Ignacy Domeyko — filomata w Chile
Na jego cześć nazwano minerał, dinozaura, planetoidę, pająka i 140 punktów na mapie Chile. Mało kto bowiem zasłużył się dla rozwoju chilijskiej nauki i przemysłu, tak jak on. Nazwalibyśmy go człowiekiem renesansu, przyszło mu jednak żyć i pracować w epoce pary i żelaza.
Rozbudzenie zainteresowania tym, co skrywa w sobie wnętrze naszej planety, zawdzięcza wujkowi, absolwentowi Akademii Górniczej Ma czternaście lat, gdy zaczyna studia na Uniwersytecie Wileńskim (jest najmłodszy).
Jego kolegą ze starszego roku jest Adam Mickiewicz. A i oprócz nich, udane towarzystwo zebiera się wówczas na wileńskiej uczelni. Zakładają tajną organizację studencką, znaną jako Filomaci. Trochę kółko samokształceniowe, trochę klub towarzyski, trochę patriotyczna konspiracja – rosyjskie władze traktują ją jednak nadzwyczaj serio.
Zaczynają się aresztowania, potem zsyłki na syberyjską katorgę. Domeyko odsiaduje prawie rok. Dzięki staraniom rodziny unika zesłania. Ma jednak dożywotni nadzór policyjny i zakaz opuszczania rodzinnej wsi. Odbierają mu dyplom magisterski, w zamian dostaje wilczy bilet do wszelkich państwowych posad. Nici z dalszej kariery, przez sześć lat zajmuje się gospodarstwem.
Wybucha powstanie listopadowe. Domeyko niezwłocznie zgłasza swoją gotowość bojową. Zostaje złapany, gdy niesie ważny meldunek, cudem ucieka sprzed plutonu egzekucyjnego. Po upadku antycarskiego zrywu wyrusza tułaczym szlakiem polskich uchodźców politycznych: najpierw do Drezna, gdzie dołącza do Mickiewicza (poeta pisze wtedy "Dziady, część III", Domeyko pojawia się tam pod pseudonimem Żegota), potem nielegalnie do Paryża.
Znad Sekwany do Le Serena
Nad Sekwaną nadrabia stracony czas i rzuca się w wir nauki: uczęszcza na wykłady do Sorbony, Collège de France, Konserwatorium Sztuk i Rzemiosł, zdobywa dyplom inżyniera górnictwa.
Wtem, pojawia się propozycja kariery na drugim końcu świata. Chile istniej dopiero od 20 lat. Kraj ma ambicje i bogactwa naturalne, brakuje mu kadr i technologii. Dla ambitnego naukowca, nie tyle intratny kontrakt, ale i perspektywa badania wciąż nieznanych zakątków, to nie lada gratka.
W 1838 wsiada na statek do brazylijskiego portu Bahia. Na pokładzie nie próżnuje - bada próbki geologiczne zebrane podczas postojów na Maderze i Wyspach Kanaryjskich (wiózł ze sobą 500 kilogramów aparatury laboratoryjnej). Z Bahii do Rio de Janeiro, tam przesiadka na statek do Buenos Aires. Stąd już tylko 1800 kilometrów lądem: wpierw bezkresna pampa, potem przeprawa przez Andy i jest na miejscu. W sumie – ponad cztery miesiące w drodze.
Apostoł nauki i obrońca Indian
La Serena to wtedy prowincjonalne miasteczko, zaledwie sześć tysięcy mieszkańców. Domeyko ma się zająć tamtejszą szkołą górniczą. Przekształca ją w uczelnię z prawdziwego zdarzenia. Ręce ma pełne roboty: sam opracowuje programy nauczania i pisze podręczniki.
Właściwie tworzy chilijskie szkolnictwo wyższe od podstaw. Przez 16 lat jest rektorem centralnej uczelni w Santiago. Studenci go uwielbiają. Przedkłada doświadczenie nad wkuwanie: zachęca do eksperymentów, organizuje (płatne!) praktyki, najzdolniejszych wysyła na stypendia do Francji.
