Artysta-projektant, autor obiektów, projekcji, filmów wideo oraz tekstów na temat sztuki w przestrzeni publicznej. Profesor warszawskiej ASP i Harvard University. Urodził się w 1943 roku w Warszawie.
Artysta-projektant, autor obiektów, projekcji, filmów wideo oraz tekstów na temat sztuki w przestrzeni publicznej.
W latach 1962–1968 studiował wzornictwo przemysłowe w pracowni prof. Lecha Tomaszewskiego na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Mieszka i pracuje w Nowym Jorku, Bostonie i Warszawie.
Wodiczko jest laureatem licznych nagród, m.in. Hiroshima Art Prize (1998), Kepes Arts Prize (2004) i Nagrody im. Katarzyny Kobro (2006), otrzymał też medal Gloria Artis (2009) przyznawany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP. Wykładał m.in. w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i na Politechnice Warszawskiej, École Nationale Supérieure des Beaux Arts w Paryżu, Cooper Union School of Art w Nowym Jorku, University of Hartford w Hartford, Connecticut, Institute of Technology w Nowym Jorku, Ontario College of Art w Toronto. Był dyrektorem Center for Advanced Visual Studies w Massachusetts Institute of Technology, Cambridge. Wykłada w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie, na wydziale Nowych Mediów ASP w Warszawie oraz na Harvard University.
Lata siedemdziesiąte
Krzysztof Wodiczko, "Drabina" 1976 fot. Jerzy Borowski / dzięki uprzejmości Galerii Foksal
Z wykształcenia projektant, Wodiczko pracował w Centralnym Biurze Wzornictwa, Zakładach Zjednoczenia Przemysłu Elektronicznego "Unitra" (1968-1970) oraz Polskich Zakładach Optycznych w Warszawie (1970-1975). Wykształcenie i doświadczenie zawodowe Wodiczki podkreśla Łukasz Ronduda w odczytaniu prac artysty z lat 70. Jak zauważa, na przełomie lat 60. i 70., "z jednej strony Wodiczko wykorzystywał projektowanie do poszerzania możliwości sztuki, z drugiej zaś pole sztuki traktował jako teren laboratorium przemysłowego, w którym podważane jest myślenie czysto funkcjonalne". W tekście "Sztuka i cywilizacja" z 1971 roku Wodiczko pisał:
Artysta tworzy środowisko człowieka często z innymi specjalistami: inżynierami, naukowcami itd. Jednocześnie współtworząc z innymi artysta może wykrywać nowe lub zapomniane potrzeby, niezauważalne przez ludzi zajmujących się odmiennymi dziedzinami twórczości. I tak rozumiem rolę artysty – w obronie naturalnego środowiska człowieka.
Jego wczesne prace, funkcjonujące już w obiegu galeryjnym, podważały pragmatyczny i funkcjonalny paradygmat projektowania. Taki był na przykład "Produkt" z 1970 roku – lodówka marki Moskwa, we wnętrzu której znajdowało się oświetlone na czerwono, psujące się i śmierdzące mięso. Otwarcie lodówki uruchamiało również nagranie muzyki konkretnej Szabolcsa Esztényiego. Wspólnie z Esztényim Wodiczko organizował też koncerty, np. z użyciem odbiorników radiowych i manipulujących nimi widzów ("Same tranzystory", 1970).
Za przełomowy w jego twórczości uważa się "Instrument osobisty" z 1969 roku, zbierający dźwięki z otoczenia i wyławiający z niego "prywatny pejzaż dźwiękowy". Według opisu:
Instrument umożliwia przekształcanie dźwięków otoczenia.
Instrument funkcjonuje dzięki ruchom dłoni.
Instrument reaguje na światło słońca.
Instrument jest przenośny.
Instrument jest używany w dowolnym miejscu i dowolnym czasie.
Instrument jest przeznaczony wyłącznie do użytku autora.
Instrument umożliwia autorowi osiągnięcie wirtuozerii."
Sam artysta tłumaczył:
Prywatność instrumentu zanurzona jest w publiczności i przestrzeni i to określa jego społeczność. Instrument jest publiczno-prywatną egzaltacją »wolności« jednostki. Jest to sztuka prywatnej, estetycznej kontr-cenzury.
Badaczka polskiego konceptualizmu Luiza Nader mówi jednak raczej o "iluzji panowania nad otaczającą go materią dźwiękową". Jej zdaniem "Instrument" "powodował rodzaj narcystycznej regresji – odcięcia się od obiektów zewnętrznych i koncentracji na iluzorycznym obrazie Ja".
Na początku lat siedemdziesiątych inżynieryjno-projektowe doświadczenie Wodiczki doprowadziło do powstania "Pojazdu" (1973), platformy na kołach napędzanej przez chodzącego po niej pieszego. Została tak skonstruowana, że porusza się z połową szybkości pieszego, który musi przejść 10 metrów, by pojazd przesunął się o pięć. Artysta krytykował w ten sposób inżynieryjne utopie i wizje postępu.
W tym czasie Wodiczko zaczął współpracę z Galerią Foksal w Warszawie, gdzie prezentował swój "Autoportret" (1973) i prace rysunkowe związane z problemem iluzji. W "Rysunkach taboretu" (1974, 1975) i "Rysunkach linii"(1975), zakłócając przyzwyczajenia percepcyjne, rozwijał "iluzję rysunku" i krytykę mimetyzmu. W pracach tych, zdaniem Luizy Nader,
zakwestionowana została [...] swego rodzaju opozycja prawda-iluzja, jak również neutralność reprezentacji. Prawda przedstawienia uzyskiwana jest przez czysto iluzyjne tricki.
Ich dopełnieniem była "Drabina" (1975), już nie rysunek, lecz zupełnie nieprzydatny przedmiot; nieprzydatny, bo wykonany właśnie zgodnie z zasadą iluzji perspektywy.
