"Pięć pieśni op. 13", napisanych przez Szymanowskiego w latach 1905-07, to owoc zainteresowania kompozytora modernistyczną poezją niemiecką - m.in. wierszami Richarda Dehmela (pieśń nr 1 "Stimme im Dunkeln" / "Głos w mroku" i nr 3 "Auf See" / "Na morzu"), Friedricha Bodenstedta (pieśń nr 4 "Zuleikha" / "Zulejka"), Otto Juliusa Bierbauma (pieśń nr 5 "Die schwarze Laute" / "Czarna lutnia"). Pieśń druga "Christkindleins Wiegenlied" / "Kołysanka Dzieciątka Jezus" powstała do słów ze znanego zbioru pieśni "Des Knaben Wunderhorn" C. Brentana i A. Von Arnima. Pieśni nr 1, 3 i 4 dedykowane są Zdzisławowi Jachimeckiemu, natomiast nr 2 i 5 - lwowskiemu poecie Stanisławowi Barączowi, który jest również autorem ich polskiego przekładu. Prawykonanie kompozycji odbyło się 27 lutego 1912 roku w Wiedniu w interpretacji siostry kompozytora Stanisławy Korwin-Szymanowskiej i Artura Rubinsteina przy fortepianie.
W pieśniach przeważa "liryka nastrojowo-kontemplacyjna, skupiona wokół jednego obrazu poetyckiego, z charakterystycznym paralelizmem między opisywanym pejzażem a odpowiadającym mu stanem psychicznym zawartym często w jednym słowie: żal, tęsknota, smutek".
Charakterystyczne tematy - samotności, nieszczęśliwego losu, tęsknoty, miłości - wyraził Szymanowski muzyką nawiązującą do stylu późnoromantycznego, zwłaszcza dzieł Ryszarda Wagnera i jego "Tristana i Izoldy" (chromatyka "tristanowska"). Dominuje w niej również linearność w zakresie kształtowania faktury fortepianowej, tak symptomatyczna dla utworów wokalnych z tych lat niemieckich kompozytorów - Arnolda Schönberga i Albana Berga.
"Pieśni op. 13" Szymanowskiego doczekały się wydania nutowego (w polskiej i niemieckiej wersji językowej) już w 1911 roku, a po II wojnie światowej kilku następnych (w całości i jako pojedyncze pieśni, także w języku rosyjskim). Ponadto w 1937 roku Grzegorz Fitelberg opracował pieśni nr 2 i 4 na orkiestrę symfoniczną. Popularność kompozycji potwierdzają także liczne jej wykonania w kraju i za granicą, jak również nagrania fonograficzne. Pierwsza rejestracja pieśni nr 4 w interpretacji rodzeństwa kompozytora: Stanisławy Korwin-Szymanowskiej i Feliksa Szymanowskiego (Parlophon 4416) pochodzi już z 1930 lub 1931 roku. Natomiast w 1960 roku Stefania Woytowicz i Orkiestra Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Witolda Rowickiego zarejestrowali dla Polskich Nagrań (Muza XL 0066) wersję orkiestrową. Wśród współczesnych nagrań na uwagę zasługuje z pewnością wykonanie Piotra Beczały i pianistki Reinild Mees, które znalazło się na czteropłytowym albumie zawierającym komplet pieśni Karola Szymanowskiego, wydanym w 2004 roku przez holenderską firmę Channel Classics.
Autor: Anna Iwanicka-Nijakowska, wrzesień 2007.