Od bilardów do ważnych spraw
Opowiadając się za powstaniem w Warszawie dostępnej biblioteki (które to miasto nazwała "upośledzonym" pod względem oświatowym), określiła stworzenie takiej instytucji jako jedną z "najbardziej naglących publicznych potrzeb". Podkreślała znaczenie dostępnych bibliotek zarówno dla warstw ludowych, jak i "sfer średnich", które mogłyby dzięki książkom i samouctwu "odwrócić swoje umysły od kart, bilardów, welocypedów do spraw poważniejszych". Razem z mężem Janem Władysławem Dawidem, za którego wyszła w 1889 roku, tworzyli zaangażowany pedagogicznie duet. Dawid był prekursorem eksperymentalnego nurtu pedagogiki w Polsce, absolwentem studiów psychologicznych i pedagogicznych uczelni w Niemczech oraz prawa na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Był autorem takich publikacji jak "O duszy nauczycielstwa" (1912), "Nauka o rzeczach" (1892) czy "Zasób umysłowy dziecka: przyczynek do psychologii doświadczalnej" (1895). Wykładał także na Uniwersytecie Latającym. W pierwszej dekadzie XX wieku Szczawińska-Dawidowa zajmowała się prowadzeniem i redakcją tygodnika "Głos" zakupionego w 1900 roku przez jej męża, nadal jednak pozostając wierna sprawie oświaty i działalności społecznej. Zmarła przedwcześnie, w wieku zaledwie 46 lat. 26 maja 1910 roku w mazowieckiej wsi Rososz inicjatorka tajnej uczelni popełniła samobójstwo, skacząc do studni. Jej ciało spoczywa na warszawskich Powązkach. W społecznym piśmie “Nowa Gazeta” w ramach wspomnienia pośmiertnego pożegnano ją tymi słowami:
Pełna temperamentu nadzwyczaj wrażliwego, ożywiona energią, zapałem i żądzą czynu Jadwiga ze Szczawińskich Dawidowa pozostawia pamięć pracowniczki niestrudzonej i dzielnej.
Nie do wyobrażenia
Znaczenia wysiłków nauczycielek i aktywistek w kontekście umożliwienia kobietom zdobywania wyższego wykształcenia nie sposób przecenić. Co niezwykle istotne, określenie "babski" odnosiło się nie tylko do osobowego składu tej instytucji, ale także do prokobiecych i emancypacyjnych zagadnień, jakie poruszane były w ramach zajęć. Zaangażowanie oświatowych emancypantek, ich nieprzejednanie i presja ze strony środowisk feministycznych sprawiły, że dziś na sytuację, w której kobiety nie miały wstępu na uniwersytety, patrzymy jak na rzecz nie do wyobrażenia, aberrację. Uniwersytet Latający zainicjowany przez Jadwigę Szczawińską-Dawidową zapewniał słuchaczkom edukację, do której prawa im odmawiano, jak również – niczym edukacyjny "inkubator" – przygotowywał kobiety do podjęcia studiów za granicą. Jedną z naukowczyń, które przeszły właśnie taką drogę, była między innymi dwukrotna noblistka Maria Skłodowska. W 1905 roku Uniwersytet Latający przekształcono w koncesjonowane Towarzystwo Kursów Naukowych, które z kolei już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ustąpiło miejsca Wolnej Wszechnicy Polskiej. Rodzima tradycja tajnego nauczania przetrwała przez kolejne trudne, niekiedy ekstremalne doświadczenia, przez które przechodziły Polki i Polacy. Kontynuowano ją, organizując tajne komplety w czasach okupacji. W okresie Polski Ludowej do dzieła Jadwigi Szczawińskiej-Dawidowej i jej współpracowniczek nawiązano, tworząc w roku 1977 instytucję oświatową skupiającą antykomunistycznych opozycjonistów. Placówka przyjęła nazwę Uniwersytet Latający.
Źródła: H. Balicka-Kozłowska, "Babski Uniwersytet Latający", "Stolica", nr 10, 1962; A. Muszczyńska, "Nieodkryte karty z życia Jadwigi Szczawińskiej", Biografistyka Pedagogiczna, nr 1, 2017; L. Krzywicki, "Wykłady Latające. Poprzednicy Wolnej Wszechnicy Polskiej", "Ex Litteris Libertas: jednodniówka studentów Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie", Warszawa 1923; J. Myszkowska, "Jadwiga Szczawińska-Dawidowa. Pionierce świetlanej przyszłości. Tom 1", Warszawa 2023.