Urodzony w Białymstoku. Absolwent Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie studiował w latach 1981–1985 i obronił dyplom w 1989 roku. W latach 1985–1988 uczył się w The Cooper Union for the Advancement of Science and Art w Nowym Jorku. Mieszka i pracuje w Warszawie. Profesor warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie prowadzi Interdyscyplinarną Pracownię Projektową na Wydziale Wzornictwa.
Jest laureatem wielu konkursów krajowych i zagranicznych. W 2003 roku zdobył I nagrodę w konkursie na zagospodarowanie terenów poprzemysłowych w Boxbergu na Pojezierzu Łużyckim ("Projekt Mars").
W 2005 roku jego projekt wygrał międzynarodowy konkurs na Park Pojednania Narodów w pobliżu Muzeum w Auschwitz-Birkenau. W 2006 roku artysta reprezentował Polskę na X Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji, gdzie pokazał swój projekt "Transfer". W 2007 roku w jego ręce trafiła nagroda publiczności na 10. Triennale Kleinplastick w Fellbach oraz przyznano mu wyróżnienie specjalne w konkursie na projekt budynku Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. W 2015 roku otrzymał Srebrny Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" (odznaczenie nadawane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego).
Koncepcja "geometrii wnętrza" (deklaracja ideowa)
Za najbardziej nowatorski wkład Kozakiewicza do teorii i praktyki architektonicznej uznać należy przewartościowanie tradycji figury witruwiańskiej – odejście od architektury opartej na kanonie proporcji ludzkiego ciała i stworzenie koncepcji "geometrii wnętrza".
U źródła koncepcji "geometrii wnętrza" leży przekonanie, że człowiek jest integralnie zrośnięty z przestrzenią, w której żyje i mieszka. Artysta buduje swoje architektoniczne struktury z brył powstałych w wyniku połączenia liniami punktów, których ekwiwalent stanowią naturalne otwory ciała, odpowiadające za funkcje życiowe: widzenie, słyszenie, oddychanie, odżywianie, rozmnażanie i wydalanie. "Geometria wnętrza" to, inaczej mówiąc, geometria wyprowadzana z wnętrza ciała, pojmowanego jako otwarta pełnia, zintegrowana ze światem zewnętrznym.
Preludium do "geometrii wnętrza" był "Enneagram" (2001) – przestrzenny model ciała, który powstał w wyniku przeprojektowania człowieka witruwiańskiego z rysunku Leonarda da Vinci, wzywający do zmiany paradygmatu z formalistycznego (kanon proporcji) na dynamiczny i uczestniczący (unia człowieka i świata). "Enneagram" wraz z "Absentią" (2002) – graficzną reprezentacją koncepcji "geometrii wnętrza", pokazującą metodę wyprowadzania brył geometrycznych z ciała człowieka – składa się na manifest programowy Kozakiewicza.
Wizja artysty wpisuje się w historię analogii ciała i architektury, zarazem jednak służy krytyce antropocentrycznego myślenia w architekturze. Kozakiewicz postuluje otwarcie ciała architektury i uwzględnienie w procesie projektowym relacji międzyludzkich, ekosystemowych itp.
Przestrzenne ekwiwalenty struktur zobrazowanych na diagramie "Absentia" stają się albo modułami architektonicznymi, albo formami rzeźbiarskimi. Pierwszym projektem architektonicznym realizującym koncepcję "geometrii wnętrza" była "Wieża miłości" (2004). Punktem wyjścia dla tego architektonicznego układu, będącego próbą znalezienia formy dla idei wspólnotowości, jest topografia cielesnych otworów. Budowlę tworzy para dwunastościanów wykreślonych na podstawie modeli ciał złączonych pocałunkiem. Inną wykładnią koncepcji "geometrii wnętrza" jest ustawiona na plaży w Øystese i wysunięta ku morzu instalacja "Koniec i początek" (2011). Człowieka bycie-w-świecie ukazuje się tu jako wypadkowa skończoności i nieskończoności, dialektyczne złączenie uporządkowanego świata geometrycznych figur i ludzkich abstraktów z bezmiarem wszechświata, którego organiczną częścią pozostaje człowiek.