Instrumenty i Pojazdy
Krzysztof Wodiczko, "Pojazd", fot. dzięki uprzejmości Galerii Foksal
Po wyjeździe z Polski (najpierw w 1977 roku do Toronto, a później do Nowego Jorku), pod koniec lat osiemdziesiątych oraz w latach dziewięćdziesiątych Wodiczko powrócił do idei instrumentu i pojazdu, od której rozpoczęła się jego twórczość. Nie tworzył ich już jednak dla siebie, lecz dla innych. Rozwijał idee projektowania, które nie byłoby realizacją lepszej wizji świata, lecz uzmysławianiem jego problemów.
Po doświadczeniu alegorycznych pojazdów z lat siedemdziesiątych, pod koniec lat osiemdziesiątych Wodiczko zaczął opracowywać prototyp "Pojazdu dla bezdomnych" (1988–1989). W tym czasie na ulicach Nowego Jorku mieszkało prawie 100 tysięcy bezdomnych. Projekt pojazdu miał umożliwiać przeżycie na ulicy, spełniając przy tym wiele funkcji: od mieszkalnej po narzędzie pracy (zbieranie butelek). Przede wszystkim jednak "Pojazd" miał pobudzić dyskusję nad społecznym problemem bezdomności. Również dla bezdomnych przeznaczony był "Poliscar" (1991), mający służyć budowaniu sieci komunikacji między nimi, ostrzegający o czyhających niebezpieczeństwach i będący medium wypowiadania i wymiany poglądów.
Również instrumenty, które Wodiczko budował w oparciu o teorię ksenologii, powstawały dla bezdomnych, weteranów, ludzi pozbawionych prawa głosu. Instrument to w tym ujęciu przedłużenie ciała, między naturą a sztucznością. Od 1992 roku Wodiczko pracował nad "Laską tułacza", odwołującą się do chrześcijańskiej ikonografii biblijnych pasterzy. Powstała z myślą o imigrantach "Laska" składa się z niewielkiego monitora i głośnika. Służy do komunikowania indywidualnych historii, jest instrumentem społecznym, a zarazem bardzo osobistym.
"Rzecznik obcego", nad którym artysta pracował od 1994 roku, to rozwinięcie idei "Laski tułacza" – mocuje się go jednak bezpośrednio na twarzy, stanowi przedłużenie ciała. Na monitorze, umieszczonym na wysokości ust, odtwarzane jest wcześniejsze nagranie – obraz ust i dźwięk. W kolejnej wersji "Rzecznika" monitor był odchylany, co umożliwiało płynne przejście do bezpośredniej rozmowy. Kolejnym krokiem była bardziej rozbudowana "Egida" (1998), o której sam artysta pisał:
Jest narzędziem bardziej uniwersalnym od wcześniejszych instrumentów ksenologicznych, gdyż jest ona przeznaczona nie tylko dla emigrantów, lecz wszystkich, którzy doświadczają alienacji. Została zaprojektowana do ujawniania wewnętrznych sprzeczności tkwiących w każdym i jako taka jest niebezpieczna...
Późniejsza "Roz-broja" (2000) umożliwia komunikację przez plecy – na umieszczonym na plecach ekranie transmitowany jest obraz oczu osoby, która ją nosi. Umożliwia też odtworzenie wcześniej nagranych wypowiedzi.
Projekcje
Krzysztof Wodiczko, projekcja na Biennale w Wenecji, 1986, fot. Jerzy Borowski / dzięki uprzejmości Galerii Foksal
Problem losu pokrzywdzonych, znajdujących się na marginesie społeczeństwa, ale także traumatycznego balastu historii, powracał w monumentalnych projektach w przestrzeni miejskiej, przygotowywanych przez Wodiczkę od początku lat osiemdziesiątych. Do tej pory odbyło się ponad 80 projekcji na słynnych budynkach i pomnikach na całym świecie. Artysta dokonując mini-dywersji zmieniał znaczenie i nadawał (lub przywracał) krytyczne znaczenia budowlom i monumentom, demistyfikując ich rzeczywiste przeznaczenie. Ważna była skala tych przedsięwzięć, przemawiały do zbiorowej wyobraźni, trafiały do mediów, często oglądały je tysiące osób.
Pierwsze próby projekcji Wodiczko przeprowadzał w Toronto w latach 1981–1983 (metro, ściany budynków), badając możliwości techniczne, często integralnie łącząc je ze swymi wystawami. Szybko nabrały jednak metaforycznych i dosłownych znaczeń, a artysta wybierał bardziej newralgiczne miejsca w tkance miasta. Za przełomową uznaje się projekcję na Sądzie Federalnym w Londynie, gdzie na części budynku, w której znajdują się cele aresztantów, rzutował obraz dłoni zaciśniętych na stalowych prętach (motyw gestu rąk będzie potem powracał w wielu projekcjach).
W 1984 roku na budynku AT&T na Manhattanie, na wysokości 40. piętra artysta wyświetlił wizerunek olbrzymiej otwartej dłoni. Była to ręka Ronalda Reagana, w "geście zaprzysiężenia do serca budowli", jakby amerykański prezydent składał przysięgę lojalności elicie finansjery. Wielkiej polityki dotykała również projekcja na Łuku Pamięci Żołnierzy i Marynarzy w tym samym roku, w czasie trwania rozmów pokojowych między Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim. Na pomniku Wodiczko stworzył symboliczny obraz wyścigu zbrojeń – amerykańskie i radzieckie pociski połączył łańcuchem i kłódką.
