Absolwent filologii polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie studiował w latach 1959-64. W 1964 roku zadebiutował jako poeta wierszami tradycyjnymi w "Arce. Informatorze Klubu Młodzieży Artystycznej ZSP", a w roku 1967 zaczął pisać pierwsze teksty konkretne. Należy do grona najwybitniejszych przedstawicieli poezji konkretnej. Jego prace są prezentowane na wystawach w kraju i za granicą od 1968 roku. W 1979 roku opracował i opublikował książkę Poezja konkretna. Wybór tekstów polskich oraz dokumentacja z lat 1967-77.
Stanisław Dróżdż stał się jednym z głównych animatorów poezji konkretnej w Polsce organizując wiele wystaw i sesji naukowych na ten temat. Od 1971 roku był jednym z artystów, którego wystawy organizowała Galeria Foksal w Warszawie. Jego prace znajdują się kolekcjach muzealnych i prywatnych w kraju (m.in. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie) i za granicą (m.in. Museum of Contemporary Art w Los Angeles, Schwarz Galeria d'Arte w Mediolanie, Museum of Modern Art w Hunfeld).
Członek zwyczajny Związku Polskich Artystów Plastyków, w 2001 roku został laureatem nagrody Fundacji Nowosielskich za "twórcze i wizjonerskie połączenie dwóch duchowych dziedzin: sztuki i poezji". W 2003 roku reprezentował Polskę na 50. Biennale Sztuki w Wenecji.
Poezja konkretna{C} powstała jako kierunek artystyczny w 1953 roku, kiedy na ogólnoświatowym zjeździe w Sztokholmie ogłoszono jej manifest. Na Zachodzie była szczególnie popularna w latach 50. i 60. Artyści zajmujący się tą dziedziną sztuki tworzą poematy w postaci kompozycji wizualnych zbudowanych z układów liter i znaków typograficznych, które nie są podporządkowane żadnym związkom semantycznym czy syntaktycznym. Stanisław Dróżdż tak charakteryzuje twórczość, którą się zajmuje:
"...poezja konkretna polega na wyizolowaniu, zautonomizowaniu słowa. Wyizolowaniu go z kontekstu językowego, wyizolowaniu go także z kontekstu rzeczywistości pozajęzykowej, żeby słowo jak gdyby samo w sobie i dla siebie znaczyło. W poezji konkretnej forma jest zdeterminowana treścią, a treść formą. Poezja tradycyjna opisuje obraz. Poezja konkretna pisze obrazem".
Swoje prace Dróżdż od początku określał terminem "pojęciokształty". Tworzy je od roku 1967, a wystawia od 1968 roku (zadebiutował w nieistniejącej już Galerii "Pod Moną Lizą" we Wrocławiu). Nazwa pojęciokształty wywodzi się od kształtów pojęć, które realizują się w momencie ich przestrzennego uformowania.
"Pojęciokształty są merytoryczno-formalnymi, samoanalizującymi kodyfikatorami rzeczywistości, integrującymi naukę i sztukę, poezję i plastykę." (Stanisław Dróżdż)
Pojęciokształty są zarazem tekstem i obrazem, a kategorie te, nie tracąc swojej specyfiki, przepływają jedna w drugą. Artysta tworzy teksty na płaszczyźnie dwuwymiarowej i teksty w przestrzeni trójwymiarowej. Teksty Dróżdża są bardzo różne: teksty literowe, teksty słowne (np. Klepsydra, Zapominanie, 1967), teksty cyfrowe (np. Samotność, 1967), teksty znakowe (np. Niepewność-wahanie-pewność, 1968) i teksty-obiekty (np. między, 1977).
Zapominanie to jeden z wcześniejszych poematów Dróżdża. Artysta zapisał na planszy tytułowe słowo wielokrotnie jedno pod drugim. Słowo zapisane na samej górze składa się ze wszystkich liter, a w każdym kolejnym rzędzie "zapominanie" redukowane jest o jedną literę, aż do samotnej kropki. W pewnym momencie okazuje się, że nie sposób już odczytać pierwotnego znaczenia słowa.
Trzyczęściowa kompozycja Niepewność-wahanie-pewność to praca składająca się ze znaków typograficznych. Górna plansza pokryta jest równo pytajnikami, na środkowej pytajniki wymieszane są w równych proporcjach z wykrzyknikami, a na najniższej artysta umieścił same wykrzykniki.
