Sarmatia aeterna (18): Białoruś – Wielkie Xięstwo Ducha
Mój świętej pamięci dziadek ze strony mamy urodził się w majątku pod Petrykowem. Nazwy nie znam, to znaczy widziałem ją w różnych jego "Życiorysach", ale zawsze w lekko zmienionej wersji. W przedstawianych różnym organom PRL-u dokumentach mój dziadek pisał, że urodził się w ZSRR, ale przecież tak naprawdę urodził się w Polsce Jagiellońskiej: był obywatelem Rzeczypospolitej, tej, która sięgała od Dniestru do Dźwiny.
Sądzę, że to była jego Polska; przez całe życie mówił z lekko wschodnim akcentem i nie mógł zapomnieć mapy Polski przedwojennej. I wiem, że był wielkim zwolennikiem Józefa Piłsudskiego, chociaż głośno się do tego nie przyznawał. Był leśniczym, myśliwym i lubił mi opowiadać o swoich myśliwskich przygodach z czasów młodości.
Pińsk, Petryków, Mozyrz to Białoruś. W czasach mojego dziadka, który – tak przynajmniej utrzymywał - uciekł ze zsyłki na Syberię (rodzice zostali zamordowani, siostra przyjechała z zesłania do Warszawy w latach 60., do brata pisało się listy po rosyjsku, bo mieszkał dalej gdzieś koło Pińska) i przeszedł na polską stronę w czasie wojny polsko-bolszewickiej – Polesie to była ojczyzna. Nie Białoruś. Nie Polska. Rzeczpospolita. Wielkie Księstwo Litewskie – Grodno, Brześć, Nowogródek, Wilno, Kijów.
Łatwo się o tym zapomina, że ruski język był językiem urzędowym Wielkiego Księstwa Litewskiego aż do roku 1696. Potem – polski. Po rusku są napisane Statuty Wielkiego Księstwa. Nie pamięta się jakoś, że Jagiełło, kiedy przyjmował chrzest wcale nie chrzcił WXL tylko północną, nie-ruską jego część. Ruska część czyli 90% powierzchni Wielkiego Księstwa znała chrześcijaństwo w obrządku wschodnim przynajmniej od roku 988. Tu mieszkało 1700 000 ludzi, na Litwie właściwej 300 000. Trochę te proporcje się nam zatarły.
Czemu?
Nie wiem. Sądzę, że mój dziadek te wszystkie - dzisiaj dla nas odległe informacje - miał we krwi. Polska, tak jak ją rozumiano od XVI wieku przynajmniej do czasów Adama Mickiewicza z Nowogródka, autora słów "Litwo, ojczyzno moja", a może aż do czasów, kiedy żyło pokolenie pamiętające XX – lecie międzywojenne i pochodziło geograficznie z terenów Wielkiego Księstwa czyli z Białorusi, Ukrainy albo z Litwy, była dla nich jednak inną jakąś wartością niż dla nas, który PRL-owska historiografia kładła do głów jakiś endecki model myślenia, iż wielokulturowość to problem, trudność i źródło niepokoju.
Znamy wszyscy termin Rzeczpospolita Obojga Narodów. Tylko nie do końca chyba rozumiemy co on oznacza. Szczególnie to widać, kiedy wspaniałomyślnie (i bezsensownie) zmienia się "dwojga" na "trojga" narodów. Po angielsku lubi się mawiać "Polish-Lithuanian-Ukrainian Commonwealth". A przecież "naród" Wielkiego Księstwa nie ma znaczenia etnicznego. Ten "naród" czyli szlachta, czyli obywatele na mocy Unii Lubelskiej stali się obywatelami Rzeczypospolitej. Województwa podolskie, kijowskie, bracławskie i wołyńskie zostały inkorporowane do Korony, co oznaczało, że ruska szlachta zachowała swoje prawa i wolności, przywileje miała identyczne jak szlachta z Korony i ich reprezentanci zasiadali w parlamencie na takich samych prawach, jak wszyscy inni obywatele państwa. Pozostałe ziemie Wielkiego Księstwa połączyły się z Królestwem Polskim: od tej pory do końca istnienia państwa obradował wspólny sejm, który składał się z 77 posłów z Korony i 50 z Księstwa. Wspólnie w akcie wolnej elekcji wybierano króla, bito jedną monetę, prowadzono (z trudem, zważywszy ma magnackie odrębne pomysły) wspólną politykę obronną i zagraniczną. Od roku 1569 przynajmniej – do rozbiorów – 200 lat z okładem, ale i potem chyba aż do czasów sowieckiej demolki - w sercach, zwyczajach, sposobie myślenia na terenie Rzeczypospolitej (choć w XIX wieku stała się ona ideą zbrojnego oporu) ta Rzeczpospolita żyła, znaczyła, miała sens. Żłobiła dusze i kształtowała wartości.
Czemu o tym mówię?
Bo właśnie w tych dniach obywatele Wielkiego Księstwa zamieszkujący dzisiejszą Białoruś zdecydowanie i na sposób republikański domagają się swoich praw. Byli sowieci, po niech dyktatura. Ale dziedzictwo to dziedzictwo. Pogrzebać się go nie da. Oby im się udało. Pewnie gdyby mój dziadek żył, bardzo by się tym, co się dzieje na ulicach Jego ojczyzny przejmował.
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]