W 1985 roku w Londynie poparł grupę pikietującą przed Ambasadą RPA przeciwko apartheidowi swą projekcją na Kolumnie Nelsona na Trafalgar Square oraz na tympanonie samej ambasady. Rok później w Bostonie upomniał się o los bezdomnych, wyświetlając ich fotografie, na Civil War Memorial. W tym samym roku wykorzystał 47. rocznicę hitlerowskiej napaści na Polskę, by skomentować aktualną sytuację w kraju – na kopię pomnika Colleoniego na dziedzińcu Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie rzutował obraz czołgu (podstawa pomnika), szkieletu konia (koń) oraz pałkę milicyjną (w miejscu oryginalnej broni). Dodatkowo jeździec miał na ręku opaskę ze swastyką. Apokaliptycznego jeźdźca odczytywano jako przestrogę dla Polski.
Projekcje Wodiczki, jak ta na Ambasadzie RPA w Londynie, często odnoszą się bezpośrednio do funkcji budynku. Na ścianach Allegheny County Memorial Hall w Pittsburghu, budynku który jest jednocześnie miejscem koncertów i skarbcem pamiątek militarnych, artysta stworzył współczesną wersję tańca śmierci - obraz trupiej ręki grającej na fortepianie. Podczas "The Border Projection" (1988), jednocześnie w San Diego w Stanach Zjednoczonych oraz Tijuanie w Meksyku, Wodiczko naświetlił problem nielegalnej imigracji, ale także niechlubne dziedzictwo hiszpańskiej przeszłości meksykańskiego miasta.
Krzysztof Wodiczko, projekcja na Whitney Museum of American Art, Nowy Jork, 1989, fot. Jerzy Borowski /dzięki uprzejmości Galerii Foksal
Niejednokrotnie działania artysty dotyczyły aktualnych wydarzeń, np. wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 1988 roku. Tuż przed nimi na ściany Hirshorn Museum w Waszyngtonie Wodiczko wyświetlił dłonie trzymające rewolwer i świecę oraz rząd mikrofonów. Sam artysta tłumaczył:
Myślę tu o polityce w czasie tych wyborów; przypomina ona coraz bardziej powieść kryminalną. Na przykład George Bush - kandydat na prezydenta z ramienia republikanów, z jednej strony jest za karą śmierci, z drugiej przeciw aborcji, raz mówi o tysiącu świateł, a potem jest zwolennikiem silnej polityki militarystycznej. Media i mikrofony także mogą być bronią.
Do aktualnej sytuacji w Europie Środkowej u progu transformacji odnosiła się z kolei zamiana berlińskiego pomnika Lenina w handlarza z Polski zaopatrzonego w wózek z tanim sprzętem elektronicznym (1990). W tym samym roku w Jerozolimie Wodiczko dotknął problemu emigracji Żydów ze Związku Radzieckiego do Izraela, jednocześnie podejmując szerszy problem współczesnego nomadyzmu ("A New Necessity", 1990).
Gdy w projekcjach Wodiczki pojawił się dźwięk, artysta oddał głos poszkodowanym i ofiarom. W 1996 roku ożywił Wieżę Ratuszową w Krakowie głosem polskich Innych: narkomanów, homoseksualistów, bezdomnych, zarażonych wirusem HIV, na sam budynek rzutując jedynie gesty ich rąk. W 54. rocznicę zrzucenia bomby atomowej na Hiroszimę, w 1999 roku, przygotował analogiczną projekcję na upamiętniającym tragedię pomniku, z nagraniami ofiar wybuchu – pierwszego i drugiego pokolenia. W 2001 roku w Tijuanie po raz pierwszy uczestnicy występowali na żywo. Na budynek El Centro Cultural, o charakterystycznej kulistej kopule, rzutowane były ich twarze, dzięki użyciu specjalnej, montowanej na głowie kamerze. Kobiety opowiadały o wykorzystaniu seksualnym, przemocy, wyzysku w pracy. Kilka lat później podobnie ożywiony został budynek warszawskiej Zachęty. W miejscu pilastrów na fasadzie budynku pojawiły się żywe kariatydy – kobiety prowadzące dialog o swych ciężkich przeżyciach.
W ostatnich latach Wodiczko dokonał m.in. ożywienia pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie (2008) w czterdziestą rocznicę wydarzeń Marca 1968. Z kolei w Stanach Zjednoczonych skupił się na problemach weteranów wojennych z Iraku oraz irackiej ludności cywilnej. W pomieszczeniu Institute of Contemporary Art w Bostonie stworzył rodzaj echosfery, w której dźwięki codzienności przerywane są odgłosami wojny i zniszczeń. Praca powstała w wyniku spotkań i rozmów z żołnierzami, lekarzami i irackimi uchodźcami.
W 2009 roku Krzysztof Wodiczko reprezentował Polskę na 53. Biennale Sztuki w Wenecji ("Goście"). Widzowie oglądali sceny wewnątrz budynku, gdzie artysta rzutował ściany pawilonu wirtualne okna, myte "od zewnątrz" przez imigrantów. Sceny przedstawiały ludzi, którzy podczas pracy rozmawiają, odpoczywają, czekają na kolejne zadania i wymieniają między sobą uwagi o swojej trudnej sytuacji egzystencjalnej – bezrobociu, problemach z zalegalizowaniem pobytu. Lekkie rozmycie obrazu zmniejszało czytelność scen za mlecznym szkłem. Wodiczko zabawił się widocznością imigrantów, ludzi "znajdujących się w zasięgu ręki", a jednocześnie "po drugiej stronie". To odniesienie do ich ambiwalentnego statusu, ich niewidzialności społecznej. Obie strony doświadczają niezdolności do pokonania dzielącej je luki. Odwiedzający Biennale również byli "gośćmi", o czym przypominają imigranci próbujący od czasu do czasu zajrzeć do środka.
