Grammatik: zawsze będzie miejsce na poetycki styl [WYWIAD]

grammatik_2.jpg, default, Leszek "Eldo" Kaźmierczak i Marcin "Jotuze" Józwa, zespół Grammatik, fot. Michał Bruszewski, center

#muzyka

O kondycji polskiego hip-hopu, udawaniu francuskich gangsterów, farbowaniu włosów, polskiej historii w muzyce po 21 latach od debiutu opowiadają Leszek "Eldo" Kaźmierczak i Marcin "Jotuze" Józwa.

Michał Bruszewski: Jotuze, nie zajmujesz się już muzyką. Ale też słyszałem, że ty, Eldo, kończysz karierę. Rozmawiam z hip-hopowymi emerytami?

Eldo: Nikt z nas nigdy nie ogłosił zakończenia zespołu. Ludzie bardzo lubią słyszeć deklaracje. Ale ja nie chciałem być nigdy Michaelem Jordanem, który będzie trzy razy wracał na boisko i robił wokół tego show, nie uważam by robienie urodzin muzycznych, benefisów, tras pożegnalnych było potrzebne. Ozzy Osbourne taką trasę na zakończenie kariery gra już 20 lat. To jest czarowanie publiczności. Jak się przestaje nagrywać to się po prostu tego już nie robi. Czy Emil Blef [jeden z artystów zespołu Flexxip – przyp. red.] zakończył karierę? Cały czas gdzieś w tym hip-hopie jest obecny. Zespół Fenomen deklarował zakończenie kariery? Chłopaki po prostu przestali nagrywać.

Jotuze: Moją historię ludzie już znają. Nie nagrywam regularnie. Oczywiście hip-hop dalej jest moją pasją, ale nie jest pracą.

Thumbnail — Leszek "Eldo" Kaźmierczak, fot. Michał Bruszewski

Eldo: Rzeczywistość muzyczna w Polsce pod względem zarobkowym wygląda tak, że tylko pierwsza liga koncertowa jest w stanie utrzymać się finansowo. Cała reszta musi myśleć o tym, co jeszcze robić w życiu. Kiedy ma się rodzinę, trzeba pogodzić się z faktem, że hobby nie przynosi dochodu. I wtedy trzeba zmienić zajęcie. Z perspektywy człowieka, który przez 20 lat żył tylko i wyłącznie z muzyki, powiem tak: nagrywanie płyty jest tak czasochłonne, że na nagranie albumu potrzebny jest 3-miesięczny urlop od pracy. Poświęcasz się temu.

Zawieszasz mikrofon na kołku? Wiele jest dyskusji o tym co Eldo dalej będzie robił?

Eldo: Nie zawieszam. Mam plany. Ale muzyką oddajesz to, co masz w środku. Teraz moja płyta nie byłaby "fajna", bo nie mam wcale "fajnych" refleksji. Przez rok nie zagrałem żadnego solowego koncertu, więc muszę zajmować się tym co pozwoli mi utrzymać się na powierzchni.

Płyty Grammatika to ambitny hip-hop, dużo refleksyjnego stylu w tekstach, warstwa muzyczna także się wyróżniała jazzową nutą, samplami. Z solowymi albumami Eldo jest podobnie – "Eternia", "Człowiek, który chciał ukraść alfabet" czy ostatnie albumy to nie są koncertowe bangery. Koncertowa publiczność nie była na to gotowa?

Eldo: Nigdy nie mieliśmy z tym problemu, takie płyty robiliśmy, bo tacy po prostu jesteśmy. Jak przychodziło do grania koncertu Grammatika i miał być krótki – z trzema utworami – to pojawiał się zgryz, jakie single wybrać (śmiech).

Jotuze: Wiadomo: te, do których były teledyski (śmiech). W sumie to my nie mieliśmy singli.

Rozumiem, ale czy jest jeszcze miejsce na taki styl?

Eldo: Mam takie zdanie o muzyce, że nawet jeśli młodzi ludzie szukają rozrywki, to kiedyś zaczną zadawać pytania – dotyczące rzeczywistości, samych siebie. Odpowiedzi będą szukać w literaturze czy właśnie w muzyce. Uważam, że zawsze będzie miejsce dla refleksyjnych wykonawców, tworzących poetycką muzykę. Potrzeba czasami kogoś, kto powie twoją historię za ciebie, albo opowie ją w taki sposób, że będziesz chciał się z nią utożsamiać. Teraz właśnie młodzi twórcy polskiego hip-hopu tworzą refleksyjny poetycki rap. Ten nurt nie umarł.

