Przed podjęciem nauki na Wydziale Reżyserii warszawskiej Akademii TeatralnejAgnieszka Olsten studiowała dziennikarstwo na Uniwersytecie Warszawskim. Jednocześnie była rzeczniczką prasową Galerii Sztuki Współczesnej w Krakowie i pracowała w radio.
"Idąc na dziennikarstwo" - przyznawała - "chciałam uchwycić rzeczywistość, ale w czasie studiów tylko się od niej oddalałam. Okazało się, że dopiero wypreparowana sytuacja, trzy miesiące zamknięcia w ciemnej sali, daje mi więcej niż pięć lat życia. To paradoks sceny" ("Gazeta Wyborcza" 2006, nr 94).
W 2002 roku założyła w Warszawie ukierunkowany społecznie i politycznie Teatr Collegium Civitas. Współzakładała również promujące najnowszą polską dramaturgię Stowarzyszenie Dramaturgiczno-Teatralne Drama przy warszawskim Teatrze Ateneum.
Jej scenicznym debiutem było Solo Andrzeja Stasiuka zrealizowane w 2002 roku w gdańskim Teatrze Wybrzeże. Ten monodram o skazańcu-zbrodniarzu zafascynowanym tajemnicą śmierci Olsten pokazała w teatralnych piwnicach. Zbudowała klaustrofobiczną przestrzeń podzieloną na okratowaną celę i okalający ją wąski korytarz. Widzowie, zanurzeni w mroku, podglądali przez judasze wstrząsającą spowiedź bohatera. Po studium zbrodniarza reżyserka pokazała studium ofiary. Na innej trójmiejskiej scenie, w Teatrze Miejskim w Gdyni, zrealizowała polską prapremierę Ontologicznego dowodu na moje istnienie Joyce Carol Oates (2003) - historię młodej dziewczyny Shelly, która ucieka z domu, by dostać się w ręce sutenera. Podobnie jak Solo drastyczna, odwołująca się do fizjologii i angażująca widza opowieść mówiła o przemocy, tej fizycznej i emocjonalnej i o drodze ku samozniszczeniu neurotycznej, psychicznie okaleczonej bohaterki. Wkrótce Olsten przygotowała kolejną prapremierę; był to Tlen Iwana Wyrypajewa wystawiony w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (2005). Dramat Saszy, który zabił łopatą żonę i Saszy - dziewczyny, ukochanej mężczyzny, rozgrywa się na obdrapanym podwórku.
"Kiczowate, różowo-niebieskie niebo i odrapane mury kamienicy i oficyn są miejscem, gdzie Sasza i Sasza wykrzykują swoje lęki, wątpliwości i oceny moralne, zamyślenia egzystencjalne, emocjonalne zmyślenia i prawdy" - pisał Michał Lenarciński. - "A świat nie zmienia się, muzyka Fisza i Emade już nie zaskakuje, przechodzi na drugi plan, widzowie są już przyzwyczajeni. Co wcale nie znaczy, że po wyjściu z teatru nie są zaszokowani. 'Tlen' to świetny tekst i znakomite w 'Wybrzeżu' przedstawienie" ("Dziennik Łódzki" 2005, nr 262).
Reżyserka włączyła się również do projektu "Szybki Teatr Miejski" Teatru Wybrzeże, w ramach którego powstawały spektakle oparte na dramatach dokumentalnych, do których materiał reżyserzy i dramaturdzy zbierali podczas badań terenowych. Olsten przygotowała wówczas przedstawienie podejmujące temat aborcji - Przebitkę Izabelli Wąsińskiej (2004).
Reżyserka podkreśla znaczenie twórczego partnerstwa w pracy teatralnej i wzajemnych wpływów, jakim podlegają wszystkie osoby biorące udział w przygotowaniach do spektaklu. Bo sztuka teatru ma być miejscem swobodnej wymiany. Wiąże się z tym również koncepcja teatralnej struktury otwartej, której hołduje.
"Zamiast kompletnej narracji mamy strukturę otwartą"- mówi Olsten. - "W przestrzeni teatru równoważna wobec tekstu jest mowa muzyki, której nie traktuje się jako ilustracji. Równoważna jest mowa światła, które jest wypowiedzią autorską reżysera świateł, a nie użyciem reżysera świateł przez reżysera. Równoważna jest wypowiedź aktora" ("Opcje" 2007, nr 12).