Weterani wojenni
W 2005 r. W Galerie Lelong w Nowym Jorku otworzyła się duża indywidualna wystawa Krzysztofa Wodiczko zatytułowana "If You See Something..." ("Jeśli coś zobaczysz..." – tłum. HSz). Na ścianach galerii wyświetlane były obrazy oszronionych okien, za którymi ludzie opowiadali i wymieniali się różnymi historiami, z których każda rozwijała się w przekonujące świadectwo nadużywania władzy. W jednej z opowieści młody mężczyzna był bity przez władze, mimo poddania się i zaprzestania protestów. W innej członkowie rodziny oskarżonego terrorysty proszą o jego uwolnienie, twierdząc, iż został on zmuszony do przyznania się do winy. Zestawienie naładowanych emocjonalne i żywych narracji z ciemną przestrzenią galerii i dwuznacznymi obrazami poruszających się za oknami postaci sprawiło, że zatarły się różnice między "nimi" a "nami", między tym, co założone, a tym, co rzeczywiste.
Krzysztof Wodiczko, War Veteran Projection,fot. www.moreart.org
"Projekcja weteranów wojennych" Krzysztofa Wodiczki to projekt audiowizualny realizowany w różnych miejscach Warszawy z wykorzystaniem zdemilitaryzowanego Honkera Skorpion 3. Pojazd wyświetlał autentyczne wypowiedzi polskich weteranów wojennych z Iraku i Afganistanu. Opowiadali oni trudnościach, jakie napotykają, wracając do życia cywilnego. Stanowisko strzelnicze, znajdujące się z tyłu pojazdu, specjalnie zamawiane dla polskich sił zbrojnych w Iraku i Afganistanie, autor zastąpił specjalnie zaprojektowanym projektorem. Urządzenie miało wystarczająco dużą moc, by móc wyświetlać obrazy, dźwięki oraz pliki tekstowe w przestrzeni mijeskiej.
Materiał wyświetlany na ścianach warszawskich budynków przybliżał problemy polskich weteranów wojennych i ich rodzin. Pokaz poprzedziły warsztaty, podczas których owe wywiady zostały zarejestrowane. Wybrane fragmenty zostały zatwierdzone przez uczestników, a następnie przekształcone w projekcję audiowizualną przy użyciu specjalnego oprogramowania komputerowego.
W 2011 roku Wodiczko rozwinął projekt. "Out of Here:The Veterans Project" wystawiony w nowojorskiej Galerie Lelong sytuował odbiorców wewnątrz wojennych zdarzeń, jednocześnie znajdując się w bezpiecznej przestrzeni wystawienniczej. W ciemnym pomieszczeniu galerii Wodiczko rzucił na ściany obraz imitujący trzy podłużne, wysoko położone okna. Zamknięci we wnętrzu pomieszczenia odwiedzający uczestniczyli w wydarzeniach "na zewnątrz" głownie przez odbiór narracji dzwiękowej. Poza murami anonimowego irackiego budynku toczyło się codzienne życie – usłyszeć można było śpiew imama, głosy dzieci i ludzkie rozmowy. Następnie uczestników dochodziły jedynie dźwięki wystrzałów z karabinów i wybuchów bomb.
Audiowizualna narracja miała za zadanie przekazać odwiedzającym złożony psychologiczny i emocjonalny wpływ wojny zarówno na żołnieży, jak i na cywilów. Jednocześnie zaznaczając fakt, niemożności zrozumienia horroru wojny i jej skutków z pozycji widza w galerii.
Tego samego roku Wodiczko zaprezentował "Pojazd dla weteranów wojennych" w Liverpoolu, a jesienią 2011 roku londyńska Work Gallery zaprezentowała prace Wodiczko w wystawie "Obalenie wojny".
Antywojenna debata
Krzysztof Wodiczko, Łuk triumfalny - Światowy Instytut na rzecz Obalenia Wojen, 2010, fot. Muzeum Sztuki w Łodzi
Prace z ostatnich lat z kolei pokazują coraz większe zaangażowanie Wodiczki w antywojennych debatach.
Postulowana przezeń idea »rozbrajania pamięci« znajduje przełożenie w projektach dekonstruujących pamięć wojen i przemocy, co miało swój początek we wcześniejszej praktyce artysty. Spektakularnym przykładem tej postawy jest projekt Światowego Instytutu Obalenia Wojen – propozycja obudowania Łuku Triumfalnego w Paryżu architektoniczną konstrukcją-instytucją, działającą na rzecz rozbrajania kulturowych mitów powstałych wokół wojen – pisze Bożena Czubak, kuratorka wystawy "Krzysztof Wodiczko. Na rzecz domeny publicznej" w Muzeum Sztuki w Łodzi.
Projekt (2010) był estetyczną i polityczną odpowiedzią artysty na potrzebę wypracowywania publicznych dyskursów kultury antywojennej . Szczegółową analizę przebudowania Łuku na "pomnik nie-wojny" Wodiczko przedstawił w książce "Obalenie wojen" (2012).
Autor nieprzejednanie uważa, że jeśli nie uznamy istnienia obecnej »kultury wojny« i nie przetniemy pępowiny, która nadal nieubłaganie łączy nas z gloryfikowaną historią i celebracją agresji, to nie wolno nam twierdzić, że w przyszłości rozwiążemy konflikt zbrojny. Aby zapanował pokój, musimy najpierw stanąć wobec »kultury wojny«, przyznać się do niej i wreszcie z niej zrezygnować. Krzysztof Wodiczko świadomie zakłada nowe wzorce globalnej współzależności jako niezbędny krok na drodze do realnego pokoju – czytamy na stronie wydawcy, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK.
