Grupa teatralna wywodząca się z ruchu niezależnych scen studenckich przełomu lat 60. i 70. Powstała w 1969 roku w Łodzi. Jej założycielami byli Ryszard Bigosiński i Zdzisław Hejduk.
Pierwszą siedzibą teatru był klub przy ulicy Piotrkowskiej 77, stąd nazwa zespołu. W 1979 roku zespół zyskał status sceny zawodowej. W 1990 roku teatr stał się polskim centrum The European Movement, organizacji działającej na rzecz zbliżenia europejskiego. Od tego momentu przyjął nazwę Ośrodek Ruchu Europejskiego Teatr 77. Od 1998 roku funkcjonuje pod nazwą Ośrodek Inicjatyw Artystycznych - Teatr 77.
W swoich scenicznych działaniach grupa odwoływała się do poetyki teatru alternatywnego typowej dla lat 70., takich jak kreacja zbiorowa, montaż tekstów i interakcje z publicznością. Jej spektakle nawiązywały do spraw społecznych i politycznych, były polemiką z narodowymi mitami i historią. Z czasem problematyka przedstawień stawała się coraz bardziej uniwersalna. W wieloetapowych teatralnych akcjach Teatr 77, poetyckim językiem symboli, zadawał pytania dotyczące kondycji kultury i tożsamości Europejczyków.
Autorami scenariuszy i reżyserami byli przede wszystkim Bigosiński i Hejduk. Teatr 77 debiutował w 1970 roku spektaklem ROSJO, ŻONO MOJA... Następnie przedstawił KOŁO CZY TRYPTYK? (1971), nagrodzone na łódzkim festiwalu teatrów studenckich, PASJĘ II (1972) i RETROSPEKTYWĘ (1973). Przedstawienia z lat 1971-1973 ułożyły się w tryptyk odnoszący się do polskiej historii i teraźniejszości. Były jednymi z najżywiej komentowanych przedstawień z kręgu teatrów studenckich, stanowiły pokoleniowy manifest.
"Oto już na wstępie wita wchodzących leżąca postać ucharakteryzowana na matejkowskiego Rejtana" - notował przy okazji RETROSPEKTYWY Tadeusz Nyczek. - "Przyglądamy się bliżej: postać ma wszelkie cechy manekina, tyle tylko że to naprawdę żywy aktor. W głębi sali manekinów podobnych mnóstwo. (...) Przy którymś stoliku siedzą - autentyczni! - piłkarze bohaterowie z niedawnego Wembley: Bulzacki i Tomaszewski (okazuje się jednak, że na odwagę przyjścia zdobył się tylko ten pierwszy) (...) Pojawiają się 'żywi' aktorzy. Rozdają kartki, każda dwukolorowa, biało-czerwona, na niej wydrukowane pytanie zaczerpnięte z 'Dzienników' Gombrowicza: czy lepiej tradycji rodzinnej niewolniczo się trzymać, wiary przodków, czy też lepiej ją odrzucić, uwolnić się od tego balastu, zostać Polakiem-światowcem." ("Student" 1975, nr 2)
Już wtedy Teatr 77 traktował swoje przedstawienia jako pretekst do dyskusji z widzami. Sam temat spektaklu był ważniejszy od jego formy. Hejduk mówił zawsze o działalności grupy nie jak o klasycznym teatrze, mówił nawet, że tworzy nie-teatr.
Do 1975 roku Teatr 77 wystąpił na 10. Festiwalu Teatru w Nancy, Biennale w Wenecji i na Festiwalu Teatru Otwartego we Wrocławiu. Grał także w Belgii, Jugosławii, Hiszpanii, Szwecji i na Węgrzech. Kolejne dwa lata upłynęły pod znakiem kłopotów administracyjnych i artystycznych grupy. W 1977 roku zespół zrealizował chłodno przyjęte przedstawienie BUDOWA. Odrodzenie Teatru 77 nastąpiło, gdy grupa podjęła współpracę z zagranicznymi zespołami. Była członkiem-założycielem Międzynarodowej Federacji Teatru Otwartego (International Federation of Independent Theatres, IFIT).