W 1977 roku Dróżdż zrealizował w Galerii Foksal sławną pracę Między. Wnętrze galerii, białego prostopadłościanu, pokryto równymi rzędami przypadkowo ułożonych czarnych liter, składających się na słowo "między". Samo słowo "między" nigdzie się jednak nie pojawiło w zapisie następujących po sobie liter. Artysta wprowadził widza jakby do wnętrza tekstu i do wnętrza słowa "między".
Jak zauważył Tadeusz Sławek, jeden z komentatorów twórczości Dróżdża, oglądający tę pracę ludzie mieli wrażenie, jak gdyby to oni byli czytani przez tekst. Sam Dróżdż sugestywnie określił proces patrzenia na tak rozmieszczony tekst jako obserwowanie go "z pozycji muchy".
W 2001 roku w ramach prezentacji Zewnętrznej Galerii AMS na 400 billboardach w kilkunastu miastach w całej Polsce pojawiła się praca Stanisława Dróżdża Lub. Praca na billboadrach towarzyszyła dużej wystawie artysty, która w tym samym czasie odbywała się w "Bunkrze Sztuki" w Krakowie.
W 2002 roku Dróżdż raz jeszcze przekształcił wnętrze Galerii Foksal. Tym razem litery i słowa okazały się zbędne. Artysta użył cienkiej, półprzezroczystej żyłki, która wypełniła całą galerię. Kilka osób przez dwa tygodnie rozpinało między ścianami, a podłogą i sufitem pomieszczenia galerii 1200 metrów żyłki grubości 1 mm według specjalnego systemu przygotowanego przez artystę. Widzowie nie zostali wpuszczeni do wnętrza galerii, pracę mogli oglądać jedynie z zewnątrz, stojąc na korytarzu.
Na 50. Biennale Sztuki w Wenecji Dróżdż przygotował projekt Alea Iacta Est / Kości zostały rzucone. Ściany Polskiego Pawilonu pokryte zostały nieco powiększonymi (3 cm x 3 cm) kośćmi do gry, których zużyto do zrealizowania pracy około 250 tysięcy. Na ścianach znajdowały się wszystkie możliwe kombinacje, jakie można wyrzucić grając sześcioma kostkami. Na środku pawilonu stanął stół do bilardu, na którym leżało sześć standardowych kostek. W instrukcji obsługi przygotowanej w 40 językach artysta zapraszał widzów do rzutu sześcioma kostkami, a następnie do odszukania na ścianach wyrzuconej kombinacji cyfr. W tej grze wygrywał ten, kto odnalazł swój układ wśród 46 656 możliwych. W 2004 roku instalacja Alea Iacta Est została przekazana przez Stanisława Dróżdża w formie depozytu do Muzeum Sztuki w Łodzi.
Prace Dróżdża są ponadczasowe i współczesne. Słowo w poezji konkretnej dzięki swojej autonomii i braku odniesienia do konkretnego kontekstu odsyła odbiorcę jedynie do systemu językowego jako sieci relacji.
W 2003 roku praca Stanisława Dróżdża lub, znana wcześniej z billboardów Galerii Zewnętrznej AMS, zrealizowana została w monumentalnej skali (35 x 12 m) na frontonie budynku Górnośląskiego Centrum Kultury w Katowicach i nieco zmodyfikowana przez artystę.
"Układ z plakatu znajduje się po prawej stronie i zajmuje około 2/3 szerokości całej zagospodarowanej fasady. Z lewej strony dodano ogromną, widoczną z daleka cząstkę 'lub' wyróżniającą się z bieli tła i przejmującą rolę elementu wprowadzającego" - pisze Beata Jurkiewicz.
Zwraca ona także uwagę, że brak ramy na fasadzie budynku intensyfikuje wrażenie nieograniczoności pracy, co podkreślają jeszcze zaokrąglone naroża sugerujące, ale tylko sugerujące, przenikanie struktury słownej na sąsiednie elewacje. Takie rozbudowanie może się dokonać jedynie w świadomości odbiorcy.