W 2012 roku Krzysztof Wodiczko współpracował z argentyńskim architektem Julianem Bonderem przy muzeum celebrującym zniesienie niewolnictwa w Nantes. Zostało zbudowane, aby uznać ciemny okres w historii Francji i by w odpowiedni i uroczysty sposób upamiętnić zniesienie niewolnictwa przez państwo francuskie. Miejsce pamięci ma również promować zrównoważoną i sprawiedliwą wymianę w niegdyś najważniejszym porcie niewolniczym Francji ( między XV a XIX wiekiem). Miało to być "metaforyczne i emocjonalne przedstawienie głównie historycznej, ale wciąż aktualnej walki o zniesienie niewolnictwa, które [obnaża] pamięć o przeszłości [i służy] jako ostrzeżenie na przyszłość".
W 2016 roku Krzysztof Wodiczko wziął udział w zbiorowej wystawie zatytułowanej "Rysa na powiece", zorganizowanej przez Galerię Miejską BWA w Katowicach. Projekt miał za zadanie przedstawić współczesną Europę, która zmieniła przez ostatnie kilkadziesiąt lat procesów modernizacji oraz ich porażek. Bezpośrednią inspiracją do wystawy był zamach w Paryżu z 13 listopada 2015 roku oraz fala agresji, która skierowana została nie tylko w stronę terrorystów, ale zalała również społeczności imigranckie.
Wystawa "Rysa na powiece" to wizualna opowieść o zmieniającej się wokół nas rzeczywistości. Tytuł to metafora, podkreślająca chwilę, która dzieli nas od popadnięcia w panikę, pociągającą za sobą nasilenie społecznych napięć, lęków i wrogości w stosunku do obcych. W ramach wystawy Wodiczko zaprezentował swą pracę "Drabina" z 1975 roku.
"Krzysztof Wodiczko: Instruments, Monuments, Projections" to pierwsza tak obszerna retrospektywa Wodiczki w Azji, otwarta w 2017 roku w Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej w Seulu. Wystawa miała za zadanie przybliżyć odwiedzającym relacje między sztuką, społeczeństwem, a procesami demokratycznymi. Specjalnie na tę okazję artysta stworzył nowy medialny projekt interaktywny zatytułowana "My Wish". Projekt powstał na zlecenie Muzeum i przedstawia historie 13 zmarginalizowanych Koreańczyków, opowiedziane przez posąg Kim Ku – znanego koreańskiego działacza niepodległościowego. W ciemnej sali wystawienniczej odwiedzający mieli okazję usłyszeć głosy rodzin ofiar, które zginęły podczas katastrofy na promie Sewol w 2014 roku oraz zwolnionych pracowników, imigrantów i uciekinierów z Korei Północnej.
Wodiczko po raz pierwszy odwiedził Koreę w czerwcu 2016 roku w poszukiwaniu posągu do projektu "My Wish". Artysta brał pod uwagę również posągi admirała Yi Sun-shina i króla Sejonga. Ostateczny wybór padł jednak na Kim Ku, którego manifest "My Wish" przedstawiający wizję idealnego narodu, poruszył Wodiczkę. Jak sam artysta mówi:
Kim Ku stał się częścią mojej próby zrozumienia historii Korei oraz historii myśli demokratycznej i procesu demokratycznego. Polska również została skolonizowana. Rozumiem Kim Ku jako osobę, która spotkała się z niewłaściwym traktowaniem ze strony bojowników, którzy mylą negocjacje ze współpracą.
Gdy Krzysztof Wodiczko wrócił do Korei pół roku później, państwo znajdowało się w kryzysie. Ostatecznie ogólnokrajowy ruch doprowadził do impeachmentu prezydenta Parka Geun-hye'a i wyboru Moona Jae-ina. Artysta obserwował zarówno demonstracje wzywające do impeachmentu, jak i kontrprocesy ultrakonserwatystów. Stwierdził, że choć możliwość przemawiania publicznie dla osób z tłumu oraz dla sprawy jest bardzo istotna, mikrofony na scenie, nie robią tego, co on w swoich projektach.
Nagrania audio zostały wykonane jako pierwsze, następnie mówcy przyjęli pozycję Kim Ku, a wraz z pozycją jego rolę. Przejęli głos posągu. Wodiczko wspominał, że historie uczestników, były bardzo mocne. W szczególności zapadła mu w pamięć opowieść dwóch matek, które straciły dzieci w katastrofie promu Sewol.
Utratę dzieci trudno porównać z jakimkolwiek innym doświadczeniem – powiedział, zauważając, że kobiety są główną siłą w procesie demokratycznym. – Wpływają na zmianę poprzez mowę i pojawianie się w przestrzeni publicznej.
Dla mnie najważniejsze jest to, że chcą prawdy. To nie tylko sprawa osobista w tym, co mówiły, znalazły się również argumenty etyczne i polityczne. Jeśli prawda jest przed nimi ukryta, co z innymi aspektami, które nie zostały ujawnione? Ich zapotrzebowanie jest większe. Mówią w imieniu braku prawdy.
"Żywe obrazy" (2018) Krzysztofa Wodiczki to projekt ożywienia historycznych postaci głosami i gestami współczesnych osób. Nieruchome portretowe przedstawienia ważnych dla historii, nauki i kultury wielkich Polaków zostały animowane ruchomymi obrazami twarzy, gestami i wypowiedziami uczestników projekcji. Wizerunki uczonych, reformatorów, działaczy oświeceniowych zasłużonych dla edukacji narodowej przemawiały głosami współczesnych obywateli.
Portrety Stanisława Staszica, Hugo Kołłątaja, Stanisława Małachowskiego i Joachima Lelewela stały się medium umożliwiającym odbiorcom współuczestnictwo w praktykach kulturowych i włączanie się do debat publicznych. Młodzież akademicka, działacze społeczni, mieszkańcy Warszawy z różnych środowisk i pokoleń mogli wcielić się w podobizny wielkich przodków i podzielić swoimi opiniami i doświadczeniami.
