Pod wpływem japonizującej estetyki wprowadzał w swych kompozycjach "zakratowania" - zapożyczoną z orientalnych drzeworytów sieć gałęzi i konarów drzew usytuowanych na pierwszym planie, poprzez którą prześwituje wycinek pejzażu w tle ("Jesienne liście", 1912; "Drzewo pomarańczy", 1913). Stosował też "żabią" perspektywę ukazując krajobraz rzeczny spod mostu ("Pejzaż z wodospadem i zamkiem", 1900), zaś wysunięte na pierwszy plan potężne pnie drzew kontrastował z płaszczyzną morza ("Chlebowe drzewo w Amalfi", 1921). Sugestywnie oddana atmosfera gorącego Południa współgra w pejzażach Okunia z dekoracyjnością ujęcia i syntetycznym potraktowaniem form ("Pejzaż południowy", 1930). W czasie pierwszych lat pobytu artysty we Włoszech powstawały symboliczne dzieła o literackiej wykładni, odwołujące się do mitologii i legend, i będące zarazem luministycznymi studiami o bogatej fakturze uzyskanej krótkimi pociągnięciami pędzla i drobnymi impastami ("Driada. Boginka leśna", 1902).
Znaczną część artystycznej spuścizny Okunia stanowi sztuka portretowa. Obok reprezentacyjnych portretów salonowych (Dama w sukni pąsowej", 1908) i historyzujących wizerunków kostiumowych ("Portret fantazyjny", wyst. 1911; "Autoportret w stroju hiszpańskim", 1911) artysta malował wielokrotnie kobiece główki ewokujące baśniową aurę ("Głowa Rzymianki", wyst. 1906; "Beatrice, Fulvia i Rosa", wszystkie wyst. 1911); wizerunki te mieściły się w sferze imaginacji raczej niż w konwencji portretu rzetelnie odtwarzającego fizjonomiczne rysy modelek ("Portret na tle cyprysów", 1911). Postać kobiety tajemniczej, powabnej i uwodzicielskiej, niekiedy demonicznej, stała się - podobnie jak w ikonografii europejskiego symbolizmu - powracającym motywem w twórczości Okunia ("Herodiada; "Salome", wyst. 1902; "Pawica", wyst. 1905; "Jaszczurka", przed 1906). W rysunkach eteryczność rozpływających się plam akwareli, ich przejrzystość i wzajemne przenikanie się wywoływały wrażenie przywołanego z pamięci wyobrażenia kobiecej twarzy. Wymiar fantazji splatał się tu z odczuciem muzycznych rytmów przenikających zarówno ludzką duszę jak i naturę, rytmów upostaciowanych falistym duktem pasma rozwianych włosów modelki, które wnikają w sferę pejzażu. Tego rodzaju plastyczny ekwiwalent modernistycznej koncepcji panpsychizmu - idei nierozłącznej jedności duchowego pierwiastka i materii - wykreował Okuń w swych winietach o secesyjnej stylistyce zdobiących łamy "Chimery".
Edward Okuń, "Mazurek Chopina", 1911, olej na płótnie, fot. Muzeum Narodowe w Warszawie W rysunkach i obrazach Okunia pojawiły się również wyimaginowane wizerunki księżniczek i książąt w bogato zdobionych deseniami strojach ("Królewna w sadzie", przed 1911; "Czarna dama", "Czarny rycerz", oba wyst, 1911; "Walka Dobra i Zła"; "Zwycięzca", 1910) - basniowy motyw znamienny dla ikonografii niemieckich symbolistów skupionych wokół czasopisma "Jugend", dla którego Okuń wykonał szereg ilustracji. Wymiar fantasmagorii ma symboliczna kompozycja "My i wojna" (1923), w której dekoracyjność ujęcia szat i tła idealnie współgra z werystycznym potraktowaniem fizjonomicznych rysów żony artysty i jego własnych. Znamienny dla modernizmu temat muzycznego pierwiastka uzmysławiającego abstrakcyjną naturę sztuki pojawia się natomiast w nastrojowych kompozycjach "Cztery struny skrzypiec i Grajek" ("Filistrzy. Niewdzięczni słuchacze") - 1904.
Autor: Irena Kossowska, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, kwiecień 2003
