Helena Modrzejewska w roli Kleopatry, 1880, fot. Polona
Beth Holmgren w książce "Starring Madame Modjeska: On Tour in Poland and America" przygląda się karierze najwybitniejszej polskiej aktorki XIX wieku. - Grała tak doskonale, że nikt nie śmiał jej krytykować - mówi Holmgren. Gdy Modrzejewska zmarła w 1909 r. jeden z krytyków pisał, że publiczność nie chciała słuchać innych szekspirowskich aktorek bez akcentu.
Prof. Holmgren kieruje wydziałem studiów slawistycznych i euroazjatyckich na prestiżowym Duke University w Karolinie Północnej. Nie ma polskich korzeni, ale zafascynowana jest polską literaturą i językiem. Przez niemal dziesięć lat badała w Stanach Zjednoczonych i Polsce dokumenty poświęcone życiu i karierze Heleny Modrzejewskiej. Nikt wcześniej nie przeanalizował tak dokładnie jak Holmgren recenzji, jakie ukazały się na temat aktorki w amerykańskiej prasie przez 30 lat jej kariery w USA. Książka otrzymała w Waszyngtonie nagrodę im. Oskara Haleckiego. Przyznało ją Polsko-Amerykańskie Stowarzyszenie Historyczne PAHA (Polish American Historical Association), istniejąca od 1942 roku organizacja zrzeszająca kilkuset historyków.
Trwają starania nad wydaniem książki po polsku jeszcze w tym roku przez wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
- Polacy niewiele wiedzą o amerykańskiej karierze Modrzejewskiej. Myślą, że zdegradowała się wyjeżdżając do USA. A ona naprawdę odniosła tu wielki sukces. Recenzenci pisali, że była najlepszą szekspirowską aktorką - mówi Holmgren.
Modrzejewska zdobyła sławę na deskach najlepszych warszawskich i krakowskich teatrów grając wielkich klasyków: Szekspira, Schillera czy Słowackiego. W 1876 roku wyemigrowała do Kalifornii z rodziną i grupą przyjaciół, wśród których był m.in. Henryk Sienkiewicz. Za oceanem też zyskała wielki rozgłos, jeżdżąc ze swym zespołem na tournée po całym kraju i występując u boku takich sław jako Edwin Booth czy Maurice Barrymore. Publiczność i krytyków uwiodła swymi kreacjami w repertuarze szekspirowskim.
W USA, jak opowiada Holmgren, Modrzejewska na nowo się "wykreowała", występując jako Helena Modjeska. Zwykła przedstawiać się jako "europejska arystokratka", choć była mieszczańskim, nieślubnym dzieckiem, o czym Amerykanie dowiedzieli się dopiero po jej śmierci.
- Nie spodobał jej się Nowy Jork, bo był brudny i było za wielu imigrantów. A ona nie chciała grać dla Polonii; nie chciała być aktorką drugiej sceny. Wybrała San Francisco - opowiada Holmgren.
Po zaledwie kilku miesiącach intensywnej nauki angielskiego z powodzeniem zadebiutowała w California Theatre występem we francuskiej sztuce "Adrienne Lecouvreur".
Aktorka zmarła 8 kwietnia 1909 roku na Bay Island w Kalifornii. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles, ale zgodnie z ostatnią wolą, jej szczątki spoczęły później obok grobu matki w Krakowie na cmentarzu Rakowickim. Polskie uroczystości pogrzebowe przerodziły się w patriotyczną manifestację.