Fot. Krzysztof Wodiczko Copyright
W czerwcu 2019 roku, w ramach Milan Photo Week, Krzysztof Wodiczko zaprezentował swój najnowszy site-specific projekt zatytułowany "Loro (Them)". Artysta wykorzystał drony, by nagłośnić perspektywę migrantów, uchodźców politycznych oraz zmarginalizowanych obywateli. Celem Wodiczki było oddanie głosu tym ludziom, którzy często w dyskursie publicznym nikną lub wręcz odmawia się im widoczności. Dlatego właśnie przez trzy dni w przestrzeni parku Sempione w Mediolanie można było usłyszeć nie tylko szmer dronów, ale przede wszystkim dochodzące z nich głosy włoskich imigrantów i uchodźców. Wodiczko wyposażył rój latających urządzeń w podwójne ekrany i niewielkie megafony. W ten sposób każda z maszyn patrzyła na przechodniów oczami innego człowieka i mówiła jego głosem.
Projekt "Loro (Them)" to reakcja Wodiczki na kryzys uchodźczy, który pozostaje nierozwiązany i wciąż przybiera na sile, zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych. Obywatele poszczególnych państw rządają zaostrzenia praw regulujących imigrację, a media koncentrują się na skutkach kryzysu, z jakimi mierzą się tubylcy. Wodiczko daje szansę by wysłuchać samych migrantów. Do tego robi to w sposób nietypowy, bo za pomocą urządzeń, które na codzień kojarzą nam się z inwigilacją, naruszeniem prywatności, strachem i wojną. Antropomorfizacja dronów, jakiej dokonuje Wodiczko pozwala na refleksję na temat relacji człowieka z technologią we współczesnym świecie.
Wodiczko w dalszym ciągu wykłada, m.in. w szkole podyplomowej na Uniwersytecie Harvarda. Zapytany przez Marka Wasilewskiego w rozmowie na potrzeby książki "Odszkolnić akademię" dlaczego wciąż uczy, odpowiada w następujący sposób:
Zanurzenie się w dyskursie na temat sztuki, szczególnie w polu, w którym ja działam, w sztuce w przestrzeni publicznej, dyskutowanie historii, teorii i krytyki kulturowej, społecznej i politycznej na pewno nie zaszkodzi. Zmusza mnie to również do zrozumienia, jak ten dyskurs jest widziany przez ludzi młodszych. Studenci w pewnym sensie wiedzą więcej niż ja. Są bardziej niż ja częścią tego świata, który się zmienia, ja usiłuję za tym światem i za nimi w tym świecie nadążyć. Oni idą do przodu, ja również staram się iść do przodu. Tu jest relacja koleżeńska. Dla mnie studenci są młodszymi ode mnie i nowszymi artystami.
[...]
Staramy się wspólnie zrobić coś ważnego. To jest pierwszy powód, a drugi to taki, że praca w przestrzeni publicznej wymaga dojścia do ludzi, bazowania na tym, co jest w jakimś stopniu rozpoznawalne, żeby to przemienić w coś nowego, dziwnego. Coś, co znajduje formę na to, na co nie ma na razie słów czy obrazów. Element dydaktyczny pojawia się w samym momencie nawiązania kontaktu z publicznością, z ludźmi, o których się mówi, że nie mają przygotowania. Ludzie w przestrzeni publicznej zbliżają się do prac artystycznych poprzez ich życiowe doświadczenie i wiedzę o tym, co się dzieje w mieście i świecie, a przede wszystkim oferują tej pracy coś najważniejszego, co mają w życiu – swój czas.
Wybrane wystawy indywidualne:
- 2019 – "Loro (Them)", Park Sempione, Mediolan
- 2018 – "Żywe obrazy", Fundacja Profile, Warszawa
- 2016 – "Goście", stacja C11 „Świętokrzyska” Metra Warszawskiego; "Goście", Open'er Festival 2016 / Muzeum Emigracji w Gdyni; "Un–War and Positive Peace", Foundation for Art and Creative Technology, Liverpool.
- 2015 – "Krzysztof Wodiczko: Na rzecz domeny publicznej", Muzeum Sztuki w Łodzi;
- 2014 – "Itinerant Belongings", Slought Foundation and Addams Hall, University of Pennsylvania, Filadelfia;
- 2013 – "Krzysztof Wodiczko: Passage 1969 –1979", Fundacja Profil, Warszawa; "Sztuka domeny publicznej", Galeria Labirynt, Lublin; "Krzysztof Wodiczko: Out/Inside(rs)", DOX Centre for Contemporary Art, Praga;
- 2012 – "Krzysztof Wodiczko: Sztuka domeny publicznej", Fundacja Profile, Warszawa; "Krzysztof Wodiczko: Sztuka domeny publicznej", PGS Sopot; "Krzysztof Wodiczko: Arc de Triomphe", Institut mondial pour l'abolition de la guerre, Galerie, Espace Croix–Baragnon, Toulouse;
- 2011 – "The Abolition of War", WORK Gallery, Londyn;
– "Arch de Triomphe", World Institute for the abolition of war, Galerie Gabrielle Maubrie, Paryż; "…OUT OF HERE: The Veterans Project", Galerie Lelong, Nowy Jork;
- 2010 – "Goście", Atlas Sztuki, Łódź;
- 2009 – "Ospiti / Goście" – 53. Międzynarodowe Biennale Sztuki w Wenecji; "Autoportret 2" – Fundacja Profile, Warszawa; "The Veterans Project" – The Institute of Contemporary Art, Boston; "The War Veteran Vehicle" – Foundation for Art and Creative Technology, Liverpool;
- 2005 – "The Freedom salon" – Deitch Projects, Nowy Jork; "If You See Something" – Galerie Lelong, Nowy York; "Projekcje publiczne 1996–2004" – Bunkier Sztuki, Kraków; "Pomnikoterapia" – Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa;
