Wrocławski Teatr Pantomimy został założony w 1955 roku przez Henryka Tomaszewskiego, początkowo jako Studio Pantomimy przy Państwowych Teatrach Dramatycznych we Wrocławiu. W 1958 roku scena uzyskała status teatru zawodowego i od tej pory funkcjonuje pod obecną nazwą. W 1969 roku przy teatrze powstało Studium Pantomimiczne. Tomaszewski
"Był mistrzem ujawniania stanów wewnętrznych człowieka za pomocą ruchów ciałem, gestów, mimiki" - mówił o twórcy Wrocławskiej Pantomimy Kazimierz Wiśniak, autor ponad 30 scenografii do jego przedstawień. - "Jego teatr, jedyny w swoim rodzaju, teatr elitarny, nie znał barier językowych, co sprzyjało wędrówce po scenach świata." (w: "Notatnik Teatralny" 2003-2004, nr 30-31).
Henryk Tomaszewski - wybitny polski choreograf, reżyser i autor scenariuszy, był dyrektorem, kierownikiem artystycznym i autorem wszystkich realizacji wrocławskiej sceny do śmierci w 2001 roku. O pomyśle stworzenia teatru mówił:
"Zaczęła mnie wtedy nurtować taka chęć, takie marzenie: stworzyć teatr ruchu, w którym wyraz byłby podstawowym zadaniem kreacyjnym - artykulacją ruchu i jego celem nadrzędnym - a nie jakimś dodatkiem do choreografii. Wydawało mi się również, że poprzez środki ruchowo-pantomimiczne - tak potrafiłem je nazwać dopiero później - można wyrazić rzeczy, można dotrzeć do pewnej sfery rzeczywistości ludzkiej, która wymyka się i baletowi, i teatrowi słowa. (...) Pierwsze wieści o Marcelu Marceau, który był już w Paryżu rewelacją, docierały do nas wtedy w bardzo enigmatycznej postaci. Szukałem więc trochę po omacku, utwierdzając się jednak powoli w przekonaniu, że to, czego szukam, jest jakby w zasięgu ręki." (za: Janina Hera, "Henryk Tomaszewski i jego teatr", Warszawa 1983)
Krytycy wywodzili jego teatr z francuskiej pantomimy Marcela Marceau i Étienne'a Decroux, ale wskazywali także na inspiracje płynące z ekspresjonistycznego baletu Kurta Joosa, tańca Mary Wigman, a także pantomim Maxa Reinhardta. Tomaszewski nie był jednak naśladowcą, a twórczym kontynuatorem, który potrafił ukształtować swój własny, niepowtarzalny styl i stworzyć unikalny, mimiczny, taneczny i aktorski zespół.
Początkowo teatr prezentował programy, na które składały się krótkie układy pantomimiczne, często oparte na znanych wątkach literackich. Taki charakter miał już program inauguracyjny z czterema pozycjami - SKAZANYM NA ŻYCIE, DZWONNIKIEM Z NOTRE-DAME wg Victora Hugo, PŁASZCZEM wg Mikołaja Gogola i BAJKĄ O MURZYNKU I ZŁOTEJ KRÓLEWNIE (1956). Natomiast w trzecim programie zatytułowanym MASKI ARLEKINA, Tomaszewski zaprezentował m.in. WOYZECKA wg Georga Büchnera (1959). W latach 60. pracę Tomaszewskiego i zespołu zdominowały autorskie programy: GABINET OSOBLIWOŚCI (1961), w którym znalazła się m.in. pantomima ZIARNO I SKORUPA - symboliczne studium narodzin i śmierci, czy OGRÓD MIŁOŚCI (1966) z pantomimą RUCH, w której analizowano ruch człowieka, ten naturalny, ten spętany konwencjami, i ten prowadzący do śmierci.
W 1968 roku Tomaszewski powrócił do literatury, przygotowywał pełnospektaklowe widowiska inspirowane motywami literackimi i wielkimi mitami kultury. Rozpoczął od choreodramu GILGAMESZ opartego na sumeryjskim eposie (1968) i ODEJŚCIA FAUSTA na motywach zaczerpniętych z dramatu Johanna Wolfganga Goethego (1970). Później zrealizował jeszcze głośne przedstawienia: SEN NOCY LISTOPADOWEJ wg NOCY LISTOPADOWEJ Stanisława Wyspiańskiego (1971), MENAŻERIĘ CESARZOWEJ FLISSY wg twórczości Franka Wedekinda (1972), PRZYJEŻDŻAM JUTRO na podstawie BACHANTEK Eurypidesa i TEOREMATU Pier Paolo Pasoliniego (1974), SPÓR Pierre'a Marivaux (1978) oraz spektakl HAMLET. IRONIA I ŻAŁOBA (1979).