"(...) postanowiliśmy poszukać innej szansy dla wyznawanej przez siebie idei otwartości i współpracy z ludźmi tworzącymi teatr" - pisał Zdzisław Hejduk. - "Pomyśleliśmy mianowicie o wspólnej wypowiedzi teatralnej z grupą o podobnej wrażliwości społeczno-artystycznej, ale wywodzącej się z odmiennych warunków kulturowych. Z grupą tworzącą w strumieniu innego języka, żyjącą w granicach innego ustroju." ("W stronę IFIT-U" w: "Teatr 77", wydawnictwo teatru)
Efektem tej współpracy było przedstawienie SKRZYŻOWANIE przygotowane wspólnie z Teater 9 ze Sztokholmu (1978), plenerowy PROJEKT HOPE zrealizowany w ramach 1. Międzynarodowych Spotkań Teatru i Sztuki Otwartej we Wrocławiu i w Oleśnicy (1978) oraz WIOSNA LUDÓW przygotowana razem z Divadlem na Provazku z Brna (1979). W tych przedstawieniach Teatr 77 ożywił raz jeszcze formułę teatru polityczno-społecznego, zderzając ze sobą doświadczenia artystyczne ludzi różnych kultur (SKRZYŻOWANIE), a z drugiej strony tworząc wypowiedź opartą na wspólnych losach dwóch narodów (WIOSNA LUDÓW).
Powrotem do spraw krajowych były kolejne spektakle Teatru 77: CIĄG DALSZY (1979), EUGENIUSZ DUDEK na motywach prozy Stanisława Dygata i Tadeusza Konwickiego (1980) oraz PASJA III (1980) - spektakl o dewaluacji wartości i poszukiwaniu idei.
"Hejduk mówi wprost i bez ogródek" - notował Paweł Konic. - "Artykułuje myśli, które niejednemu dziś w kraju nie dają spokoju. Umieszcza je w szerokim kontekście tradycji chrześcijańskiej. Unika w ten sposób powierzchownej konstatacji. Prawda, że nie do końca i nie w zupełności. Niektóre zbyt krzykliwe sceny, nie najlepiej w dodatku rozegrane przez aktorów, przypominają płytkie 'protest-spektakle' studenckie. Ale poza tym jest to przedstawienie dojrzałe, oddające w artystycznym przetworzeniu stan zmącenia umysłów. Trafia w czas, w którym gwałtownemu zablokowaniu uległy kredyty społecznego zaufania do opatrzonych a rzekomo zbawiennych prawd." ("Teatr" 1981, nr 7)
W 1981 roku odbył się pierwszy pokaz WIZYTY, a w 1982 roku TRENU WESELNEGO według poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Równocześnie teatr realizował swoje międzynarodowe projekty. W 1983 roku wspólnie z teatrami z Brna, duńskiego Arhaus i twórcami z kilku innych europejskich krajów przedstawił w Kopenhadze spektakl LABIRYNT ŚWIATA I RAJ SERCA Ludvica Kundery na motywach Jana Amosa Komeńskiego - przedstawienie przygotowane w ramach międzynarodowej inicjatywy artystycznej "Together".
"Spektakl wystawiono w opuszczonej stalowni" - pisał Józef Szczawiński. - "Był on jakby wyrazem spotkań ludzi różnych narodów, dążących do zbliżenia i porozumienia kultur, a równocześnie ostro ujawniał zagrożenia wynikające z nienawiści, przemocy, nieporozumienia." ("Słowo Powszechne" 1992, nr 26)
Teatr 77 organizował także parateatralne akcje w przestrzeni miejskiej. Jedna z nich odbyła się w Łodzi pod tytułem WYPĘDZANIE SZCZURÓW Z MIASTA. Była to artystyczna manifestacja skierowana przeciwko przemocy, marazmowi i obojętności, której cel stanowiło dotarcie do lokalnej społeczności i zaangażowanie jej do działań na rzecz własnego miasta.
Lata 80. i następna dekada były dla Teatru 77 zwrotem ku literaturze. Powstały m.in. przedstawienia: NA PEŁNYM MORZU wg Sławomira Mrożka w reżyserii Piotra Krukowskiego (1985), NAWRÓCONY wg Marka Hłaski w reżyserii Jacka Zembrzuskiego (1986), CORAZ TRUDNIEJ KOCHAĆ na podstawie opowiadania Janusza Głowackiego w reżyserii Zdzisława Hejduka (1987) oraz MOSKWA-PIETUSZKI wg prozy Wieniedikta Jerofiejewa w reżyserii Jacka Zembrzuskiego (1988). W latach 90. zespół zrealizował OBSŁUGIWAŁEM ANGIELSKIEGO KRÓLA wg Bohumila Hrabala (1992), spektakl wyróżniony Fringe First na festiwalu w Edynburgu, a także SYBILLĘ wg Pära Lagerkvista (1992) oraz JA, FEUERBACH Tankreda Dorsta w reżyserii Hejduka (1992) - przedstawienie pokazywane m.in. na Festiwalu w Edynburgu (1993) i Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Scenicznych w Sao Paulo i Kurtybie (FIAC, 1995).