Potwierdzeniem tych teoretycznych rozważań jest choćby praca nad powieścią o zdegenerowanej, postpegeerowskiej społeczności - Tartakiem młodego prozaika Daniela Odii, którego reżyserka zaprosiła do współpracy. I zamiast przygotować adaptację prozy, wspólnie napisali sztukę na motywach Tartaku ujętą w klamrę siedmiu dni stworzenia. Prapremiera Tartaku odbyła się w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (2004). Powstał świetny zapis świadomości polskiego współczesnego zaścianka.
"Ja niczego nie robię na pokaz" - deklaruje Olsten. - "Chcę jedynie spróbować uporządkować sobie, i może przy okazji innym, ten straszliwie chaotyczny świat… Chciałabym już być starcem, dojrzałym reżyserem, który robi 'Powrót Odysa', a więc z dystansem opowiadać o urodzie świata i dawać ludziom nadzieję. Ale nie mogę, bo nie żyję w pięknym świecie, lecz w takim, który mnie boli. Widzę wokół nędzę, bezrobocie, gwałty i morderstwa, ludzi agresywnych, złych i zniszczonych" ("Dziennik Polski" 2004, nr 218).
Swój świat próbują również poukładać bohaterowie kolejnej realizacji Olsten - dwa zdradzające się małżeństwa ze sztuki Nie do pary australijskiego dramatopisarza i scenarzysty Andrew Bovella (2005). Reżyserka na scenie Wrocławskiego Teatru Współczesnego pokazała precyzyjnie zakomponowany, bardzo dobrze zagrany dramat o samotności, alienacji i niemożności porozumienia. Z kolei filmy Davida Lyncha stały się inspiracją w pracy nad jednym z następnych spektakli - Linczem na podstawie trzech jednoaktówek Yukio Mishimy (Teatr Polski we Wrocławiu, 2007), w którym Olsten opowiadała o miłości, cielesności oraz przemocy, jednak nie tej fizycznej, lecz duchowej.
W ostatnich latach Olsten pracowała dwukrotnie na scenie Teatru Narodowego, gdzie sięgała po klasykę. Najpierw w Warszawie przygotowała Norę Henryka Ibsena (2006). Skupiła się na pokazaniu gry pozorów, jaką świadomie uprawia małżeństwo Helmerów, a nie na dramacie Nory. Próbowała unaocznić dramat pary wynikający z ich wspólnej niedojrzałości. Wyreżyserowała także Otella Szekspira z Jerzym Radziwiłowiczem w roli tytułowej (2008). Nad sceniczną adaptacją pracowała długo wspólnie z Bartoszem Frąckowiakiem. Pokazała "spokojny", wyciszony dramat rozgrywający się w lustrzanej scenografii z bohaterami, którzy zatrzaśnięci we własnym świecie, nie są już w stanie dostrzec i zrozumieć drugiego. I rzeczywistość zawłaszczają dla siebie.
Agnieszka Olsten ma także na swoim koncie reżyserię dyplomu studentów Wydziału Aktorskiego łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej - Lepszych Jekatieriny Narazi (Teatr Studyjny w Łodzi, 2006). Była również współautorką, obok Wojciecha Pusia, projektu multimedialnego Romantyczność prezentowanego w Teatrze Polskim we Wrocławiu (2007). Instalacja wideo, na którą składał się kolaż obrazów i dźwięków, a towarzyszyły mu głosy aktorów czytających fragmenty romantycznych utworów i tekstów teoretycznych o epoce. W ten sposób twórcy projektu próbowali określić istotę romantycznego odbioru świata i zinterpretować ideę miłości romantycznej. Później na wrocławskiej scenie pokazała spektakl Samsara Disco z wyjałowianymi z uczuć bohaterami (2009). Scenariusz na motywach Iwanowa Antoniego Czechowa i Życia owadów Wiktora Pielewina przygotowała wspólnie z Bartoszem Frąckowiakiem.