"Używając skrótu, symbolu, przenośni potrafił Tomaszewski wyrazić ruchem abstrakcję - pisała o twórczości reżysera Krystyna Starczak-Kozłowska - myśli, uczucie, filozoficzne dociekanie istoty bytu. Sięgnął do literatury, mitów, pokazał na scenie przeszłość i teraźniejszość, sny i marzenia, przeczucia i stany nieuświadomione. Mówił, czym jest śmierć, jak na człowieka działa natura i cywilizacja." ("Fakty" 1985, nr 20)
W latach 80. i 90. powstawało mniej spektakli Teatru Pantomimy, Tomaszewski w tym czasie dużo reżyserował także na scenie dramatycznej. We wrocławskim teatrze przygotował wówczas m.in.: przedstawienie nawiązujące do cyklu mitów Arturiańskich RYCERZE KRÓLA ARTURA (1981), SYNA MARNOTRAWNEGO zainspirowanego rycinami Williama Hogartha (1983), AKCJĘ - SEN NOCY LETNIEJ - wariację na temat Szekspirowskiej komedii (1986) i KAPRYS wg noweli Gerharta Hauptmanna SCHLUCK I JAU (1995). Ostatnią realizacją Tomaszewskiego na scenie wrocławskiej Pantomimy były TRAGICZNE GRY wg Ferdynanda Brücknera (1999).
Wrocławski Teatr Pantomimy hołdował zasadzie zespołowości i integracji.
"Uważam, że każdy aktor jest trochę inny, ale istnieje także pewna ogólna zasada" - mówił Tomaszewski. - "(...) Przedstawienie pantomimiczne to nie tylko opowiadanie anegdoty i przekaz myśli, to też widowisko, czysto plastyczne i wizualne, ważna jest więc jego kompozycja. Nie może ona składać się z pomieszanych stylów i w związku z tym jakaś jedna, zasadnicza linia jest obowiązująca. Natomiast potem w ramach tej obowiązującej linii każdy z osobna, każdy aktor indywidualnie reprezentuje siebie, zatem każdy z osobna może grać inaczej, ale w ramach obowiązującej struktury." (w: "Notatnik Teatralny" 2003-2004, nr 30-31)
Z wrocławską sceną było związanych wielu zdolnych aktorów, m.in.: Marek Oleksy, Paweł Rouba, Zygmunt Rozlach, Jerzy Reterski, Wojciech Misiuro, Zbigniew Papis, Danuta Kisiel, Stefan Niedziałkowski, Krzysztof Szwaja, Urszula Hasiej, Aleksander Sobiszewski, Stanisław Brzozowski, Janusz Pieczuro, Krystyna Marynowska, Elżbieta Jaroszewicz, Leon Górecki, Ewa Czekalska, Jan Uryga, Anatol Krupa, Jerzy Kozłowski, Andrzej Szczużewski, Zdzisław Kapuściński. Henryk Tomaszewski, przy realizacji przedstawień współpracował z wybitnymi scenografami, m.in. Kazimierzem Wiśniakiem, Andrzejem Majewskim, Krzysztofem Pankiewiczem, Zofią de Ines-Lewczuk, i kompozytorami, m.in. Augustynem Blochem i Andrzejem Kurylewiczem.
Wrocławski Teatr Pantomimy prezentował swoje dokonania w kilkudziesięciu krajach świata, m.in. w Niemczech wschodnich i zachodnich, Anglii, Belgii, Holandii, Francji, Hiszpanii, Włoszech, Grecji, Skandynawii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych, Izraelu, ZSRR. Brał udział w wielu polskich i międzynarodowych festiwalach, m.in. Festiwalu Teatru Narodów w Paryżu, gdzie otrzymał Medal Francuskiej Zawodowej Krytyki Dramatycznej i Muzycznej za najlepszy spektakl choreograficzny i nagrodę Specjalną Międzynarodowego Klubu Młodej Krytyki za poszukiwania artystyczne (1962), I Światowym Festiwalu Pantomimy w Berlinie Zachodnim (1962), Festiwalu w Edynburgu (1966), Międzynarodowym Festiwalu Tańca w Paryżu, gdzie zdobył nagrodę Złotej Gwiazdy (1970), Międzynarodowym Festiwalu Pantomimy w Pradze (1971), Festiwalu Teatralnym w Caracas w Wenezueli, gdzie otrzymał nagrodę honorową Organizacji Krytyków Teatralnych Wenezueli (1977).
W 2002 roku dyrekcję Wrocławskiego Teatru Pantomimy objęła Elżbieta Czerczuk, absolwentka krakowskiej szkoły teatralnej i Wyższego Konserwatorium Sztuki Dramatycznej w Paryżu. Do tej pory mieszkała i pracowała w Paryżu, od 1991 roku prowadziła tam własny teatr Compagnie Elizabeth Czerczuk. Część zespołu oprotestowała nominację Czerczuk na dyrektora, inni aktorzy odeszli z teatru. Na inaugurację nowa dyrektor przygotowała DZIADY wg Adama Mickiewicza.
"Premiera 'Dziadów' (...) to przykład estetycznej tandety ukrywającej ubóstwo myśli za efektownymi obrazami." - pisał o spektaklu Rafał Bubnicki ("Rzeczpospolita" 30.11.2002)
Po konflikcie i nieudanej premierze miejsce Czerczuk, w 2003 roku, zajął Aleksander Sobiszewski, aktor związany z Wrocławską Pantomimą od 20 lat. Ostatnią premierą wrocławskiej sceny jest spektakl o zniewoleniu i izolacji zatytułowany MAŁPY w reżyserii Sobiszewskiego (2003). Teatr prowadzi także warsztaty pantomimiczne.
| Michał Bujanowicz
sierpień 2004 | |
Wrocławski Teatr Pantomimy
al. Dębowa 16
53-121 Wrocław
Województwo dolnośląskie
Tel: (+48 71) 337 21 03
Tel/Fax: (+48 71) 337 21 04
WWW: www.pantomima.wroc.pl