Koncepcja "anatomia przestrzeni"
Obiekty przestrzenne Kozakiewicza powstają również z trójwymiarowych modułów, zbudowanych w oparciu o układ złączonych liniami punktów, którym odpowiadają otwory znajdujące się w głowie człowieka: otwory uszne, oczodoły, nozdrza i usta. W ten sposób wykrystalizowały się architektoniczne plany i wizualizacje: "Domu nieustającej projekcji" (2007), "Pawilonu zimowego" (2008) oraz "archi-rzeźby" (sformułowanie Marty Leśniakowskiej) tworzące projekt "Anatomia przestrzeni", zainaugurowany w 2012 roku. Jest on rozwinięciem i dopełnieniem koncepcji "geometrii wnętrza". Kozakiewicza interesuje cielesny wymiar przestrzeni – człowiek jako byt w ruchu i byt relacyjny/społeczny. W archi-rzeźbach znajduje swój plastyczny wyraz przekonanie, że to człowieka "bycie w ruchu" i "współbycie z innymi" uprzestrzennia przestrzeń.
To obiekty inżynierskie, wyobrażające w języku geometrii czy to kolejne fazy ruchu głowy człowieka, czy to przestrzenie spotkania, gdzie odbywa się rozmowa (otwierają się usta i uszy) oraz dochodzi do wymiany spojrzeń (otwierają się oczy). Archi-rzeźby jako formy protoarchitektoniczne mogą zostać przekształcone w obiekty użytkowe; niektóre z nich już w fazie projektowej zostały pomyślane jako przestrzenie funkcjonalne ("Wieża obserwacyjna nad Wartą", 2009–2011). Zarazem jednak są to wszystko struktury anarchitektoniczne. Sensem ich istnienia nie jest konwencjonalnie pojmowana "użyteczność publiczna" – chodzi tu raczej o stworzenie "przestrzeni doświadczenia". Na związki z anarchitekturą Kozakiewicz powołał się wprost, tworząc "Anarchitekton" ("29,7 m. kw. podłogi) – w hołdzie Gordonowi Mattcie-Clarkowi" (2013). Równocześnie archi-rzeźby to narzędzia psychoanalizy architektury. Służą wydobyciu na jaw tego, co dyskurs architektoniczny tłumi albo ignoruje, przede wszystkim kwestii niestabilności i nietrwałości struktury architektonicznej oraz ludzkiej bezdomności ("Habitat", 2017; "Siedlisko", 2012-2017).
Przez cały czas artysta mierzy się z problemem granic architektury. W archi-rzeźbach dopatrzeć się można aluzji do koncepcji włoskich futurystów. Jak dla nich, tak i dla Kozakiewicza każdy ruch jest ruchem ku przyszłości. W związku z tym projekt "anatomii przestrzeni" prowadzi do pytania o przyszłość architektury. Dobrym przykładem jest "Brug" – efemeryczna konstrukcja site-specific, z pogranicza architektury i sztuki instalacji, którą artysta zaprojektował dla Brugii (V–IX 2018). Chodziło o stworzenie warunków do pogłębienia doświadczenia przestrzeni i czasu. Przedmiotem uwagi artysty stały się terytorialne i temporalne paradoksy bliskości i oddalenia oraz wzajemne przenikanie się historycznie i kulturowo odmiennych rzeczywistości. Powstał most nad kanałem – symboliczny pomost między architekturą przeszłości (średniowieczna zabudowa Brugii) i architekturą jutra.
Makrokosmos i mikrokosmos. Architektura przyszłości
Futurystyczny rys zaznacza się w sztuce Kozakiewicza już w latach 90. Wiąże się z jego zainteresowaniem astronomią i nowymi technologiami. Drążąc temat związków makrokosmosu z mikrokosmosem, artysta koncentruje uwagę widza na otworach ciała jako miejscach przepływu między człowiekiem i otaczająca go rzeczywistością. W realizacjach: "O granicach ciał" (1997), "HMUS. Humanistyczny Model Układu Słonecznego" (1998), "Pejzaże. Koncepcja Humanistycznej Teorii Układu Słonecznego" (1998–1999) przyporządkowuje organy prowadzące do wnętrza organizmu człowieka planetom, tworząc swoistą wykładnię teorii wszechświata jako żywego organizmu.
