Poniżej zamieszczamy dwa omówienia Romansu D-dur op. 23 na skrzypce i fortepian Karola Szymanowskiego: Anny Iwanickiej-Nijakowskiej z roku 2007 i Piotra Deptucha z roku 2002.
Anna Iwanicka-Nijakowska:
Romans D-dur op. 23, dedykowany wybitnemu skrzypkowi Pawłowi Kochańskiemu, z którym łączyła Szymanowskiego od 1909 roku bliska przyjaźń, powstał w październiku 1910 roku w Tymoszówce, w tym samym czasie, gdy kompozytor pracował nad 2. Symfonią. W liście do Zdzisława Jachimeckiego czytamy:
"Skończyłem parę dni temu finał (fugę) mojej [II] 'Symfonii' (pozostały mi jeszcze wariacje) - więc dla odpoczynku naszkicowałem wczoraj dość długi 'Romans' na skrzypce i fort., który muszę co prędzej wykończyć i posłać Pawełkowi Kochańskiemu, by go wystudiował. [...] Udał mi się dosyć i zdaje się, jest dość wygodny dla skrzypiec".1
Romans op. 23 nawiązuje jeszcze do stylistyki muzyki późnego romantyzmu - daleko schromatyzowaną harmonikę połączył kompozytor z liryczną, szerokooddechową melodyką, przywodzącą skojarzenia z pełnymi wewnętrznej emocji nokturnami Fryderyka Chopina.
Prawykonanie utworu miało miejsce 8 kwietnia 1913 roku w Warszawie w interpretacji Józefa Ozimińskiego. W latach następnych Romans do swego repertuaru włączył nie tylko Paweł Kochański, ale także m.in. Eugenia Umińska, która już w 1938 roku wspólnie z pianistą Zygmuntem Dygatem dokonała pierwszej rejestracji fonograficznej kompozycji (Orpheon 138), a współcześnie - Wanda Wiłkomirska, Magdalena Rezler, Krzysztof Jakowicz, Bartłomiej Nizioł.2
Autor: Anna Iwanicka-Nijakowska, wrzesień 2007.
Piotr Deptuch:
Romans D dur op. 23 na skrzypce i fortepian - to krótki poemat, nawiązujący do poetyki chopinowskich nokturnów, przez Tadeusza A. Zielińskiego nazwany "klejnotem wczesnego stylu Szymanowskiego". Dźwiękowy świat Romansu - miękki, łagodny, harmonicznie wyrafinowany, odchodzi od stylu muzyki niemieckiej, twórczo kontynuując linię wytyczoną przez chromatyczną sensualność Sonaty skrzypcowej Cezara Francka. Dwutematyczna kompozycja rezygnuje z kontrastowego zestawiania motywów. Jest w całości liryczną projekcją, zmysłową kontemplacją, antycypującą unieruchomioną statykę późniejszych dzieł, inspirowanych światem orientu.
Utwór został dedykowany znakomitemu skrzypkowi Pawłowi Kochańskiemu, którego osobowość tak mocno odciśnie się na późniejszych kartach skrzypcowej muzyki Szymanowskiego.
Autor: Piotr Deptuch, 2002.
