Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie powstała w 1904 roku. Nosiła wówczas nazwę Szkoły Sztuk Pięknych. Była instytucją prywatną, powołaną dzięki inicjatywie kilkunastu osób zaangażowanych w życie artystyczne kraju. Prace organizacyjne przy tworzeniu struktur i profilu szkoły trwały już od 1903 roku.
"Myśl założenia warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych powstała więc w roku 1900. Pierwsi inicjatorzy: pp. Dr Teodor Dunin, ordynat hr. Krasiński, artysta malarz p. Kazimierz Stabrowski i ordynat Maurycy hr. Zamoyski, kierowani poczuciem nieodzownej potrzeby rozwoju i szerzenia kultury artystycznej w kraju, gorąco popierani i zachęcani przez kolonię artystyczną i wybitnych przedstawicieli społeczeństwa, utworzyli pierwszy komitet organizacyjny celem opracowania ustawy przyszłej Akademii i Sztuk Pięknych w Warszawie. Projekt, przez komitet ten opracowany, zatwierdzony został przez ministra Dworu Jego Cesarskiej Mości br. Frederiksa dn. 12 września 1902 roku. Szkoła przyjętą została pod zarząd Ministerium Dworu Cesarskiego." 1
Szkoła Sztuk Pięknych
13 sierpnia 1903 roku przygotowano listę osób, które miały wejść w skład grona pedagogicznego. Dyrektorem uczelni został Kazimierz Stabrowski, malarz, absolwent Akademii Petersburskiej. Poza Stabrowskim wykładowcami malarstwa zostali: Ferdynand Ruszczyc, Konrad Krzyżanowski i Karol Tichy. Rzeźbę oddano pod opiekę Xawerego Dunikowskiego. Wszyscy artyści byli bardzo młodzi, w wieku od 28 do 34 lat.
25 lutego 1904 roku Dwór Cesarski przyjął kadrę planowanej uczelni. Jej uroczyste otarcie nastąpiło 17 marca 1904 roku.
"Organizacja instytucji nowo powołanej do życia była tworem złożonym i od początku wróżyła możliwość rozmaitych komplikacji. Stwarzała przede wszystkim dwoistość władz - z jednej strony bowiem dyrektor szkoły i skupiona wokół niego Rada Pedagogiczna uważała się za jedynie kompetentną w wytyczaniu szkole jej kierunku oraz w doborze dalszych członków ciała pedagogicznego, a troskę o materialny byt szkoły pragnęła całkowicie przekazać Komitetowi Opiekuńczemu - z drugiej zaś, jak to zwykle bywa w tego rodzaju organach społecznych, Komitet bądź to nie zbierał się wcale lub bardzo rzadko, po chwilowym zapale członkowie jego nie wpłacali deklarowanych składek i troskę o byt niefrasobliwie przekazywali dyrektorowi i Radzie Pedagogicznej, co oczywiście było ponad jej siły i budziło ciągłe jej sprzeciwy." 2
Kłopoty finansowe towarzyszyły od samego początku. Stabrowski różnymi sposobami próbował uchronić szkołę przed zamknięciem. Aby oprawić budżet, organizowano loterie i Wystawy Starożytności Warszawskich. Sprzedawano na nich tworzone w czasie zajęć: widokówki, wazony, malowane garnki. Kłopoty szkoły dotyczyły także warunków lokalowych. Szkoła nie miała samodzielnego gmachu. Zajęcia odbywały się w kilku miejscach Warszawy.
Narastające trudności finansowe i konflikt między Stabrowskim a Radą Opiekuńczą zakończyły się kilkoma poważnymi zmianami. W 1908 roku odszedł Karol Tichy. Na jego miejsce przyjęto Władysława Ślewińskiego. Rok później na żądanie hrabiego Zamoyskiego Stabrowski przestał być dyrektorem szkoły. 28 września 1908 roku Rada Pedagogiczna i Komitet Opiekuńczy wybrały na nowego dyrektora malarza Stanisława Lentza. Pomimo wsparcia kolegów Stabrowski został odsunięty od kierownictwa szkołą. Nie wszyscy zadowoleni byli z jego działalności.
