Zbigniew Osiński, "Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku"
Monumentalne dzieło prof. Zbigniewa Osińskiego Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku jest pierwszą na polskim rynku wydawniczym próbą opisania trwających już ponad stulecie wzajemnych wpływów i inspiracji pomiędzy teatrami Polski i Azji. Dwa opasłe tomy (każdy zawierający ponad trzysta stron) są efektem wieloletnich, żmudnych kwerend badacza. I, co warte podkreślenia, nie mamy tu do czynienia z zauroczeniem egzotycznymi formami widowisk. Teatrolog skrupulatnie i ze znawstwem obala mity, dopuszcza do głosu różnorodne opinie, często świadczące o małej kompetencji lub megalomanii niektórych polskich autorów.
Tomy traktują o wizytach w Polsce teatrów z Azji i Oceanii oraz świadectwach ich odbioru przez ludzi polskiej sceny. Obfitują również w unikatowe uzupełnienia, dygresje na temat wpływu polskich artystów na teatry eurazjatyckie (np. Tadeusza Kantora i Jerzego Grotowskiego na teatr i technikę aktorską Tadashi Suzukiego).
Osiński systematyzuje i opisuje stan naszej wiedzy o występach, wizytach, pokazach, warsztatach i prelekcjach (również publikacjach tekstów i sztuk) zespołów i aktorów z Chin, Korei, Japonii, Indii, Mongolii, Turcji, Indonezji, a nawet Wietnamu. Obszar badań obejmuje cały wiek XX - od lipca 1900 (pierwsze występy w Paryżu tokijskiej trupy Otojirō Kawakamiego i aktorki tragicznej Sady Yakko, które zaowocowały ważkimi odczytami Jana Augusta Kisielewskiego o teatrze japońskim), aż po grudniowy numer "Didaskaliów. Gazety Teatralnej" z roku 2000, gdzie opublikowano kilka szkiców oraz artykułów na temat teatrów orientalnych (zwłaszcza Gambucha - najstarszego rodzaju teatru z Bali).
W części I - Kronice - autor świadomie ograniczył bibliografię, dokonał selekcji faktów, ale we wprowadzeniu namawia do uzupełniania jej w "bliższej lub dalszej przyszłości". W ułożonym chronologicznie tomie odnaleźć można zapoznane wydarzenia - jak "nieznany" pokaz spektaklu Pytania Yoshi Oidy (sławny aktor Petera Brooka) w warszawskiej Stodole (19 - 20 XII 1980) czy występy Wietnamskiego Narodowego Teatru Lalek z Hanoi (wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO) w maju 1996 na Festiwalu Kontakt w Toruniu. Benedyktyńskiej wręcz pracy wymagało wyszperanie i opracowanie materiałów o międzywojennej recepcji i występach teatrów. Zwłaszcza - Japonek Sady Yakko (1902) i Hanako (w 1908 i 1909), tokijskiej trupy kabuki Michio Itō (1931), pobytu w Warszawie Mei Lanfanga, wielkiego mistrza Opery Pekińskiej (IV 1935), spektakli kobiecego baletu z Jemenu (1938), "premiery europejskiej" hinduskiego tancerza Rama Gopala (14 VI 1938 w warszawskim Teatrze Wielkim) i tournée po Polsce Baletu Jawajskiego pod kierunkiem Devi Dja (V–VI 1939). A obok nich pojawiają się daty i miejsca polskich premier czy wystawień sztuk lub składanek utworów autorów orientalnych, prelekcje, pokazy, warsztaty, nawet wystawy rzeźb lub lalek.
Kwerendy doprowadziły Osińskiego do skorygowania własnych omyłek. Odkrył, że nie w 1959, lecz wcześniej, bo od roku 1951 prezentowano w Polsce obszerne fragmenty i montaże scen z klasycznych oper chińskich, a regularne wizyty gości z Chin trwały do 1965. Z kolei do pierwszych pokazów u nas hinduskiego kathakali doszło w 1954, a nie jak dotąd sądzono w roku 1979.
Badacz wydobywa również z zapomnienia ważne artykuły i książki polskich autorów na temat recepcji teatrów orientalnych, a także "sensacyjne" karty (kto pamięta, że w 1952 wydano Notatnik chiński Jerzego Putramenta, w 1954 - Dwa miesiące w Chinach Włodzimierza Sokorskiego, a w 1957 MON opublikował tom Wandy Wasilewskiej pt. 30 dni w Chinach z relacją ze spotkania z Mei Lafangiem). Przypomina, że powojenne kontakty z kulturą japońską zapoczątkował nie kto inny, jak Tadeusz Łomnicki, który w 1965 na Małej Scenie Teatru Współczesnego (przy ul. Czackiego w Warszawie) zadebiutował jako reżyser spektaklu Jesteś piękna wg trzech jednoaktówek Yukio Mishimy.
Tom II (Studia) przynosi, obok interesującego "Wprowadzenia" (autor wyjaśnia powody "fragmentaryczności" podjętych badań), sześć esejów o konkretnych przykładach wpływów tradycji orientalnych na środowisko teatralne w Polsce. Kluczowe wydają się dwa studia o Grotowskim i Teatrze Laboratorium wobec kultur Orientu. Nikt precyzyjniej nie mógł omówić kolejnych faz zainteresowania reżysera Księcia Niezłomnego teatrami, technikami i filozofią Wschodu. Od fascynacji Śri Ramaną Mahariszim, przez wyprawę do Azji Centralnej wiosną 1956, trzytygodniową wizytę w ChRL w sierpniu 1962 (skąd Grotowski przywiózł wiedzę o rezonatorach, a ponadto technikę zwaną "zasadą chińską"), aż po liczne podróże po Indiach. Osiński wskazuje na mistyfikacje samego reżysera i rozwiewa ostatecznie legendę o wpływie hinduskiego kathakali na pracę i techniki aktorskie w Teatrze Laboratorium.
Część II uzupełniają cztery szkice: o Operze Pekińskiej i Mei Lanfangu (zwany "Czarodziejem Sadu Grusz"), polskiej recepcji teatru nō, wysoko ocenionych występach w Polsce zespołu kabuki pod kierunkiem Michio Itō (w 1931) oraz kontekstach niecodziennej wizyty w Teatrze Wielkim w Warszawie w listopadzie 1938 roku kobiecej rewii Takarazuka (określanej mianem "japońska opera dziewczęca").
Dodatkowy walor książek stanowi ich strona edytorska (profesjonalna redakcja, czytelne i obfite przypisy), a nade wszystko kilkaset unikatowych zdjęć, szkiców i ilustracji, na których ukazano omawiane spektakle, aktorów, wizyty (również okładki książek i czasopism poświęconych orientalnej tematyce).
Dzieła Osińskiego to erudycyjne kompendium wiedzy o widowiskach i twórcach z krajów Orientu, o ich wpływie na polską myśl i praktykę teatralną. Ale nade wszystko - prawdziwie ćwiczenia ze zrozumienia kultur i widowisk Eurazji.
Autor: Grzegorz Janikowski, listopad 2010
- Zbigniew Osiński, Polskie kontakty teatralne z Orientem w XX wieku (cz. I: Kronika, cz. II: Studia)
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2009
Seria: Terytoria teatru
Format 165 x 234 mm, 324 ss. + 320 ss., il., miękka oprawa ze skrzydełkami
ISBN 978-83-7453-879-4