Miasto nazywane polskimi Atenami było kolebką potężnej dynastii Jagiellonów. Małą ojczyzną Mickiewicza, Słowackiego, Kraszewskiego, Piłsudskiego, Miłosza. Miastem nauki i sztuki, "wsłuchanym w modlitwę swych wież kościelnych". Położonym przy ujściu Wilejki do Wilii, okolonym z trzech stron lesistymi wzgórzami. Miastem niezwykłych budowli "wileńskiego baroku" i "wileńskiego klasycyzmu". Miejscem, w którym żyli obok siebie: Polacy, Litwini, Żydzi, Białorusini, Rosjanie, Tatarzy, Karaimi, Niemcy, Włosi, wyznawcy wielu religii: katolicyzmu, prawosławia, protestantyzmu, judaizmu, islamu.
To w Wilnie narodziło się słowo "fotografika" oznaczające fotografię artystyczną. Nie było w tym przypadku. W podwileńskich Werkach latem 1839 roku, zaledwie kilka miesięcy po ogłoszeniu wynalazku Daguerre’a, wykonano pierwsze na ziemiach Rzeczpospolitej dagerotypy. Kto był ich autorem, nie wiadomo. Pierwszy stały zakład fotograficzny w Wilnie otworzył jeszcze w 1845 roku Eljasz Rozenson, przybyły z Królewca. W latach 60. XIX wieku działały już cztery takie zakłady, specjalizujące się głównie w portretach. Zabytki wileńskie w tym czasie fotografował głównie Abdon Korzon, który preferował ujęcia w malarskiej konwencji pejzażu romantycznego.
W 1919 roku na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego, gdzie wykładali Ferdynand Ruszczyc oraz Juliusz Kłos, powołano pierwszy na polskich wyższych uczelniach Zakład Fotografii Artystycznej. Zajęcia z fotografii prowadził sam Jan Bułhak, klasyk polskiej fotografii.
Fotoklub Wileński skupiał grono wybitnych mistrzów obiektywu. W mieście działał też jeden z pierwszych amatorskich klubów filmowych.
Bazylika katedralna
Bazylika katedralna, fot. wydawnictwo RM
Południowa elewacja bazyliki katedralnej. Kopułową kaplicę poświęcono królewiczowi Kazimierzowi, beatyfikowanemu w 1521 roku i kanonizowanemu w 1604 roku, patronowi Litwy. Budowlę wzniesiono w latach 1626–1636 według projektu Matteo Castellego, jednego z najwybitniejszych architektów rzymskiego baroku. Dzwonnica katedralna z XIV wieku początkowo służyła jako baszta w murach zamkowych. Nadbudowana o trzy kondygnacje, w końcu XVIII wieku otrzymała klasycystyczną oprawę, zaprojektowaną przez Michała Szulca. Mieściła 10 zabytkowych dzwonów z okresu XVI–XVIII w.
Zaułek Literacki
Zaułek Literacki, fotografia Wacława Żylińskiego z 1929 roku, fot.wydawnictwo RM
Zaułek Literacki, wąska uliczka wybrukowana nierównymi kamieniami, słynąca z licznych antykwariatów – to kolejne miejsce, w którym mieszkał Wilnie Mickiewicz (w 1823 roku). Z domu Piaseckich pod numerem 5 został zabrany do aresztu podczas procesu filomatów i filaretów. Tutaj też przez kilka miesięcy poeta Czesław Miłosz wynajmował pokój "o dwumetrowych chyba murach".
Cerkiew św. Trójcy
Cerkiew św. Trójcy, fotografia z lat 30. XX wieku, autor nieznany, fot. wydawnictwo RM
Cerkiew św. Trójcy wzniesiono na początku XVII wieku. Rokokową szatę uzyskała ona po pożarze w 1748 roku – dwie smukłe wieżyczki i słynna Brama Bazyliańska to dzieło Jana Krzysztofa Glaubitza. Klasztor pobazyliański zaborca zamienił na więzienie. Tu w latach 1823–1824 przetrzymywano, wraz z innymi filomatami, Mickiewicza. W okresie międzywojennym w jednej z cel odsłonięto tablicę upamiętniającą przemianę Gustawa w Konrada.
Matka Boska Ostrobramska
Matka Boska Ostrobramska, fotografia z lat 30. XX wieku, autor nieznany, fot. wydawnictwo RM
Początkowo wizerunek Matki Boskiej Miłosierdzia, zwanej Ostrobramską, wisiał w niszy bramy. Murowaną kaplicę wzniesiono w 1772 roku, a gruntownie przebudowano w stylu klasycystycznym w 1928 roku. Od tego czasu ul. Ostrobramska pełniła funkcję kaplicy pod gołym niebem. Piętrowa galeria kolumnowa łączy kaplicę z kościołem św. Teresy.
Widok w kierunku Rossy
Widok w kierunku Rossy, fotografia z 1935 roku, autor nieznany
Widok z mostka na Wilejce w kierunku Rossy. Po lewej domy na Zarzeczu, po prawej – Safjaniki. W głębi rozciąga się dawny zespół klasztorny misjonarzy wraz z kościołem Wniebowstąpienia Pańskiego, wzniesiony w latach 1695–1753. W mury klasztorne włączono dawny pałac Sanguszków. Przy klasztorze istniało seminarium, drukarnia i książnica. W latach 1838–1839 mieściło się tu więzienie, później koszary, w okresie międzywojennym – gimnazjum męskie.
Kaziuki
Kaziuki, fotografia z 1935 roku, autor nieznany
Od 1636 roku 4 marca obchodzono w Wilnie tradycyjne Kaziuki, uroczystości poświęcone św. Kazimierzowi, patronowi Litwy. Najbardziej charakterystyczny towar "kaziukowego" kiermaszu stanowiły słodkie obwarzanki smorgońskie i ozdobione lukrem pierniki w kształcie serca. Umieszczano na nich żartobliwe napisy – czasami celowo nieortograficzne. Często odgrywały one rolę liścików miłosnych – prekursorów współczesnych walentynek.