"(...) Stabrowski, godzien największego szacunku dla swego pięknego charakteru, okazał się zupełnie niezdolny jako profesor i pedagog. Przy tym już wtedy zaczął pogrążać się oraz więcej w mistycyzmie; tak modne wówczas seanse spirytystyczne, wywoływanie duchów, hypnotyzm itd. więcej go interesowały niż wszystkie inne (...) dla uczni był Stabrowski raczej podobno szkodliwy." 3
Od początku istnienia warszawska Szkoła Sztuk Pięknych miała jednoznacznie obrany profil nauczania. Zgodnie z założeniami organizatorów miał on być inny niż w Akademii Krakowskiej i Petersburskiej. Za cel postawiono sobie włączenie sztuki w życie. Obok tzw. sztuk czystych równorzędne miejsce zajmowały sztuki stosowane. Na początku brakowało miejsca na pracownie warsztatowe. Ale mimo trudności już w pierwszych latach uczono: ceramiki, grafiki użytkowej, tkactwa i meblarstwa. W styczniu 1905 roku zatrudniono architekta Tomasza Pajzderskiego, który objął pierwszą pracownię sztuk stosowanych. W roku kolejnym w Szkole Sztuk Pięknych pojawił się Edward Trojanowski.
Warszawska uczelnia jako pierwsza tego typu placówka przyjmowała w swoje mury kobiety. Jak się szybko okazało pań chętnych do podjęcia studiów artystycznych było wiele. Dbano także o wyjazdy plenerowe. Początkowo odbywały się one w Łazienkach, na Solcu, Saskiej Kępie, we Włochach i w Kazimierzu nad Wisłą. Po pewnym czasie organizowano plenery zagraniczne. Studenci uczyli się w pracowniach mistrzowskich. Mogli wybrać między malarstwem, rzeźbą oraz sztukami stosowanymi. Dbano, w miarę możliwości finansowych, także o ich wykształcenie ogólne. Z przerwami spowodowanymi brakiem funduszy wykładano: historię sztuki, historię literatury, filozofię, perspektywę i anatomię.
Przed wybuchem I wojny światowej skład kadry zmienił się kilkakrotnie. Powrócił Karol Tichy, pojawili się Józef Gałęzowski, Ignacy Pieńkowski i Eligiusz Niewiadomski. W 1910 roku odszedł do Krakowa Xawery Dunikowski. Rok później podążył za nim Józef Gałęzowski. W 1914 roku z grona pedagogicznego pozostali tylko Stanisław Lentz i Edward Trojanowski.
W tym samym czasie ogłoszono konkurs na budynek szkoły. Zwyciężył projekt architekta Alfonsa Graviera. W 1911 roku rozpoczęto budowę na Wybrzeżu Kościuszkowskim. Fundatorką "Budy na Powiślu", jak później nazwano budynek na Wybrzeżu Kościuszkowskim, była mieszkająca we Włoszech Eugenia Kierbedziowa. Budynek gotowy był w chwili wybuchu wojny. W 1914 roku otwarto w nim szpital.
Do najwybitniejszych studentów lat 1904-1914 należą: Henryk Berlewi, Eligiusz Niewiadomski, Stanisław Pękalski, Antoni Słonimski, Henryk Stażewski, Tadeusz Pruszkowski i Wacław Wąsowicz.
Henryk Stażewski w pracowni przy Al. Solidarności 64 w Warszawie, fotografia z plakatu do wystawy w Centro Atlántico de Arte Modeno, Las Palmas de Gran Canaria, 1990, fot. nieznany / dzięki uprzejmości Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie Jeszcze w czasie trwania wojny starano się o ponowne otwarcie szkoły. Odbyło się ono 16 listopada 1915 roku. Dyrektorem został ponownie Lentz. Funkcję tę pełnił aż do śmierci w 1920 roku. Nie zmienił się status uczelni. Nadal była to placówka utrzymująca się dzięki dotacjom osób prywatnych. Na początek zorganizowano pięć pracowni. Prowadzili: Stanisław Lentz, Miłosz Kotarbiński, Wittig, Wojciech Kossak i Trojanowski. Próbowano utrzymać profil wyznaczony przez Stabrowskiego w 1904 roku. Edukacja obejmowała zajęcia w zakresie sztuk "czystych" i stosowanych. Studentów obowiązywały trzy lata kursu wstępnego i dwa lata zajęć w pracowniach mistrzowskich. Zajęcia w pracowniach mistrzowskich uzupełniane były przez wykłady teoretyczne.
