis Henryka Sienkiewicza). Polska publiczność, zwracając uwagę na słowiańską fizjonomię wojownika, dopatrywała się ponadto w dziele Welońskiego ukrytego przesłania narodowego. Gladiator został wykonany w licznych wersjach, w różnej skali i różnych materiałach; w Warszawie można go oglądać odkutego w marmurze w westybulu gmachu "Zachęty" oraz w odlewie brązowym w Parku Ujazdowskim.
Innymi znanymi pracami Welońskiego powstałymi w okresie rzymskim są Sclavus saltans (Niewolnik tańczący) z 1886 oraz Prometeusz z 1896. Powszechnym uznaniem cieszyły się również powstałe w Rzymie rzeźby o tematyce rodzajowej bądź też nawiązującej do mitologii słowiańskiej, takie jak Kalina (tytułowana też Ligią, 1893) oraz posąg starego barda słowiańskiego pt. Bojan z 1882. Ta ostatnia rzeźba eksponowana była w 1883 na międzynarodowych wystawach w Paryżu oraz Rzymie, gdzie umieszczona została w honorowej rotundzie przeznaczonej dla arcydzieł. W 1887 brązowy odlew tego dzieła stanął na Plantach w Krakowie.
Po powrocie do Warszawy artysta realizował szereg zamówień na posągi (m.in. Pomnik biskupa Michała Nowodworskiego w katedrze w Płocku), nagrobki (np. Anioł Zmartwychwstania na grobie Adaminy Potockiej na warszawskich Powązkach), epitafia i portrety, a także dekorację rzeźbiarską gmachów warszawskich (m.in. Towarzystwa Kredytowo-Miejskiego).
W latach 1901-1912 Weloński zrealizował 14 monumentalnych Stacji Drogi Krzyżowej usytuowanych na wałach klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie oraz posągi świętych na wieży Jasnogórskiej.
Podstawowa bibliografia:
- Mikocka-Rachubowa Katarzyna, "Rzeźba polska XIX wieku. Od klasycyzmu do symbolizmu". Katalog zbiorów. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1993
- "Polscy uczniowie Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu w XIX i na początku XX wieku". Katalog wystawy. Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1989
- Kwiatkowska Maria Irena, "Rzeźbiarze warszawscy XIX wieku", Warszawa 1995
Autor: Piotr Szubert, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, luty 2002.