Nie tylko Legiony
Podczas I wojny światowej Żydzi służyli we wszystkich armiach głównych stron konfliktu. Dlatego w narrację wystawy wplecione zostały również losy, dzieła i archiwalia odnoszące się do polskich Żydów, walczących na innych niż legionowy frontach. Każda z takich prezentacji wiąże się z obiektem stanowiącym wystawiennicze cymelium.
I tak widz może zapoznać się z treścią niepublikowanego dotąd listu z frontu francusko-pruskiego, pisanego po polsku przez słynnego malarza Mojżesza Kislinga do Matyldy Aszowej, żony nie mniej znanego pisarza Szaloma Asza. Tuż obok znajduje się aparat fotograficzny Voigtländer Bergheil, którym Wilhelm Russ, ceniony fotograf z Borysławia, na usługach armii austriackiej dokumentował cmentarze i miejsca pamięci (nekropolie m.in. w Rymanowie i na obrzeżach Drohobycza) powstające na bieżąco podczas wojny.
W armii austro-węgierskiej służył m.in. pochodzący z Krakowa Artur Markowicz, który tworząc dokumentację grobów żołnierzy austriackich, rejestrował w technice pasteli widoki spalonych domów i opustoszałych ulic Zachodniej Galicji.
Polska jako kwestia honorowa?
W polskim oddziale Legii Cudzoziemskiej służył związany z kololonią artystyczną w Paryżu, ale pochodzący z Chełma Szymon Mondzain (Szamaj Mondszajn). W Legii służył też inny paryski malarz Mojżesz Kisling - z tym ostatnim oraz Leopoldem Gottlieben związana jest anegdota, która pokazuje, jak dalece nieobojętną kwestią pozostawała dla Żydów przyszła niepodległość Polski.
W pojedynku, do jakiego doszło na kilka dni przed wybuchem wojny w Parc de Princes pod Paryżem, stanęli naprzeciw siebie dwaj malarze żydowscy z Galicji: Mojżesz Kisling i Leopold Gottlieb. Podobno dotychczasowych przyjaciół podzieliła bliżej niesprecyzowana "kwestia honoru", a zapewne także poglądy na temat zaangażowania się w nadchodząca wojnę. Kisling, który odniesioną w w pojedynku ranę nazwał "czwartym rozbiorem Polski", po wybuchu wojny został we Francji i zaciągnął się do polskiego oddziału Legii Cudzoziemskiej. Gotttlieb, jak wiemy, wrócił do Krakowa i ochotniczo wstąpił do Legionów Polskich.
Już wkrótce m.in. w wyniku zaangażowania w działania wojenne polskich Żydów, Polska miała powrócić na mapę Europy.
Wystawa "Żyd, Polak, legionista 1914–1920" w Muzeum Historii Żydów Polskichotwarta jest w dniach 24 lipca – 3 października 2014.
kurator i redaktor naukowy katalogu: Artur Tanikowski
kurator organizacyjny: Ewa Witkowska
scenografia: Kulawik & Modzelewski
projekt katalogu i druków towarzyszących: Marcin Władyka / studio headmade
redakcja tekstów: Tamara Łozińska
tłumaczenie: Dominika Gajewska