Jotuze: Nie jest też tak, że nie ma zapotrzebowania na naszą muzykę. Dostaliśmy nawet propozycje grania koncertów Grammatika na dużych festiwalach w całej Polsce. Niestety polska scena hip-hopowa skręciła w takim kierunku, że tego miejsca dla takich ludzi jak my niestety zostało o wiele mniej, jest wysyp innych zespołów, no i częstotliwość takiego grania nie jest duża.

W którą stronę to skręciło?

Eldo: Teraz ważny jest image, otoczka, to, jak wyglądasz, jaką się posługujesz stylistyką. Wolałbym wrócić do czasów, kiedy np. graliśmy w Czechach koncert, a jeden z lokalnych raperów wyglądał jak drwal. Dosłownie. Koszula flanelowa, rozwalone timberlandy, słowem obdartus, a publika szalała i były dwa tysiące rąk w górze. Nikogo nie obchodziło, jak wygląda artysta. Liczyło się tylko to, jaki koncert zagrał.

Jotuze: Pamiętam go. MC Jelinek. Zastanawialiśmy się, co to jest za gość i skąd się urwał (śmiech).

Eldo: Nieważne było, w jakiej reklamie wystąpiłeś. Jakim samochodem się "wozisz" na teledysku, wręcz naśladowanie rzeczywistości amerykańskiej uchodziło za nonsens. W tej chwili mamy tak, że wychodzi polski teledysk rapowy i masz wrażenie, że został nagrany w Santa Monica. Ludzie, my nie żyjemy w Santa Monica! Ale my jesteśmy z innej rzeczywistości – post-punkowo-wczesno-hip-hopowej. Teraz estetyka to decyzje programowane po to, by uzyskać konkretny oddźwięk publiczności. Rozgłos. Jesteśmy z tej generacji, która uważała, że tylko muzyka jest potrzebna i to od niej zależy reakcja publiczności.

Jak zatem oceniacie dzisiejszą polską scenę hip-hopową?

Eldo: Jak obierze się ją z całej tej otoczki, czyli: fioletowych oczu, niebieskich zębów, białych włosów, tatuaży na powiekach, kolorowych drinków, mercedesów, gości ubranych jak niemieccy przestępcy czy francuscy gangsterzy z d’Orly, tych wymysłów o willach i porsche, jak odrzemy to z tego wszystkiego i zostawimy esencję, czyli muzykę, to jest kilka rzeczy, które mi się podobają.

Jotuze: A kiedyś wystarczył kompakt, gdzie flamastrem było napisane "Flexxip".

Eldo: Tak wyglądała płyta, którą mi przyniósł ubrany w dresie moro Mes z Emilem Blefem. Nie próbowali udawać Fu-Schnickens [amerykański zespół hip-hopowy – przyp. red.] na starcie swojej kariery.

Jotuze: No tak, poszło to w ciekawym kierunku. Przypomniało mi się, jak graliśmy w zeszłym roku na Hip-Hop Kempie w Czechach i Rytmus [czeski raper – przyp. red.] wjechał na scenę meleksem. Liczy się show. Co prawda Rytmus ma wielkie zasługi dla czeskiego rapu, więc taki wyskok to coś fajnego bo jego muzyka się broni. Ale ważne jest to, by show nie zastąpił muzyki jako takiej.

Eldo: To są też kwestie pokoleniowe. Czy kiedyś mężczyźni farbowali włosy? No nie. Po prostu były inne standardy. Kolory były inne. W naszych czasach mężczyźni nie ubierali się w róż. Kamuflaż był ok, czarny był ok, zielony-oliwkowy był ok.

Warszawska scena chodziła wtedy w kultowych amerykańskich kurtkach wojskowych 65.

Jotuze: A jak! Przecież cały Grammatik chodził w sześćdziesiątkach piątkach!

Eldo: Jest nawet takie zdjęcie, gdzie poszliśmy na wywiad i Jotuze miał 65 w kamuflażu, Noon miał zieloną, a ja miałem czarną. Nie umawialiśmy się wcześniej. No i porównajmy to do dzisiejszej mody.