Założenie, że człowiek jest mikrokosmosem, stopniowo prowadzi Kozakiewicza w kierunku rozważań o istocie zamieszkiwania i roli techniki w zasiedlaniu przestrzeni przez człowieka. W "Pejzażach" mapa planet układu słonecznego (HMUS) zostaje rzutowana na mapę Europy. Ołowiane odlewy ludzkich organów tworzące pracę "O granicach ciał" przeobrażają się w prototypy monumentalnych struktur naziemnych. Pojawia się propozycja przekształcenia wybranych miejsc kontynentu na podobieństwo fragmentów ludzkiego ciała i wbudowania w powstałe pejzaże antropomorficzne nowoczesnych budynków-kopuł. Utopijna wizja koresponduje, z jednej strony, ze śmiałymi pomysłami "architektów rewolucyjnych" – projektami Claude-Nicolas’a Ledoux i Etienne-Louis’a Boullèe, z drugiej – ma za punkt odniesienia futurystyczne konstrukcje Buckminstera Fullera. Odnajdujemy tutaj cechy i elementy zapowiadające późniejszą twórczość Kozakiewicza: inspiracje płynące z fantastyki naukowej, gry ze skalą, dialog z kontekstem miejsca, zacieranie granic między rzeźbą i architekturą, postrzeganie i traktowanie architektury jako nośnika idei i wartości symbolicznych, nacisk na wielofunkcyjność projektowanego założenia.
Idea "form follows nature"
Wiele projektów i realizacji artysty jest wyrazem refleksji nad miejscem człowieka w świecie przyrody. Tworzywem sztuki staje się materia ziemi. Czerpiąc z doświadczeń land art i environmental art, Kozakiewicz przekształca pejzaż, jak w Boxbergu, gdzie w związku z rekultywacją terenów pokoplanianych powstała duża rzeźba ziemna w kształcie ucha ("Projekt Mars", 2003–2007).
Artysta często powraca do problemu degradacji środowiska naturalnego. Zwraca uwagę na skutki naruszania równowagi ekologicznej na terenach zamieszkiwanych przez ludzi. U sedna jego aktywności tkwi przekonanie, że człowiek stanowi części ekosystemu – dlatego budować to budować w trosce o ciało i otoczenie ciała człowieka. Z myślą o poprawie jakości życia mieszkańców miast Kozakiewicz zaprojektował dwa „niemożliwe” wieżowce-parki, czyli "Wieżę miłości" (2004) i "Wieża tlenowa" (2005). Zaproponował także rekultywację wysypiska śmieci w Tumanku pod Wyszkowem i założenie tam parku tropikalnego – "Tardigrada Botanica" (2009). Wymienione projekty hołdują idei form follows nature (formy podążającej za naturą). Układ zielonych tarasów we wnętrzu "Wieży miłości" nawiązują do modelu struktury DNA. "Wieża tlenowa" przypominająca płuca człowieka, kopuła "Tardigrada Botanica" – ciało małego bezkręgowca, niesporczaka.
Architektura Kozakiewicza jest często zainspirowana budową i funkcjonowaniem organizmów żywych lub kształtami i działaniem poszczególnych organów ciała. Architektoniczne formy odzwierciedlają również zainteresowanie artysty zjawiskami zachodzącymi w mikroświecie. I tak, na przykład, architektonika kompleksu rekreacyjnego zaprojektowanego w ramach planów rewitalizacji Pojezierza Łużyckiego ("Park heksagonalny", 2002; "Zielony obłok", 2003; "Most pontonowy", 2004) nawiązuje do budowy cząsteczki węgla. A fontanna "Akwaporyna" (projekt: 2010, realizacja: 2015), stojąca w pobliżu Centrum Nauki Kopernik, odwzorowuje wygląd i działanie białka awkaporynowego, tworzącego kanały do transportu cząsteczek wody.
Architektura konceptualna / Architektura krytyczna
Artysta działa na pograniczu sztuki i architektury. Obok terenów zdegradowanych i wymagających rewitalizacji (obszary poprzemysłowe, wysypiska śmieci itp.), w kręgu jego zainteresowań znajdują się przestrzenie miejskie – zarówno te zaniedbane i zapomniane, jak i "miejsca zapisane historią".