Jedna z najbardziej znanych instalacji tego artysty zatytułowana między (1977) została odtworzona w 2004 roku na wielkiej, międzynarodowej wystawie "Poza geometrię. Eksperymenty z formą od lat 40. do 70." w Los Angeles County Museum of Art w Kalifornii.
Wystawą "słowa, zdania/cyfry, liczby - wzajemne przenikanie" zorganizowaną rok później w Galerii Foksal w Warszawie Stanisław Dróżdż powrócił do czystego kanonu poezji konkretnej, od którego odstąpił na krótko w swoich ostatnich pracach tworzonych bez użycia słów. Praca przedstawiona na Foksal odnosiła się do cyfr przedstawionych za pomocą słów. Autonomizacji języka słów towarzyszyła w niej autonomizacja języka cyfr zapisanego w postaci słupków na trzydziestu pięciu planszach rozwieszonych na ścianach galerii. Czarno-biało-szary fryz rozpoczynał się frazą "jedno słowo", a kończył wersem "cztery tysiące dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć słów".
W dwóch wystawach z 2005 roku prezentowanych w katowickim Sektorze i białostockim Arsenale - zatytułowanych "i" (fragmenty) - Stanisław Dróżdż, jak pisze kurator Roman Lewandowski
"kolejny raz zrywa z linearnością pisma i koncentruje się na sensotwórczej mocy, jaką buduje zaledwie jedna litera - spójnik 'i'. Z charakterystyczną dla siebie prostotą i ascetyzmem, autor 'Alea iacta est' otwiera przed odbiorcą tekstualny świat znaczeń nie tylko rozpościerających się na ścianach galerii, ale również podważający nasze ikoniczne przyzwyczajenia. Pojedynczy znak buduje tutaj przestrzeń w typograficznym, estetycznym, a nawet konceptualnym rozumieniu. Wystawy składają się bowiem z konfiguracji trójkątów i czworoboków skonstruowanych z nagromadzenia zblokowanej litery 'i'. W warstwie czysto wizualnej ekspozycje niosą więc z sobą echa geometrycznego i konstruktywistycznego myślenia. Z drugiej znów strony można odnieść wrażenie, że właśnie ten projekt wyrasta z potrzeby tworzenia ładu w świecie tej symetrii i harmonii pozbawionym."
Ostatnią wystawą zorganizowaną za życia artysty była prezentacja o charakterze retrospektywnym w galerii appendix2 w Warszawie w 2008 roku. Niektóre ze starszych prac Dróżdża zostały na niej odtworzone ponownie w innym materiale, np. na pleksi, a nie na kartonie, jak Data moich urodzin (1975/2008) czy Wycięte (1992/2008). Inne prace wykonane pierwotnie w formie wydruków pokazano na wystawie w postaci wideo-animacji: Klepsydra. Było, jest, będzie, Pytanie, wahanie, pewność (obie 1977/2008). Jeszcze inna realizacja - 123456789 (1972/2008) - przybrała formę podświetlonego lightboxu. Monumentalna instalacja Dróżdża z Wenecji, Alea iacta est, została zaprezentowana pod postacią unikatowej edycji książkowej: w sześciu monumentalnych tomach zmieściły się, uprzednio sfotografowane, wszystkie możliwe układy sześciu kości do gry. Specjalnie na tę wystawę artysta przygotował też dwie nowe, interaktywne prace: Warcaby (2007) i Szachy (2008). Goście galerii mogli zagrać w te gry, ale według odrębnych zasad, opracowanych przez Dróżdża. Grający w warcaby mieli do dyspozycji wyłącznie białe pionki rozstawione na planszy o białych polach. Na sześciu szachownicach rozstawione zostały te same figury dla obu przeciwników: na jednej mieli do dyspozycji po 16 czarnych i białych królów, na innej taki sam zestaw skoczków, jeszcze na innej wież itp. Jak napisał Stach Szabłowski:
"W Appendixie 'pojęciokształty' zmieniają się w pojęcioprzedmioty, pojęcioobiekty, a elegancja replik prowokuje do myślenia również o designie."
Autor: Ewa Gorządek, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, grudzień 2004; aktualizacja: listopad 2009.