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku podjęto decyzję o upaństwowieniu szkoły. 19 kwietnia 1919 roku Franciszek Lilpop, prezes Komitetu Opiekuńczego, wysłał Ministerstwu Kultury i Sztuki, list z projektem nowego statusu, który nadawałby SSP rangę Akademii. Jednocześnie Eugenia Kierbedziowa przekazała budynek na Wybrzeżu Kościuszkowskim wraz z ziemią na rzecz państwa. Od 1 lipca 1920, po uprzednim zamknięciu szkoły, przeszła ona pod władze ministerstwa.
"Za czasów Królestwa istniała oparta o ofiarnictwo prywatne i rozwijała się świetnie, założona i uposażona przez p. Kierbedziową, Akademia Malarstwa. Z chwilą powstania państwa polskiego, kiedy społeczeństwo polskie cofnęło ofiary na cele publiczne, Akademia musiała przejść na własność państwa. Lecz wówczas, zamiast rozpocząć nowe życie, przestała istnieć i drugi rok nie funkcjonuje. Gmach zimą przestano opalać, a gdzie była konieczna tego potrzeba, poprzeprowadzono poprzez sufity rury od pieców. Pustka wieje od niszczejących murów, od opuszczonego przez życie artystyczne gmachu." 4
Decyzja o upaństwowieniu szkoły nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Przez trzy lata rząd bezustannie zmieniał skład gabinetu. W związku z tym nie podjęto żadnej decyzji w sprawie reorganizacji SSP. Dopiero pod koniec 1922 roku rozpoczęto wybór grona pedagogicznego. Dyrektorem szkoły, od 1 stycznia 1923 roku, został Karol Tichy. Uroczyste otwarcie nastąpiło 11 marca 1923 roku.
Akademia
Wiele lat starano się o uzyskanie statusu Akademii. Warszawska szkoła nie chciała pozostawać w tyle za krakowską uczelnią. Dopiero 18 marca 1932 roku udało się jej uzyskać tytuł Akademii. Bardzo długo pracowano nad nową organizacją. Padały różne propozycje. W roku 1930 Władysław Skoczylas przedstawił pomysł utworzenia czterech wydziałów: malarstwa, rzeźby, architektury wnętrz i grafiki. Studentów obowiązywać miał dwuletni kurs ogólny i dwa lata specjalizacji.
W marcu 1933 wprowadzono w życie tzw. "ustawę kagańcową". Obie uczelnie (krakowska i warszawska) zmuszone zostały do reorganizacji swoich struktur. Utworzono jeden wydział, w ramach którego znajdowały się cztery specjalizacje: malarstwo (Tichy, Pruszkowski), rzeźba (Breyer), grafika (Skoczylas) i sztuki dekoracyjne (Czajkowski). Struktura ta utrzymała się aż do 1939 roku. Nadal starano się utrzymać równowagę zarówno w zajęciach ze sztuk czystych, jak i stosowanych.
Lata dwudziestolecia międzywojennego to czas powstawania licznych ugrupowań artystycznych. W 1921 roku powstała grupa "Blok" założona przez studentów ASP: Mieczysława Szczukę, Henryka Stażewskiego, Edmunda Millera, Aleksandra Rafałowskiego. Wokół pracowni malarskiej Pruszkowskiego powstały: w 1923 roku Bractwo św. Łukasza, w 1929 roku - Szkoła Warszawska, w 1932 roku Loża Wolnomularska. Natomiast uczniowie Kowarskiego założyli grupę "Pryzmat" (w 1933). Również profesorowie podejmują wspólne inicjatywy.
W 1926 roku powstała Spółdzielnia "Ład" zrzeszająca artystów sztuk użytkowych. Przy pracowni grafiki Skoczylasa powstały "Rytm" i "Ryt". Wśród absolwentów tego okresu znaleźli się: Janusz Bogucki, Michał Bylina, Halina Jastrzębowska, Bronisław Linke, Andrzej Mierzejewski, Juliusz Studnicki, Wacław Taranczewski, Marian Wnuk, Jan Wodyński, Jacek Żuławski, Marek Żuławski i Władysław Wincze. W okresie międzywojennym kadrę warszawskiej uczelni tworzyli: Edmund Bartłomiejczyk, Tadeusz Breyer, Józef Czajkowski, Romuald Gutt, Felicjan Kowarski, Leonard Pękalski, Karol Tichy, Michał Walicki, Leon Wyczółkowski, Władysław Skoczylas, Tadeusz Pruszkowski, Wojciech Jastrzębowski, Henryk Kuna, Jan Szczepkowski, Karol Stryjeński i Bohdan Treter.
