Przestrzeń miasta i obozu koncentracyjnego rozumiana jako nośnik pamięci to temat prac pokazywanych na wystawie "Archeologia. Sztuka polska wobec Holokaustu". Obok nich na ekspozycji w Galerii Kordegarda znalazł się również jeden niezwykły artefakt odkopany niedawno na terenie getta warszawskiego.
Archeologia to w powszechnym znaczeniu odkopywanie pozostałości dawnego istnienia, ukrytych w ziemi, głęboko lub zaraz pod powierzchnią. Dzięki niej możemy częściowo rekonstruować obraz minionego świata i kultur, poznawać zarysy, a niekiedy i nieco większe fragmenty, które grubą warstwą pyłu przykrył upływający czas.
To rozumienie odbiega jednak od znaczeń "archeologii" na wystawie w Galerii Kordegarda, która tu nie służy tylko badaniu dawnych kultur:
"Odkrywa ślady przeszłości niezbyt odległej, o której wielu wolałoby zapomnieć. Odsłanianie świadectw Zagłady jest niezwykle trudne i często podawane w wątpliwość."
Na wystawie w Galerii Kordegarda to artyści występują w rolach archeologów - odsłaniają przed nami szokujące świadectwa i pomagają w ich zrozumieniu, choć jest to możliwe tylko w niewielkim stopniu. Pytają, jak radzimy sobie z ich obecnością.
Takimi próbami zbierania i zrozumienia fragmentów przeszłości są prezentowane w Galerii Kordegarda filmy, rysunki i instalacje, w różny sposób odnoszące się do problemu śladów Zagłady.
W jaki sposób wydobywa się z ziemi fragmenty przeszłości, możemy zobaczyć dokładnie na filmie "Archeologia" Andrzeja Brzozowskiego z 1967 r. Ta poruszająca sekwencja obrazów pokazuje prace archeologiczne prowadzone na terenie obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Na odkrywce archeologicznej w ciszy i skupieniu pracują mężczyźni. Gdy obracają w rękach znalezione przedmioty, widzimy dokładnie sowiecką gwiazdę z wojskowej czapki, holenderski ceramiczny korek od piwa, ołówki. Po chwili kamera zmienia punkt widzenia: ukazuje krajobraz, gdzie w oddali dostrzegamy druty kolczaste. Wówczas dopiero możemy rozpoznać miejsce wykopalisk.
Do problemu przestrzeni naznaczonej Holokaustem odnosi się również projekt niezrealizowanego pomnika "Droga", przygotowanego w 1955 r. przez zespół Oskara Hansena. Koncepcja artystów w unikatowy sposób wpisuje przestrzeń byłego obozu w strukturę pomnika. Tytułowa droga przecina diagonalnie teren obozu koncentracyjnego, zachowując pozostałości jego budynków i zatrzymując ich historię. Zamknięta brama obozowa nie pozwala ponownie wstąpić na wytyczoną drogę. Zabudowania pozostawione po obu jej stronach miały ulec powolnemu rozkładowi, stopniowo zacierane przez działanie natury.
Natura wymazuje ślady bolesnej historii również w pejzażu miejskim. Film Jarosława Kozakiewicza przedstawia wizję wymarłego Osiedla za Żelazną Bramą, które staje się ekologicznym użytkiem, zaczyna porastać bujną roślinnością. Budynki powstałe na gruzach getta ulegają w wizji artysty zatarciu. Zarasta je roślinność, tak jak wcześniej ruiny zarastała trawa.
Jak piszą organizatorzy wystawy, archeologia prezentowana w Kordegardzie wydobywa nie tylko przedmioty, "ale także idee zawarte we wspomnieniach, narracjach, które odkrywamy, docierając do ostatnich żyjących świadków wydarzeń":
"Odkrywanie i rekonstruowanie pamięci o Zagładzie jest zadaniem niezwykle trudnym. Przeszłość w sposób szczególny wydaje się tu niedostępna, jej obraz wciąż wymyka się naszym wyobrażeniom. Zawsze brakuje środków, za pomocą których można by przekazać grozę Zagłady. Pozostaje nam więc kreślenie zarysów, dokumentowanie pozostałości, słuchanie świadków, rekonstruowanie pamięci" - piszą organizatorzy wystawy.
Centralny punktem wystawy i jej najbardziej wymownym artefaktem archeologicznym jest skorodowany, wykopany na terenie dawnego getta kawiarniany stolik i zebrane, towarzyszące mu wykopane szczątki przedmiotów. Jest on relikwią, bezpośrednim świadkiem Holokaustu, stanowi symboliczny punkt na mapie pamięci miasta. Instalację przygotował Tomasz Lec.
Wystawa jest częścią programu obchodów 70. rocznicy powstania w getcie przygotowanych przez ŻIH. Równolegle w siedzibie Instytutu od 17 kwietnia oglądać można wystawę "Polska sztuka wobec Holokaustu". Więcej...
Wystawa objęta jest Honorowym Patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego.
Wystawa powstała we współpracy z Narodowym Centrum Kultury. Culture.pl jest patronem wystawy.
Wystawa "Archeologia. Sztuka polska wobec Holokaustu" w Galerii Kordegarda otwarta jest od 19 do 28 kwietnia 2013.
Kurator: Teresa Śmiechowska
projekt i realizacha ekspozycji: Maciej Marcioch
Galeria Kordegarda
ul. Krakowskie Przedmieście 15/17
00-071 Warszawa
tel. 22-421-01-25
mail: kordegarda@nck.pl
Źródło: materiały prasowe, opr. mg, 12.04.2013