Wybrane wystawy indywidualne:
- 1968 - Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, Wrocław
- 1968 - Galeria Pod Moną Lizą, Wrocław
- 1969 - "Stanisław Dróżdż. Poezja strukturalna. Pojęciokształty", Galeria OdNOWA, Poznań
- 1979 - "Stanisław Dróżdż. Pojęciokształty, poezja konkretna", Galeria Foksal, Warszawa
- 1989 - "Stanisław Dróżdż. Pojęciokształty (poezja konkretna)", Galeria Foksal, Warszawa
- 1994 - "Stanisław Dróżdż. Pojęciokształty. Poezja konkretna", BWA, Wrocław
- 1994 - "Stanisław Dróżdż. Pojęciokształty. Poezja konkretna", Galeria Foksal, Warszawa
- 1994 - "Stanisław Dróżdż. Algebra przyimków", Galeria Stara, Lublin
- 1995 - "Stanisław Dróżdż", Galeria 72, Chełm
- 1995 - "Stanisław Dróżdż. Eschatologia egzystencji. Poezja konkretna", Muzeum Górnośląskie, Bytom
- 1995 - "Stanisław Dróżdż. Poezja konkretna", BWA, Słupsk
- 1997 - "Stanisław Dróżdż. 'i' 1970-1997 (fragmenty). Poezja konkretna", Galeria Foksal, Warszawa
- 1997 - "Stanisław Dróżdż. Pojęciokształty. Poezja konkretna", Galeria Foksal, Warszawa; Galeria Kronika, Bytom
- 1998 - "Stanisław Dróżdż. Poezja konkretna", Galeria Potocka, Kraków
- 2000 - "Stanisław Dróżdż. Pojęciokształty. Poezja konkretna", Galeria BWA Awangarda, Wrocław
- 2001 - "Stanisław Dróżdż - pojęciokształty. Poezja konkretna", Bunkier Sztuki, Kraków
- 2002 - "Poezja konkretna", Galeria Foksal, Warszawa
- 2003 - "Stanisław Dróżdż, Instalacja", Muzeum Narodowe, Wrocław
- 2004 - "między/tra 1977-2004", Studio d'Arte Contemporanea Pino Casagrande, Rzym
- 2005 - "i (fragmenty). Pojęciokształty. Poezja konkretna", Galeria Arsenał, Białystok
- 2005 - "słowa, zdania/cyfry, liczby - wzajemne przenikanie", Galeria Foksal, Warszawa
- 2007 - "Język to gra", Galeria Muzalewska, Poznań
- 2007 - "Między. Klepsydra", Galeria 86, Łódź
- 2008 - "Przestrzenie poezji konkretnej", Galeria Appendix 2, Warszawa
- 2009 - "Początekoniec. Pojęciokształty, poezja konkretna, prace z lat 1967-2006.", Muzeum Narodowe, Wrocław
Wybrane wystawy zbiorowe:
- 1970 - "Sztuka pojęciowa", Galeria Pod Moną Lizą, Wrocław
- 1983 - "Od zera do nieskończoności. Od nieskończoności do zera", BWA, Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin
- 1993 - "Książki i strony", Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
- 1997 - Haltungen, Schlossgalerie, Drezno
- 1997 - "Ekspres Polonia, Sztuka z Polski 1945-1996", Pałac Sztuk Pięknych, Budapeszt
- 1999 - "Refleksja konceptualna w sztuce polskiej", Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa
- 1999 - "Niekończąca się linia / Die unendliche Linie", Muzeum Sztuki Reduktywnej, Świeradów Zdrój
- 2001 - "Biurokracja", Galeria Foksal, Warszawa
- 2003 - 50. Międzynarodowe Biennale Sztuki w Wenecji, Pawilon Polski, Wenecja
- 2004 - "Poza geometrią. Eksperymenty z formą od lat 40-tych do 70-tych", Los Angeles County Museum of Art; Miami Art Museum, USA
- 2003 - "Europa - Konkret - Reduktiv", Muzeum Architektury, Wrocław
- 2006 - "Artgames – Analogien zwischen Kunst und Spiel", Ludwig Forum, Monachium
- 2006 - "Forma jest Pustką/Pustka jest Formą", fabryka Schindlera, Kraków
- 2008 - "Medium...Post...Mortem...", Galeria BWA, Katowice
- 2008 - "Manual", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
- 2009 - "Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Współczesnej", CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa
Zdjęcia publikujemy dzięki uprzejmości artysty oraz Galerii Foksal.