Lata II wojny światowej zamknęły długi etap rozwoju uczelni. Po powstaniu warszawskim podjęto decyzję o reaktywowaniu Akademii. 1 marca 1945 roku na rektora komisarycznego wybrano Stanisława Ostoję-Chrostowskiego. Zaczął się okres odbudowy. Pierwsze powojenne grono pedagogiczne tworzyli: Tadeusz Breyer, Edmund Bartłomiejczyk, Romuald Gutt, Bohdan Pniewski i Michał Walicki.
"Nikt też z profesorów 1945 roku nie myśli o dosłownym odtworzeniu dawnego ustroju szkoły; odwrotnie, poddają go poważnej krytyce. Zdają sobie sprawę, że Akademia przedwojenna w dziedzinie 'sztuki czystej', a przede wszystkim w malarstwie nie wykorzystała możliwości personalnych, jakie wówczas istniały. Zgodnie więc stwierdzają, że należy w pierwszym rzędzie rozbudować i wzmocnić dyscypliny zasadnicze z malarstwem na czele. Natomiast drogi ich rozchodzą się przy omawianiu szczegółów ujęcia struktury reorganizacyjnej uczelni." 5
W 1947 roku otrzymano budynek przy Krakowskim Przedmieściu 5. W tym samym roku stworzono nową strukturę organizacyjną szkoły. Wydzielono trzy wydziały: malarstwa, rzeźby i grafiki. Zachowując ciągłość tradycji szkoły, w grafiku zajęć pojawiły się specjalizacje: ceramik i tkactwo, architektura wnętrz, scenografia i konserwacja zabytków. W 1950 roku połączono Akademię Sztuk Pięknych z Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych im. Kamila Cypriana Norwida. Z fuzji dwóch uczelni powstała Akademia Sztuk Plastycznych.
Pod koniec 1951 roku rektorem uczelni został Marian Wnuk, rzeźbiarz związany ze "szkołą sopocką". Od samego początku przystąpił do reorganizacji struktur. W czasie jego kadencji powstały cztery wydziały: malarstwa, rzeźby, grafiki i architektury oraz tzw. studia specjalne: konserwacja dzieł sztuki, tkanina i scenografia. Zmiany dotknęły także kadrę. Wielu spośród dotychczasowych wykładowców odeszło. Podobnie jak w Krakowie, Poznaniu i Gdańsku w gronie profesorów dominowali koloryści. Do ważnych pracowni tego okresu należą: pracownia Jana Cybisa, Eugeniusza Eibischa i Artura Nachta-Samborskiego. Wśród wykładowców rzeźbiarzy znaleźli się uczniowie Tadeusza Breyera: Franciszek Strynkiewicz, Ludwika Nitschowa, Marian Wnuk i Jerzy Jarnuszkiewicz.
W latach 1950-1960 pojawiła się "szkoła plakatu polskiego", którą tworzyli absolwenci warszawskiej ASP. Byli to: Henryk Tomaszewski, Eryk Lipiński, Roman Cieślewicz, Józef Mroszczak, Waldemar Świerzy, później - Jan Młodożeniec, Franciszek Starowieyski i Maciej Urbaniec. W latach 50. i 60. projektowali głównie plakaty filmowe.
Wykładowcy Akademii zaraz po wojnie włączyli się w odbudowę zniszczonej Warszawy. W 1953 roku rozpoczęto odbudowę Starego i Nowego Miasta. Stworzono zespół specjalistów dekorujących kamienice Starówki. W zespole znaleźli się: Zofia i Roman Artymowscy, Edmund Burke, Krystyna Kozłowska, Jacek Sempoliński, Hanna i Jacek Żuławscy, Witold Miller i wielu innych. Studium Konserwacji istniało na Akademii od 1945 roku. Później przemianowano je na Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki. Zaraz po wojnie założono Pracownię Kamieniarską KAM (Kamień i Architektura Monumentalna albo Konserwacja Architektury Monumentalnej). Jej członkowie restaurowali zabytki w stolicy i kraju.