Takim kolorowym ptakiem polskiego rapu jest Quebonafide. Ufarbowane włosy, styl na Jokera, jak oceniacie tego rapera?

Eldo: Quebo broni się swoją muzyką.

Jotuze: Jest właśnie przykładem tego, że jeśli do otoczki dochodzi muzyka na poziomie, to nie jest to problemem.

Zmienię nieco temat. Eldo, w utworach "Nie pytaj mnie o nią" czy "Świadek z przypadku" rapowałeś o polskiej historii i patriotycznych wartościach. Wtedy takie utwory były wyjątkiem, dzisiaj hip-hopowych utworów o powstaniu warszawskim jest sporo. Jak to oceniasz z perspektywy tylu lat na scenie?

Eldo: Niezmiernie się cieszę, że to się poprawiło. To wynika z tego, że ludzie zaczęli się interesować tym co jest wokół nich, łącznie z historią. Gdy chodziłem do szkoły na Wrzecionie, rodzice praktycznie wszystkich uczniów byli bezrobotni. Upadła Huta Warszawa i całe blokowiska trafiły "na bezrobocie". Walka o przetrwanie z lat 90. nie pozwalała ludziom na takie pasje, jak historia. Dzisiaj jest inaczej. Podczas rocznic powstania warszawskiego lata temu zbieraliśmy się w grupie 15 osób i byliśmy jedynymi na ulicy, którzy przystawali na moment. Na Powązki trzeba było przeskakiwać przez płot, bo szybko zamykali cmentarz. Dzisiaj szpilki nie wciśniesz, a całe ulice stoją pełne ludzi. Fajnie, że to się zmieniło.

No ale też hip-hop jest dla wszystkich, więc z mojej strony nie ma akceptacji dla radykalnego skrętu np. w rasizm. Zwłaszcza gdy zadamy sobie pytanie: skąd wywodzi się hip-hop. Wtedy widać, jak rasizm jest absurdalny.

Jesteś jednym z nielicznych autorów, którzy nagrali utwór dla polskich żołnierzy w Afganistanie. Takich utworów jak "Dom" jest w Polsce bardzo mało. Były jakieś komentarze ze strony żołnierzy po tym kawałku?

Tak. To kwestie bardzo emocjonalne, bo dowiedziałem się, że był to utwór, który żołnierze puszczali sobie przed wyjazdem na patrol. Podchodzili do mnie na ulicy, by o tym porozmawiać.

To jakie plany ma Grammatik? Skoro nie emerytura a też nie kolejne projekty, to...?

Jotuze: Na pewno zagramy koncerty raz na jakiś czas. Jesteśmy zaangażowani w zespół Albo Inaczej. Ciekawym projektem jest odświeżanie dyskografii Grammatika. Ostatnio dograłem się do remiksu "EP+", który znajdzie się na winylu i na pewno ucieszy fanów.

Eldo: Jotuze po prostu 21 lat temu nie dotarł na pierwsze nagranie EPki, więc siłą rzeczy nagrałem wtedy utwór solowy "Moja historia" (śmiech).

Jotuze: Co do płyt na razie niczego nie deklarujemy. Ale na pewno nas jeszcze usłyszycie.

Rozmawiał Michał Bruszewski, listopad 2018

Zespół Grammatik, czyli Leszek "Eldo" Kaźmierczak, Marcin "Jotuze" Józwa i producent muzyczny Mikołaj "Noon" Bugajak działa (z przerwami) na polskie scenie hip-hopowej od 1997 roku. Udzielał się w nim także raper Ash i DJ Daniel Drumz. Zespół wydał sześć albumów: "EP", "EP+", "Światła Miasta", "Reaktywacja", "3", "Podróże". Eldo w swojej solowej karierze nagrał osiem studyjnych albumów: "Opowieść o tym, co się dzieje tu naprawdę", "Eternia", "Człowiek, który chciał ukraść alfabet", "27", "Nie pytaj o nią", "Zapiski z 1001 nocy", "Chi", "Psi". Artysta brał udział w akcji promującej język polski Narodowego Centrum Kultury. Wraz z Jotuze odpowiadał za featuring dla takich artystów i zespołów, jak: Tede, Molesta, Flexxip, Stare Miasto, 247, Red, Whitehouse. Artyści obecnie są zaangażowani w projekt Albo Inaczej.

Język Polish

muzyka rozrywkowa

muzyka religijna

polski hip-hop