Jak przystało na tytana pracy, wakacje spędza na naukowych ekspedycjach. Przez kilkadziesiąt lat przebywa ponad 7000 kilometrów pieszo, konno czy łodzią (choć bał się wody). Podczas wypraw odkrywa liczne złota srebra, złota, miedzi i węgla kamiennego, jak i nieznane dotąd minerały: domeykit, arketyt i amiolit.
Jako pierwszy zwraca uwagę na znaczenie gospodarcze złóż saletry (największych na świecie) na pustyni. Interesują go też i trzęsienia ziemi. Zakłada obserwatorium astronomiczne, zbiera meteoryty.
Broni rdzennej ludności Chile - Mapuczów. Wydaje książkę "Araukania i jej mieszkańcy", w której występuje przeciwko brutalnej kolonizacji. Nakłania prezydenta Chile do zmiany polityki. Potępia też niewolnictwo i wyzysk w chilijskich kopalniach.
W pamiętnikach zwierza się z tęsknoty za Polską. Jednak władze chilijskie nie chcą wypuścić z rąk takiego skarbu i wciąż podsuwają mu nowe zajęcia. Poza tym... zakochuje się. W podróż do rodzinnego kraju udaje się dopiero na krótko przed śmiercią. Umiera w 1889.
Po jego śmierci dziennik chilijski napisze: "Domeyko był więcej niż profesorem, był apostołem nauki w Chile". W 1885 na jego cześć wybito złoty medal z napisem: Nauka - Praca - Bezinteresowność. Trudno o lepsze podsumowanie życia Domeyki.
W Chile znajduje się pasmo górskie Cordilliera de Domeyko, szczyt Cerro Domeyko, miejscowość Pueblo Domeyko, port Lugareja Domeyko i 140 innych miejsc nazwanych na cześć uczonego. Jego sława wykroczyła zresztą poza kulę ziemską (planetoida 2784 Domeyko z pasa głównego asteroid). Jego nazwisko nosi też prehistoryczny gad (Domeykosaurus z rodziny tytanozaurów), ryba z epoki jurajskiej (Domeykos), pterozaur (Domeykodactylus), a także pająk, najmniejszy z ptaszników (Lycinus domeyko).
Pablo Neruda, chilijski poeta i laureat Nagrody Nobla, powiedział Jarosławowi Iwaszkiewiczowi na Kongresie Kultury w Santiago (1933):
Pomyśl sobie, jak wiele mu zawdzięczamy... wszystko... cały przemysł... organizacja nauczania średniego i wyższego... Zacny był stary
Tytuł (nagłówek do zdjęcia)
[{"nid":"5683","uuid":"da15b540-7f7e-4039-a960-27f5d6f47365","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Jak by\u0107 autorem - w kinie?","field_introduction":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. Wyj\u0105tki te by\u0142y rzadkie w przesz\u0142o\u015bci, dzi\u015b s\u0105 nieco cz\u0119stsze, ale i dobrych film\u00f3w dzi\u015b mniej ni\u017c to kiedy\u015b bywa\u0142o.","field_summary":"Polskie warto\u015bciowe artystycznie kino i kino autorskie - to niemal synonimy. Niewiele znale\u017a\u0107 mo\u017cna wyj\u0105tk\u00f3w, kt\u00f3re potwierdza\u0142yby t\u0119 regu\u0142\u0119. ","topics_data":"a:2:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259606\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:5:\u0022#film\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:11:\u0022\/temat\/film\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}i:1;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259644\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:8:\u0022#culture\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:14:\u0022\/temat\/culture\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=dDrSUPHB","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=X4Lh2eRO","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=J0lQPp1U","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=sh3wvsAS","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/field\/image\/machulski_1.jpg?itok=9irS4_Jn","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"266","cover_width":"470","cover_ratio_percent":"56.5957","path":"pl\/node\/5683","path_node":"\/pl\/node\/5683"}]