Wydarzeniem przełomowym było otwarcie w 1955 roku wystawy w warszawskim "Arsenale". Swoje prace wystawili na niej młodzi artyści z całej Polski. Był to bunt przeciwko narzuconemu w sztuce oficjalnej socrealizmowi. "Arsenałowcy"
"stronili od tematów 'konstruktywnych', takich jak traktory na polach, wytop stali, czy budowanie nowych domów. W Arsenale pojawiły się wspomnienia nie tak dawnych przeżyć wojennych (osobiście doświadczonych) i proste, ale prawdziwe wizerunki ludzi; martwe natury złożone nie z pięknych i cennych przedmiotów, lecz będące śladami zwykłego życia; nieefektowne krajobrazy przedmieść". 6 Ksawery Piwocki
W 1965 roku studenci malarstwa - Jan Dobkowski i Jerzy "Jurry" Zieliński stworzyli grupę Neo-Neo-Neo. Uczyli się oni w pracowni Jana Cybisa. Kontynuowali tradycje kolorystyczne szukając dla siebie nowych rozwiązań formalnych. Pierwsza wystawa prac grupy Neo-Neo-Neo odbyła się w Medyku w 1967 roku.
Od lat 1950., kiedy powołano Zakłady Artystyczno-Badawcze ASP, na uczelni wykładali znakomici architekci. Przygotowywali projekty dla Warszawy, ale także na wystawy za granicą. W Zakładach pracowali Jerzy Sołtan i Zbigniew Ignatowicz. W latach 1970. na uczelni wykładał Oskar Hansen - twórca teorii Formy Otwartej, uczeń Fernanda Légera. Byli oni zwolennikami integracji różnych dyscyplin: malarstwa, architektury i rzeźby.
Na początku lat 1980. powstała Gruppa. Jej powstanie zbiegło się z wprowadzeniem w kraju stanu wojennego. Natomiast koniec działalności Gruppy przypadł na początek rządów "Solidarności". Założyli ją studenci malarstwa: Ryszard Grzyb, Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk, Ryszard Woźniak. Ich twórczość nawiązywała do nurtu tzw. nowej ekspresji, który rozwinął się na Zachodzie na przełomie lat 1970/80. Swoje prace pokazywali głównie w Pracowni Dziekanka, która, obok Galerii "Repassage", była drugim miejscem związanym z działalnością Akademii. Inne środowisko malarzy skupione było przy pracowni Ryszarda Winiarskiego. W pracowni Problemów Malarstwa w Architekturze prowadzonej przez Winiarskiego dyskutowano i prezentowano swoje prace.
Obecną kadrę profesorską tworzą między innymi malarze: Leon Tarasewicz, Marek Sapetto, Jarosław Modzelewski; wśród rzeźbiarzy: Stanisław Słonina i Mieczysław Kozłowski.
Spośród licznego grona ostatnich absolwentów warszawskiej ASP do najbardziej znanych należą: Paweł Althamer, Józef Robakowski, Przemysław Kwiek, Zofia Kulik, Mirosław Bałka, Katarzyna Kozyra, Bogna Burska, Krzysztof Wodiczko. Ich twórczość wpływa na kształt sztuki w Polsce i za granicą.
Wydziały:
Obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie składa się z sześciu wydziałów. Są to:
- Wydział Malarstwa,
- Wydział Rzeźby,
- Wydział Grafiki,
- Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki,
- Wydział Architektury Wnętrz
- Wzornictwa Przemysłowego.
Tekst opracowany na podstawie: Ksawery Piwocki, "Historia Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, 1904-1964". Wrocław Warszawa-Kraków 1965; "75 lat warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych 1904-1979". Muzeum Narodowe w Warszawie, kwiecień-maj 1980. Tendencje twórcze pedagogów. Monografia. Katalog wystawy.
Przypisy
1.Ksawery Piwocki "Historia Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, 1904-1964." Wrocław-Warszawa-Kraków 1965, s. 15
2.Op. cit., s. 16
3.Op. cit., s. 18
4.Op. cit., s. 45
5.Op. cit., s. 98
6.Op. cit., s. 123
Opracowanie: Sabina Steckiewicz, grudzień 2006
Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
Krakowskie Przedmieście 5
00-068 Warszawa
tel. (22) 320 02 00
fax. (22) 320 02 14
WWW: www.asp.waw.pl
aktualizacja: maj 2016
