Kinomaszyna i Bartosz Opania w filmie "Historia kina w Popielawach", reżyseria: Jakub Kolski, 1998, fot. archiwumTVP/Forum Narratorem filmu jest dziesięcioletni Staszek Szewczyk, chłopiec z miasta, uczący się w wiejskiej szkole w Popielawach - rodzinnej wsi jego dziadków. Staszek pisze pamiętnik, w którym przywołuje historię głośnego w okolicy kowalskiego rodu Andryszków. Józef Andryszek Pierwszy w XIX wieku zbudował kinomaszynę, wcześniej niż bracia Lumière. Było to w roku 1963, tuż przed Powstaniem Styczniowym. Z powodu Powstania nie mógł dokończyć swojego wynalazku i uruchomił go tylko raz. Kolejni kowale z rodu Andryszków przechowują kinomaszynę aż do lat 60. XX wieku, kiedy to maszyna płonie w pożarze. Kolejny potomek kowali, Józef Andryszek Szóstek chce ją odbudować, na co nie zgadza się jego Ojciec, który jest przekonany, że maszyna przynosi nieszczęście całej rodzinie.
Kadr z filmu "Historia kina w Popielawach", reżyseria: Jakub Kolski, 1998, fot. Nofikow Robert/TVP Figaro Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny Canal+ Polska/ www.fototeka.fn.org.pl Film rozgrywa się w dwóch płaszczyznach czasowych - w okresie Powstania Styczniowego i pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku Historia... to film o kinie i miłości, wielkim bólu i przeznaczeniu. Reżyser w nieoczywisty sposób rozlicza się w nim z historią swojej rodziny, której kolejne pokolenia żyły pasją do kina, stając się poniekąd jego niewolnikami. W historii małego Staszka reżyser wchodził w dialog z własnymi wspomnieniami z dzieciństwa spędzonego w tytułowych Popielawach pod opieką dziadków.
"W mojej prywatnej historii rodzinnej cztery pokolenia zapisywały kartę pod nazwą 'film', prawie od początku, odkąd kino istnieje. Prababka na początku wieku miała jedno z pierwszych kin w Łodzi 'Teatre Optique Parisien', dziadek był producentem filmowym, przedstawicielem firm Fox, Metro Goldwyn Meyer, Paramount. Ojciec - montażysta filmowy, siostra - montażystka, ja - też filmowiec. Ale nie znalazłem dość odwagi czy nieskromności, żeby opowiadać wprost tę historię. Ukryłem więc moich antenatów za postaciami filmowymi." (Jan Jakub Kolski)
Historia kina w Popielawach jest jednym z najważniejszych filmów, które tworzyć miały zjawisko zwane przez krytyków "jańciolandem", na poły mityczną krainą stworzoną przez Kolskiego w swoich filmach z lat 90-tych. Reżyser nawiązywał w nich do kultury ludowej i chłopskiego dziedzictwa, tworząc na poły magiczną rzeczywistość. I choć on sam odżegnywał się od inspiracji literackim realizmem magicznym spod znaku Gabriela Garcíi Márqueza, krytycy często wpisywali dzieła Kolskiego w ten właśnie nurt artystyczny. Nie bez przyczyny, w "jańciolandzie" Kolskiego reguły świata ulegały zawieszeniu, a magia przenikała do codziennego życia: w Jańciu Wodniku bohater cofał czas i uzdrawiał ludzi, w Historii kina w Popielawach bohaterowie rozmawiali ze świętymi, kinomaszyna miała zdolność ożywiania "zwierzyny leśnej, a nawet ludzi", czego doświadczał bohater grany przez Franciszka Pieczkę, zaś potomkowie nieszczęśliwych kochanków z przeszłości spotykali się w kolejnych epokach, jakby skazani byli na wypełnienie zapisanego wcześniej losu.
"Surrealistyczne wizje reżysera tworzą tło dla tragicznej historii miłości, która przeplata się z ciągłą obsesją spełniania własnych, wciąż niedoścignionych marzeń" - pisali krytycy, a film pozostał jednym z najbardziej niezwykłych i najważniejszych obrazów polskiego kina lat 90.
- Historia kina w Popielawach, scenariusz i reżyseria: Jan Jakub Kolski, zdjęcia: Krzysztof Ptak, scenografia: Wojciech Saloni-Marczewski, kostiumy: Małgorzata Zawadzka, montaż: Ewa Pakulska, produkcja: Kazimierz Rozwałka. Wystepują: Krzysztof Majchrzak (Józef Andryszek V), Bartosz Opania (Józef Andryszek I), Grażyna Błęcka-Kolska (Chanutka V), Michał Jasiński (Szustek), Tomasz Krysiak (Staszek), Franciszek Pieczka (Wujo Janek), Mariusz Saniternik (Kulawik), Joanna Pierzak (Chanutka I), Izabella Bukowska (Jagoda), Maria Gładkowska (dziedziczka), Jan Nowicki (dziedzic). Produkcja: Telewizja Polska, Komitet Kinematografii, Agencja Produkcji Filmowej, Canal+ Polska, Łódzkie Centrum Filmowe (Łódź), Figaro Film Production Ltd, współfinansowanie: Agencja Scenariuszowa, dystrybucja: Silesia. Czas trwania: 98 min. Premiera: 20 listopada 1998.
Nagrody filmowe:
- 1998 - "Brązowe Grono" dla Jana Jakuba Kolskiego na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie; "Grand Prix" - Wielka Nagroda Jury "Złote Lwy" dla Jana Jakuba Kolskiego na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni, Nagroda Kazimierz Rozwałka dla Jana Jakuba Kolskiego; Syrenka Warszawska;
- 1999 - Nagroda aktorska dla Krzysztofa Majchrzaka oraz "Złoty Jańcio" (nagroda główna), nagroda organizatorów dla Zygmunta Koniecznego na Przeglądzie Filmowym "Prowincjonalia" w Słupcy koło Konina; "Złota Kaczka" - nagroda przyznawana przez pismo "Film" dla Jana Jakuba Kolskiego; "Orzeł" - Polska Nagroda Filmowa w kategorii najlepszy film za rok 1998, najlepsze zdjęcia, najlepsza muzyka, najlepszy montaż, najlepsza reżyseria i scenariusz, najlepsza scenografia; Nagroda Specjalna - Srebrna Statuetka Leliwity dla Jana Jakuba Kolskiego na Tarnowskiej Nagrodzie Filmowej; Srebrny Rycerz dla Jana Jakuba Kolskiego na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym "Złoty Rycerz" w Rosji (festiwal odbył się w Moskwie); Grand Prix (Premio Trieste) dla Jana Jakuba Kolskiego na festiwalu "Alte Adria Cinema" w Trieście; Grand Prix dla Jana Jakuba Kolskiego na Międzynarodowych Spotkaniach Kina i Telewizji - Kino Pełnoekranowe w Genewie.
Autor: Joanna Pawluśkiewicz, grudzień 2006. Aktualizacja BS, kwiecień 2023