"(...) Olsten opowiada o goryczy, którą czuć u początku i końca miłości" - pisał o przedstawieniu Łukasz Drewniak. - "Bezcelowość rozpaczy bohaterów z powodu beznadziejności życia oddaje najmocniej nawet nie finałowa samobójcza śmierć wdowca Iwanowa, tylko świetnie mówione monologi wysuszonego na wiór rodzinnego bankruta Liebiediewa (...)" ("Dziennik - Gazeta Prawna" 2009, nr 231).
Ostatnio Olsten wzięła udział w projekcie Instytutu Teatralnego Juliusz Słowacki. Dramaty wszystkie (2010), podczas którego dyskutowano dzieła dramatopisarza oglądając je najpierw w rozmaitych reżyserskich interpretacjach. Agnieszka Olsten zainscenizowała spektakl-wykład na podstawie "Horsztyńskiego".
W 2012 roku Olsten zrealizowa spektakl Miki mister DJ Mateusza Pakuły dla Teatru Miejskiego im. Witolda Gombrowicza w Gdyni, który spotkał się ze skrajnymi opiniami wśród krytyków. Już rok później reżyserka wystawiła na deskach Wrocławskiego Teatru Współczesnego Kotlinę na podstawie powieści Olgi Tokarczuk Prowadź swój pług przez kości umarłych. W spektaklu, w którym obok aktorów wystąpiły żywe zwierzęta, poruszana jest kwestia polepszenia jakości relacji między ludźmi a zwierzętami. Karolina Obszyńska na łamach portalu Teatralia recenzowała:
„Kotlina poddaje pod rozwagę ważną refleksję o miejscu człowieka i zwierzęcia w świecie. To spektakl o pięknym przesłaniu, opowiedziany z czułością i bez przesadnego emocjonalizmu. Nie stawia człowieka na równi ze zwierzęciem, ale czyni go odpowiedzialnym za jego życie.”
W Życiu Mariana. Life-show Sibylle Berg (2014), Olsten ponownie podejmuje temat zwierząt w świecie ludzi, tym razem jeszcze bardziej przewrotnie. Jak pisała Małgorzata Matuszewska:
„W Życiu Mariana ludzie wymarli, a światem rządzą zwierzęta. Na zamówienie żyjących zwierząt – zaśmiewających się do rozpuku z efektów ludzkich działań – Pani Bóg i Pani Śmierć kręcą filmy o zwykłym, nieciekawym ludzkim życiu.” (Gazeta Wrocławska, 15.12.2014)
W 2015 we Wrocławskim Teatrze Współczesnym reżyserka zrealizowała adaptację Marka Krajewskiego – Koniec świata w Breslau. Kolejną premierą Olsten był Komediant Thomasa Bernharda w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi, za reżyserię którego otrzymała Złotą Maskę. Ponadto obsypana nagrodami została odtwórczyni głównej roli – Agnieszka Kwietniewska (Złota Maska, Grand Prix oraz Nagroda Główna Jury Społecznego na 56. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych). Monika Wąsik pisała:
„Nawet wtedy, gdy Olsten dopisuje do tej kompozycji kilka taktów, czyni to z wielką subtelnością i wyczuciem dynamiki tekstu i Bernhardowskiej atmosfery (naprawdę mało przyjemnej). W gruncie rzeczy Olsten pozostaje więc bliska koncepcji „komediitragedii”. (Teatralny.pl, 13.01.2016)
Nagrody:
- 2003 - Nagroda Teatralna marszałka województwa pomorskiego (z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru) za debiut: reżyserię przedstawienia Solo Andrzeja Stasiuka w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku;
- 2010 - nagroda portalu G Punkt w plebiscycie internautów (podczas Szczytu Kultury we Wrocławiu) na najlepsze wrocławskie przedstawienie roku 2009, spektakl Samsara Disco wg Antoniego Czechowa i Wiktora Pielewina w Teatrze Polskim we Wrocławiu;
- 2011 - wyróżnienie za reżyserię przedstawienia Kaskada w Teatrze im. Jaracza w Łodzi podczas 11. Ogólnopolskiego Festiwalu Dramaturgii Współczesnej "Rzeczywistość przedstawiona";
- 2016 – Złota Maska za najlepszą reżyserię w sezonie 2015/2016 za spektakl Komediant w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi.
Autor: Monika Mokrzycka-Pokora, maj 2008; ostatnia aktualizacja: październik 2016 (ND).