- 2004 – "Hilchot Shcheinim. Chapter B" – Israeli Center for Visual Arts, Holon, Izrael;
- 2001 – "Krzysztof Wodiczko, The Tijuana Projection" – Galerie Gabrielle Maubrie, Paryż;
- 2000 – "Krzysztof Wodiczko. The Hiroshima Projection" – Galerie Lelong, Nowy Jork;
- 1999 – "The 4th Hiroshima Art Prize, Krzysztof Wodiczko" – Hiroshima City Museum of Contemporary Art, Hiroshima;
- 1997 – "Xenology: Immigrant Instruments" – University of North Texas Art Gallery, Denton, Texas;
- 1996 – "Krzysztof Wodiczko, Xenology: Immigrant Instruments" – Galerie Lelong, Nowy Jork;
- 1995 – "Projekcja – pokój z widokiem" – Galeria Foksal, Warszawa; "Projekcje i projekty publiczne" – Centrum Sztuki Współczesnej, Zamek Ujazdowski, Warszawa; "Krzysztof Wodiczko" – Ecole Nationale Supérieure des Beaux Arts, Paryż; "Krzysztof Wodiczko. Projects & Public Projections 1969–1995 – De Appel Foundation, Amsterdam;
- 1993 – "Public Address. Krzysztof Wodiczko" – Walker Art Center, Minneapolis; Contemporary Art Museum, Houston;
- 1992 – "Krzysztof Wodiczko. Instruments, Projeccios, Vehicles" – Fundació Tapies, Barcelona; "Krzysztof Wodiczko" – Muzeum Sztuki, Łódź; "The View. La Courneuve" – Galerie Gabrielle Maubrie, Paryż;
- 1991 – "Poliscar" – Josh Baer Gallery, Nowy Jork;
- 1989 – "Krzysztof Wodiczko" – Matrix 103, Wadsworth Atheneum Hartford, Connecticut; Portland Art Museum, Oregon; Washington Project for the Arts, Waszyngton; "Krzysztof Wodiczko: Projections" – Galerie Gabrielle Maubrie, Paryż;
- 1988 – La Jolla Museum of Contemporary Art, San Diego; "Works" – Hirshhorn Museum and Sculpture Garden, Waszyngton;
- 1987 – "Counter–Monuments: Krzysztof Wodiczko's Public Projections" – Hayden Gallery List Visual Arts Centre, MIT, Cambridge;
- 1986 – "Projekcje" – Galeria Foksal, Warszawa;
- 1985 – "Public Projections" – Canada House Cultural Centre Gallery, Londyn; Robert McLaughlin Gallery, Oshawa, Kanada;
- 1984 – Hal Bromm Gallery, Nowy Jork; Ydessa Art Foundation, Toronto; "Public Projections" – Anna Leonowens Gallery, Nova Scotia College of Art and Design, Halifax, Kanada;
- 1970 – "Dziesięć gier na małe radio" – Galeria 10, Warszawa;
- 1973 – "Autoportret" – Galeria Foksal, Warszawa; "Pojazd" – Galeria Foksal, Warszawa;
- 1972 – "Przejście" – Galeria Współczesna, Warszawa;
- 1971 – "Instrument osobisty" – Galeria Współczesna, Warszawa;
Wybrane wystawy zbiorowe:
- 2017 – "L’arte differente: MOCAK al MAXXI. Wystawa prac z Kolekcji MOCAK-u w Rzymie", MAXXI – Narodowe Muzeum Sztuki XXI wieku, Rzym; "Retusz", Galeria Duża Scena UAP, Poznań
- 2016 – Krzysztof Wodiczko i Jarosław Kozakiewicz "Rozbrojenie kultury. Projekt Instytutu Rozbrojenia Kultury i Zniesienia Wojen im. Józefa Rotblata", Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa; "Rysa na powiece", BWA Katowice
- 2015 – "Wojna i pokój", Galeria Labirynt, BWA Lublin; "Co jest społeczne? – Działalność Zamku Ujazdowskiego w przestrzeni publicznej (1988–2014)", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa; "Aún no – Sobre la reinvención del documental y la crítica de la modernidad", Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía, Madryt; "Passagen. Kunst im öffentlichen Raum Hamburg seit 1981", Kunsthaus Hamburg;
- 2014 – "L’avenir (looking forward)", La Biennale de Montréal, Kanada; "inSite: cuatro ensayos de lo público, sobre otro escenario, Proyecto Siquieros / La Tallera, Cuernavaca, Mexico Re–Framing History", Galerie Lelong, Nowy Jork; "Cosmos Calling! Art And Science In The Long Sixties", Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa; "Le Mur, La collection Antoine de Galbert", La Maison Rouge, Paryż; "Architectures d'urgence", Maison des Arts de Malakoff, Malakoff;
- 2013 – "Potrzeba wolności. Sztuka europejska po 1945 roku", Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK, Kraków; "W sercu kraju", Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie; "Poland
Summer Exposure", Galerie Lelong, Nowy Jork;
- 2012 – "Sounding the Body Electric: Experiments in Art and Music in Eastern Europe 1957–1984", Muzeum Sztuki w Łodzi; "Beyond Corrupted Eye: Akumulatory 2 Gallery, 1972–1990", Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki, Warszawa; "The Living Years: Art After 1989", Walker Art Center, Minneapolis, Minnesota; "Ruptures: Forms of Public Address", The Cooper Union School of Art, Nowy Jork; "Circulos/Circles", Galería Elba Benitez, Madryt; "This Will Have Been: Art, Love, & Politics in the 1980s", Museum of Contemporary Art Chicago, Chicago, Illinois;