Projekty Kozakiewicza to przykłady architektury konceptualnej i/lub krytycznej. Nie zawsze przeznaczone są do realizacji. Zwykle artysta posługuje się modelami, makietami i wizualizacjami. Służą one formułowaniu albo rozwiązywaniu określonych problemów. Stanowią platformę testowania granic architektury i weryfikacji jej paradygmatów. Powstają z myślą o przełamaniu schematów w projektowaniu. Za ich pomocą Kozakiewicz wypróbowuje nieszablonowe rozwiązania plastyczne. Zarazem jednak to instrumenty diagnostyczne przeznaczone do oceny funkcjonowania środowiska życia człowieka. Pokazują skutki złej polityki przestrzennej. Wskazują na zaniedbania i zaniechania urbanistyczno-budowlane. Otwierają dyskusję nad różnymi aspektami przestrzeni publicznej: fizycznymi, społecznymi, politycznymi, historycznymi.
"Wieża miłości" i "Wieża tlenowa" powstały jako odpowiedź na problem zatłoczenia i zanieczyszczenia środowiska miejskiego. Równowaga ekologiczna miasta jest również tematem "Transferu" (2006) – pomyślanego jako sieć wiaduktów dla pieszych i rowerzystów, umożliwiających bezpieczniejsze i zdrowsze ("transfer" świeżego powietrza) poruszanie się po mieście, a zarazem tworzących "ścieżkę pamięci prowadzącą przez historyczne miejsca Warszawy" (określenie Gabrieli Świtek). Ten i wiele innych projektów artysty zostało stworzonych z myślą o konkretnym miejscu. Sztuka Kozakiewicza często ma charakter site-specific. Artysta działa tam, gdzie jak mówi: "interwencja artystyczna może stworzyć nowe konteksty lub wydobyć niewidoczne warstwy znaczeniowe". Chodzi, na przykład, o wyeksponowanie określonych elementów miejsca. Dla Brukseli zaprojektował studnię o kształcie walca, w której zamknął niebo ("Niebo nad Szumanem", 2011), przypominając zabieganym mieszkańcom miasta, że czasem lepiej popatrzeć w górę, niż w asfalt. Architektoniczne wizje Kozakiewicza są również formą dialogu z przeszłością danego miejsca. Wówczas artysta bierze za punkt odniesienia historię, bada naszą pamięć miejsca, przygląda się mu pod kątem skojarzeń przestrzennych, wizualizuje emocje, jakie miejsce w nas budzi. "Stwarzacz chmur" (1999) odnosi się do sporu wokół niechcianego dziedzictwa socrealizmu, którego symbolem stał się warszawski Pałac Kultury i Nauki.
"Geometria wnętrza" (2005) to refleksja nad miejscem "narodowego śnienia", jakim jest plac Piłsudskiego w Warszawie. "Punctum" (2007) powstało, żeby wywołać dyskusję na temat sensu budowy pseudozabytkowej makiety wczesnośredniowiecznego zamku Przemysła II w Poznaniu – pod ostrzem krytyki znalazła się tu gigantomania architektury władzy. Z kolei "Projekt Instytutu Rozbrojenia Kultury i Zniesienia Wojen im. Józefa Rotblata" (2016), który powstał we współpracy z Krzysztofem Wodiczką, to apel o rewizję tradycji zaangażowanych w gloryfikację wojny; na jego lokalizację wybrano okolice Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie.
Filmowe opowieści o przyszłości
W dorobku Kozakiewicza znajdziemy także projekty science-fiction. To krótkie filmy zrealizowane w konwencji mockumentary, mini parodie popularno-naukowych programów telewizyjnych. Artysta manipuluje informacjami naukowymi celem fikcjonalizacji i utopizacji rzeczywistości przedstawionej. Jego futurystyczne opowieści filmowe przenoszą nas w przyszłość, ale ich tematem są już teraz odczuwalne skutki nieprzemyślanych działań człowieka. W Satoptykonie (2005) artysta przedstawia historię budowy więzienia przyszłości umieszczonego na orbicie okołoziemskiej – krytykuje nadużycia rewolucji technologicznej oraz technokrację, zwraca uwagę na problem niesprawiedliwości ukrytej pod szczytnymi ideami i ludzkiej skłonności do zła.