"Tekst Tankreda Dorsta i teatr Hejduka to specyficznie trudne i całkowicie pozbawione efekciarstwa sztuki" - pisał o festiwalowym występie zespołu Michał Lenarciński. - "Brak w nich popisu wyłącznie dla brawury, nie sposób też znaleźć tu odrobiny pójścia na łatwiznę, kokietowania publiczności. Dramat artysty i dramat człowieka osaczonego przez własną niemoc i mit o sobie samym niełatwo toruje sobie drogę do nie przygotowanego odbiorcy. Na FIAC dochodzi jeszcze do tego bariera językowa, którą reżyser (przy wydatnej pomocy aktorów) potrafił znakomicie pokonać." ("Wiadomości dnia" 08.11.1995)
W 1990 roku Teatr 77 stał się pierwszym polskim centrum The European Movement (Ośrodek Ruchu Europejskiego). Organizował spotkania artystów związanych z ruchem oraz konferencje poświęcone m.in. sytuacji dużych miast przemysłowych. W 1991 roku Teatr 77 rozpoczął realizację projektu DROGA DO DELF, którego pomysł narodził się kilka lat wcześniej. DROGA DO DELF była swego rodzaju zwieńczeniem międzynarodowych doświadczeń zespołu. Wzięło w nim udział stu twórców i ponad dziesięć teatrów, m.in. Divadlo na Provazku, Den Blaa Hest z Aarhus oraz Kammertheater z Neubranderburga. Kresem tej wieloetapowej trasy prowadzącej przez cały kontynent europejski miało być dotarcie do delfickiej wyroczni i ponowne odczytanie słynnych słów "Poznaj samego siebie". Kolejne odcinki podróży wyznaczone były poprzez zdarzenia artystyczne. Na przykład w Danii, Niemczech i Czechosłowacji prezentowano widowisko EUROPA, EUROPA - symboliczną opowieść o mitach kulturowych i społecznych kształtujących świadomość współczesnego Europejczyka. Grano je w różnych przestrzeniach, m.in. w nieczynnej fabryce czy nieukończonej sali widowiskowej. W Polsce, w Chełmnie, odbył się PSALM CHEŁMIŃSKI, z udziałem wybitnej aktorki Ireny Jun - pełne skupienia spotkanie w miejscu, w którym w czasie II wojny światowej istniał obóz zagłady.
W kolejnych latach Teatr 77 realizował następne przedstawienia zapraszając do pracy, tak samo jak i w ubiegłych latach, osoby spoza zespołu. Tak, w ramach międzynarodowego projektu z okazji obchodów 500-lecia odkrycia Brazylii, powstała SUKNIA ŚLUBNA Nelsona Rodriquesa w reżyserii Brazylijczyka Eduardo Tolentino (2000).
"Ale nie jest przypadkiem - pisał o polsko-brazylijskiej inicjatywie Hejduk - że Teatr 77 podjął to wyzwanie. Od czasu 'Skrzyżowania' - pierwszego międzynarodowego projektu, który zrealizowaliśmy wspólnie z Teater 9 ze Sztokholmu, a więc od 1978 roku, konsekwentnie rozwijamy nasze podróże przez pogranicza kultur, języków i poetyk. Poszukujemy poza granicami naszego 'miejsca na ziemi', przyjaciół, z którymi można nie tylko wymieniać doświadczenia i tym samym wzbogacić naszą wrażliwość artystyczną, ale także, a może nade wszystko - tworzyć teatr w imię zabliźniania podziałów współczesnego nam świata. W imię odnajdywania w naszych rozmaitościach jedności." (za: program teatralny do "Sukni ślubnej", 2000)
Teatr zainicjował też cykl plenerowych inscenizacji ARCHIPELAG ZIEMI OBIECANEJ. Od 2000 roku patronuje dramatopisarskiemu konkursowi - "My na progu nowego wieku". W 2001 roku pokazał widowisko MIĘDZY NIEBEM A ZIEMIĄ - "Zrealizowany w konwencji teatru ulicznego spektakl o marzeniach, złudach, szaleństwie, zdradzie i chęci oderwania się od brutalnej codzienności, dostarczył widzom wielu wzruszeń oraz wspaniałych wrażeń wizualnych i muzycznych." (Monika Pietras, "Dziennik Łódzki" 11.10.2001).
Michał Bujanowicz sierpień 2004 | |
Ośrodek Inicjatyw Artystycznych - Teatr 77
ul. Zachodnia 56
90-403 Łódź
Województwo lodzkie
Tel: (+48 42) 633 43 68
Fax: (+48 42) 633 26 41