- 2011 – "The Lucifer Effect", DOX Center for Contemporary Art, Praga; "Republic GLOW", Van Abbemuseum, Eindhoven; "See Yourself Sensing: Redefining Human Perception", WORK, Londyn; "Side by Side. Poland—Germany", Martin Gropius–Bau, Berlin; "PARTICOLARE. paths of democracy", Signum Foundation, Pallazo Donà, Wenecja; "Interventions in the Landscape", Galerie Lelong, Nowy Jork;
- 2009 – "3 x tak" – Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Warszawa;
- 2008 – "Cold War Modern Art And Design in the Split World. 1945–1975" – Vicotria & Albert Museum, Londyn;
- 2006 – "W Polsce czyli gdzie?" – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa;
- 2005 – "Touch me" – Victoria & Albert Museum, Londyn;
- 2004 – "The Interventionists. Art in the Social Sphere" – MoCA, North Adams, Massachusetts; "Warszawa–Moskwa, Moskwa–Warszawa. 1900–2000" – Zachęta, Warszawa;
- 2002 – "Designs fur die wirkliche Welt" – Generali Foundation, Wiedeń; The Yokohama Triennale – Jokohama;
- 2000 – Whitney Biennial – Whitney Museum of American Art, Nowy Jork; Kwang–ju Biennale – Kwang–ju, Korea Południowa; "Less Esthetics, More Ethics, Venice Architectural Biennial" – Wenecja; "Around 1984: A Look at Art in the Eighties" – PS1 Contemporary Art Center, Nowy Jork; "Play–Use" – Witte de With, Rotterdam;
- 1999 – "Refleksja konceptualna w sztuce polskiej. Doświadczenia dyskursu: 1965–1975" – Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa; "Uchwyt" – Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź;
- 1998 – "Vita Brevis: Let Freedom Ring" – Institute for Contemporary Art., Boston;
- 1996 – "Project for Survival" – The National Museum of Modern Art, Kyoto; National Museum of Modern Art Tokio; "The Luminous Image" – The Alternative Museum, Nowy Jork; "Face a l'histoire" – Centre Georges Pompidou, Paryż;
- 1995 – "ARS'95", Museum of Contemporary Art, Helsinki; "Rysa w przestrzeni. Sztuka po roku 1945 w Czechach, Niemczech, Polsce i Słowacji" – Państwowa Galeria Sztuki Zachęta, Warszawa; "Gdzie jest twój brat, Abel?" – Państwowa Galeria Sztuki Zachęta, Warszawa;
- 1994 – "Der Riss im Raum, Positionen der Kunst seit 1945 in Deutschland, Polen, der Slowakei und Tschechien" – Martin–Gropius–Bau, Berlin; Biennale d'art contemporain, Lyon; "Europa–Europa" – Kunstmuseum, Bonn; "La Ville" – Centre d'art et de culture Georges Pompidou, Paryż;
- 1993 – "In Transit" – The New Museum of Contemporary Art, Nowy Jork; "In and Out of Place: Contemporary Art and the American Social Landscape" – Museum of Fine Arts, Boston;
- 1991 – "The Projected Image" – Museum of Modern Art, San Francisco;
– "Artists of Conscience: 16 years of Social Political Commentary" – Alternative Museum, Nowy Jork; "The Power of the city, the City of Power" – The Whitney Museum of American Art, Nowy Jork;
- 1990 – "A New Necessity" – First Tyne International, Newcastle; "Illegal America" – Exit Art, Nowy Jork; "The Decade Show" – The New Museum of Contemporary Art, New York; "Rhetorical Image" – The New Museum of Contemporary Art, Nowy York;
- 1989 – "La ville" – Centre Georges Pompidou, Paryż; "Image World and Media Culture" – Whitney Museum of American Art, Nowy Jork; "Les Magiciens de la Terre" – Centre Georges Pompidou, Paryż; "Galeria Foksal 1966–1988" – Galeria Foksal, Warszawa; "The Photography of Invention: American Pictures of the 1980s" – National Museum of American Art, Waszyngton;
- 1988 – Edinburgh Festival, Edynburg;
- 1987 – Documenta 8, Kassel;
- 1986 – Biennale di Venezia, Wenecja;
- 1985 – "Everything and Much More" – Kunstmuseum, Bern; São Paulo Biennale, Sao Paulo;
- 1983 – "Présences polonaises" – Centre Georges Pompidou, Paryż;
- 1982 – The Biennale of Sydney – Sydney;
- 1981 – "Erweiterte Fotografie" – Biennale Wien, Wiedeń;
- 1979 – Bienal de Desenho, Lizbona; The Biennale of Sydney – Art Gallery of New South Wales, Sydney; "L'Avanguardia Polacca, 1910–1978" – Pallazzo delle esposizioni, Rzym; Teatro di Falcone, Genua; Museo Ca Pesaro, Wenecja;
- 1977 – Documenta 6, Kassel; "22 polnische Künstler aus dem Besitz des Muzeum Sztuki Łódź" – Kölnischer Kunstverein, Kolonia;
- 1976 – "Dokumenty artystów" – Galeria Foksal, Warszawa;
- 1975 – Biennale de Paris, Paryż;
- 1974 – "Prospectiva" – Universidad de Bueanos Aires, Bueanos Aires; Biennale des Jeunes, Paryż;
- 1970 – "Informacja–wyobraźnia–działanie" – Galeria Współczesna, Warszawa;
- 1969 – Biennale de Paris, Paryż;
- 1965 – Bienal de Sao Paulo, Sao Paulo;
Autor: Karol Sienkiewicz, czerwiec 2010. Aktualizacja: HSz, październik 2019 (źródła: msl.org.pl, mocak.pl, www.galerielelong.com, magazynszum.pl, koreaherald.com)
krzysztof wodiczko
sztuka XX wieku
sztuka konceptualna
sztuka krytyczna
projektowanie przemysłowe
przestrzeń publiczna
projekcje
weterani wojenni
bezdomni
emigranci
uchodźcy
sztuka technologiczna
harvard university
galeria foksal