Fabuły filmów koncentrują się wokół możliwości wykorzystania nowych technologii oraz osiągnięć nauk biologicznych, równocześnie podejmują koncepcje najnowszej myśli humanistycznej, zagadnienia z kręgu ekokrytyki, transhumanizmu, posthumanizmu. Artystę interesują kwestie odpowiedzialności człowieka za przyrodę, szczęścia istot ludzkich i nie-ludzkich, a także problem transformacji i hybrydyzacji ciała. Myśl przewodnia jego filmowych pseudo-dokumentów jest taka, że człowiek jako budowniczy świata musi się starać zgłębić relacje między nim i innymi organizmami oraz tymi organizmami i ich środowiskiem.
W "Naturze (do) mieszkania" (2007) Kozakiewicz zwraca uwagę na problem globalnego ocieplenia i równocześnie, diagnozując problemy, z jakimi borykają się mieszkańcy peerelowskich blokowisk, artysta zastanawia się nad możliwościami rewitalizacji monolitycznych betonów wylewanych. Z kolei "R/ewolucja" (2011) to historia o zmierzchu antropocenu, której bohaterami są szerszenie azjatyckie, wykorzystujące energię słoneczną do wspomagania procesów życiowych. Styl życia tych owadów staje się pretekstem do namysłu nad ludzkimi ciałami i tym, jak mogłyby się one zmieniać dzięki osiągnięciom biotechnologii. Film traktuje, z jednej strony, o problemie zagrożenia wojnami klimatycznymi i wojnami o surowce, z drugiej – o zwierzęcości, która jest wpisana w naturę ludzką. Artysta pokazuje ewolucyjną ciągłość między człowiekiem i istotami nie-ludzkimi i zastanawia się nad możliwościami zbudowania niehierarchicznej wspólnoty bytów, uwzględniającej zasady ekorozwoju.
Prace w przestrzeni publicznej (obiekty stałe)
W 2005 roku projekt Kozakiewicza i jego zespołu (Ewa Kosiacka, Karolina Tunajek, Piotr Twardo) wygrał międzynarodowy konkurs na zagospodarowanie terenu na prawym brzegu Soły, naprzeciwko Muzeum w Auschwitz-Birkenau, ogłoszony przez Fundację "Park Pojednania – Ogrody Europy w Oświęcimiu". Przewidziano zbudowanie "Mostu duchów" (konstrukcja w fazie realizacji) łączącego teren byłego obozu koncentracyjnego z założeniem parkowym powstającym vis-a-vis. Zaprojektowana przez Kozakiewicza kładka dla pieszych ma formę skręconej wokół własnej osi wstęgi, symbolizuje przejście od śmierci do życia, od wojny do pokoju.
W 2008 roku, przy głównym, północnym, wejściu do ms2 w łódzkiej Manufakturze ustawiono instalację "Drzwi do muzeum". Chodziło o wyróżnienie muzeum z sąsiedztwa centrum handlowego. Monumentalny obiekt wykonano ze stali kortenowskiej, która po wystawieniu na działanie powietrza i deszczu zmienia kolor, pojawia się na niej rdzawy nalot. Dziwi opierają się o fasadę muzeum, powtarzają kształt ślepych arkad z elewacji budynku.
Dla Centrum Nauki Kopernik w Warszawie artysta zaprojektował fontannę "Akwaporynę". Zainstalowano ją nieopodal wejścia do budynku w 2015 roku. Fontanna składa się z kilku helis – przeskalowanych akwaporyn (kanały transportujące cząsteczki wody w komórkach organizmów żywych).
Również w 2015 roku, w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, na należącym do muzeum stawie Rolina, ustawiono "Przejście" według projektu Kozakiewicza. To kładka dla pieszych, umieszczona tuż nad taflą zbiornika, służąca do nauki chodzenia po wodzie. Ma prowokować do refleksji nad doświadczeniem niemożliwego w sztuce.
Prace Jarosława Kozakiewicza znajdują się w zbiorach:
Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku • Narodowa Galeria Sztuki Zachęta w Warszawie • Centrum Sztuki Współczesnej Zamek U-jazdowski w Warszawie • Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu • Instytut Sztuki Wyspa w Gdańsku • Galeria Arsenał w Białymstoku • MS2 – Muzeum Sztuki w Łodzi • MOCAK Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie • CAP Collection.
Autorka: Patrycja Cembrzyńska, marzec 2018