Henryk Siemiradzki "Żebrzący rozbitek", 1978, wym. 208 x 293,5 cm, fot. Dom Aukcyjny Sotheby's / www.sothebys.com
Obrazy jednego z najbardziej znanych polskich akademików rzadko pojawiają się na aukcjach, ale gdy stają do przetargu, za każdym razem biją rekordy na polskich i światowych rynkach sztuki.
„Rozbitek” przyniósł Henrykowi Siemiradzkiemu rozgłos, gdy był po raz pierwszy prezentowany na "Wystawie Światowej" w Paryżu w 1878 roku. Znalazł się tam obok innych obrazów artysty – najbardziej znanego płótna malarza „Pochodnie Nerona”, które dziś znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, oraz obrazu "Kielich lub kobieta", którego los jest nieznany (w 2005 roku w Nowym Jorku sprzedano studium do tego obrazu za 1,4 mln dolarów). Za te trzy prace artysta został nagrodzony honorowym medalem i wyróżniony Legią Honorową.
Wszystkie zaprezentowane wtedy obrazy zwróciły uwagę publiczności. Reprodukcje „Rozbitka” znalazły się nawet we francuskich encyklopediach. Wydane pod koniec XIX wieku „Grand dictionnaire universel du XIXe siècle” oraz „Dictionnaire universel des contemporains” wymieniają go jako jeden z głównych przykładów idealistycznej sceny rodzajowej w starożytnym krajobrazie, z których znany był ten artysta.
W liście do historyka sztuki Andreia Somova Siemiradzki pisał o obrazie przedstawiającym rzymskiego żebraka w roli tytułowego rozbitka z zawieszonym na szyi obrazem tonącego statku. Tematem alegorycznego dzieła jest zmienność życia. Młoda, piękna i bogata kobieta, na którą spogląda żebrzący mężczyzna, za chwilę ma wsiąść na swoją łódź. Czy wymienione spojrzenia przyniosą jej szczęście w podróży?
Po raz kolejny świat przypomniał sobie o obrazie „Rozbitek” pod koniec 2000 roku. Na aukcji zorganizowanej w Warszawie przez Polswiss Art dzieło sprzedano za rekordową dla polskiego rynku sztuki kwotę 2 130 000 złotych (cena wywoławcza 1 850 000 złotych).
Obraz Siemiradzkiego po raz kolejny zaskoczył 25 listopada 2013 roku. Londyński dom aukcyjny Sotheby's sprzedał „Rozbitka” za 1 082 500 funtów - czyli około 5,4 mln zł. Warto zwrócić uwagę, że dzieło polskiego malarza znalazło się na aukcji zatytułowanej "Important Russian Art", a autor nazwany został Henri Ippolitovich Semiradsky. Za granicą Siemiradzki często jest przedstawiany jako wybitny Rosjanin o nazwisku "Genrikh Semiradsky". W katalogu Sotheby's przywołuje także, że malarz na wspomnianej paryskiej wystawie reprezentował sekcję rosyjską. Było to związane z ponad stuletnim okresem, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami i żaden polski artysta występujący na scenie międzynarodowej w tym czasie nie reprezentował swojego kraju, a jednego z trzech zaborców.
Malarz urodził się w 1843 roku pod Charkowem (dzisiejsza Ukraina) w polskiej rodzinie szlacheckiej. Jego ojciec był oficerem w armii carskiej. W latach 1864-70 studiował malarstwo w Sankt Petersburgu, a w 1872 roku założył pracownię w Rzymie. Był członkiem Rosyjskiej Imperialnej Akademii Sztuki i wśród swoich patronów miał członków carskiej rodziny. Oprócz Paryża wystawiał w Rzymie, Monachium, Wiedniu i Sankt Petersburgu. Siemiradzki cieszył się też powodzeniem na carskim dworze. Namalował między innymi freski w soborze Chrystusa Zbawiciela w Moskwie, wysadzonym w powietrze na rozkaz Stalina w 1931 roku.
Jak tak ważne dzieło znalazło się za granicą? Poświęcony rynkowi sztuki portal Artinfo pisze:
„Najprawdopodobniej w staraniach o wywóz podano, dla zmyłki, zupełnie inny tytuł obrazu, a eksperci z NIMOZ nie uznali dzieła Siemiradzkiego za chronione dobro kultury polskiej i wypuścili obraz z kraju.”
Henryk Siemiradzki, "Taniec wśród mieczy", 1881, 120 × 225 cm, olej na płótnie, fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
Zdaniem Zofii Gołubiew, dyrektorki Muzeum Narodowego w Krakowie, "Rozbitek" ma wielkie znaczenie dla polskiej kultury. - Wywóz obrazu za granicę przyczynia się do zubożenia polskiego dziedzictwa - mówi. I przestrzega: - Nie powinno się pozbywać takich prac. Gołubiew poinformowała też, że muzeum przygotowuje w 2015 r. czasową wystawę dzieł Siemiradzkiego, a wypożyczenie z zagranicy jest trudniejsze ze względu na transport.
Ostatni rekord cenowy obrazu Siemiradzkiego padł w domu aukcyjnym Sotheby’s w Nowym Jorku w kwietniu 2011 roku. Obraz
„Taniec wśród mieczy” sprzedano w czasie licytacji za 1,8 mln dolarów, czyli ponad 5 mln złotych. Wciąż jednak to
Tamara Łempicka jest jedynym polskim reprezentantem w rankingu najdroższych prac Skate’s Top 5000. Jest również trzecią najdrożej sprzedawaną artystką na świecie – obok Joan Mitchell i Louise Bourgeois.
Obraz na stronie Sotheby's
Źródła: sotheby’s, artinfo, materiały własne, oprac. Agnieszka Sural, 26.11.2013