Bronisław Piłsudski — z fonografem wśród Ajnów
#dziedzictwo
Genialny samouk i światowej sławy badacz ludów północno-wschodniej Azji. Za organizowanie zamachu na życie cara Aleksandra III zesłany na Sachalin, gdzie zapisuje język jednego z najbardziej zagadkowych ludów świata: Ajnów, prawowitych mieszkańców wysp, odebranych im siłą przez Japończyków. Jest tam lepiej znany niż w Polsce, gdzie niknie w cieniu brata.
Carska łaska
Bronisław Piłsudski, przed 1918, fot. Wikipedia
W wileńskim gimnazjum Bronisław tworzy kółko samokształceniowe "Spójnia", w czym wspiera go o rok młodszy brat Józef. Czytają polską literaturę, zakazaną przez carskie władze oświatowe, co kończy się relegowaniem ze szkoły starszego Piłsudskiego. Maturę zdaje więc w Petersburgu i na tamtejszym uniwersytecie rozpoczyna studia prawnicze.
Na pierwszym roku poznaje Aleksandra Uljanowa, brata Lenina. Obaj zostają aresztowani w marcu 1887 za przygotowywanie zamachu na cara Aleksandra III. Część spiskowców otrzymuje wyroki śmierci, w tym Bronisław.
Uljanow kończy na stryczku. Starszy Piłsudski w wyniku starań ojca zostaje "ułaskawiony". Oznacza to 15 lat niewolniczej pracy w miejscu najcięższej w carskiej Rosji katorgi, zwanym wyspą wygnańców bądź więzieniem bez krat.
Józef inkasuje "tylko" pięć lat zesłania do wschodniej Syberii. Bronisław tyra tymczasem na Sachalinie przy wyrębie lasu, haruje jako cieśla. Jego wiedza i obycie powodują, że więzienne kierownictwo powierza mu administrację policyjnej kancelarii i badania meteorologiczne.
Zajmuje się ponadto edukacją miejscowych dzieci. Uczy je matematyki, rosyjskiego, czytania. Przy okazji przyswaja sobie miejscowe dialekty.
Dzienniczek sachaliński
Jako "funkcyjny" korzysta z większej swobody niż ogół zesłańców: mieszka w przydziałowym domku, prowadzi badania botaniczne. Po dwóch latach pobytu na wyspie poznaje rosyjskiego zesłańca, antropologa Lwa Sternberga, który namawia go do prowadzenia "dzienniczka sachalińskiego". Bronisław spisuje odtąd bajki, legendy i obrzędy miejscowych ludów.
Na południu wyspy napotyka charakteryzujących się bujnym owłosieniem Ajnów. Japończycy i Rosjanie nazywają ich "kosmatymi ludźmi" i traktują z pogardą. Inaczej Bronisław: poznaje ajneński język, buduje dla nich szkoły, wspiera.
W imieniu Ajnów występuje do lokalnych władz. Kiedy otrzymują od Rosjan zakaz łowienia ryb, Piłsudski doradza im, jak przetrwać. Nakłania ich do sadzenia ziemniaków, uprawy pól, gromadzenia zasolonych zapasów żywności.
Po 10 latach zsyłki nie korzysta z amnestii. Pozostaje wśród Ajnów i Niwchów. Dla niego jest to "jedyne na całej wyspie środowisko moralnie niezepsute, odcinające się korzystnie od ogólnego tła ponurego".
W 1899 przenoszą go do Władywostoku. Zostaje kustoszem w muzeum i sekretarzem oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego. Przygotowuje dalekowschodnią część rosyjskiej ekspozycji na Wystawę Światową w 1900. Carska Akademia Nauk docenia jego pionierskie badania nad ludami Sachalinu, zleca dalsze.
Piłsudski tworzy słownik z 10 tys. przetłumaczonych słów Ajnów (oraz dwa inne: 6 tys. Gilaków i 2 tys. Oroków), utrwala obyczaje i typy ludzkie za pomocą aparatu fotograficznego czy kamery filmowej. W projekcie przepisów o ustroju i administracji wyspy postuluje wiele postępowych rozwiązań. Ok. 1903 poślubia dziewczynę z ludu Ajnów, krewną wodza wioski.
Nieocenione dziedzictwo
Bronisław Piłsudski na Sachalinie wśród dzieci Ajnów, fot. Wikipedia.org
Kolejnemu zesłańcowi, Wacławowi Sieroszewskiemu, pomaga w jego wyprawie na Hokkaido, gdzie Japończycy przesiedlili większość plemienia Ajnów. Na 100 woskowych wałkach fonografu Edisona rejestruje ich rozmowy, obrzędy, śpiewy, muzykę. Wybuch wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 zmusza badaczy do odwrotu z wyspy, zanim zostaliby aresztowani jako rosyjscy szpiedzy.
Bronisław wraca do żony, która ponownie zachodzi w ciążę. Z nią i synem zamierza nielegalnie opuścić Daleki Wschód. Dla Ajnów opuszczenie wioski przez kobietę jest równoznaczne z hańbą, żona odmawia (córki, urodzonej po jego samotnym wyjeździe, nigdy nie zobaczy).
Przez Hokkaido i USA wraca na polskie ziemie. Prowadzi badania etnograficzne wśród Podhalan, jest wśród inicjatorów powstania Muzeum Tatrzańskiego i "Rocznika Podhalańskiego", ze Stanisławem Witkiewiczem współtworzy tzw. styl zakopiański. Po wybuchu I wojny światowej wyjeżdża do Szwajcarii, gdzie podejmuje działalność niepodległościową.
W Paryżu Bronisław Piłsudski ginie niespodziewanie w nurtach Sekwany. Samobójstwo czy nieszczęśliwy wypadek? Zostaje pochowany na cmentarzu Montmorency pod Paryżem, ma symboliczny grób na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.
Dorobek naukowy i zapoczątkowane prace badawcze nad Ajnami prowadzi dziś prof. Alfred F. Majewicz z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zawdzięczamy mu odczytanie zapisu z cudem odnalezionych woskowych wałków fonografu Edisona używanego przez Bronisława Piłsudskiego. Japońska technika laserowa pozwala dziś odtworzyć mowę wymarłej już grupy etnicznej Ajnów.
bronisław piłsudski
[{"nid":"47531","uuid":"332a973c-7675-4bf9-8510-d97995da6691","type":"article","langcode":"pl","field_event_date":"","title":"Bronis\u0142aw Pi\u0142sudski \u2014 z fonografem w\u015br\u00f3d Ajn\u00f3w","field_introduction":"Genialny samouk i \u015bwiatowej s\u0142awy badacz lud\u00f3w p\u00f3\u0142nocno-wschodniej Azji. Za organizowanie zamachu na \u017cycie cara Aleksandra III zes\u0142any na Sachalin, gdzie zapisuje j\u0119zyk jednego z najbardziej zagadkowych lud\u00f3w \u015bwiata: Ajn\u00f3w, prawowitych mieszka\u0144c\u00f3w wysp, odebranych im si\u0142\u0105 przez Japo\u0144czyk\u00f3w. Jest tam lepiej znany ni\u017c w Polsce, gdzie niknie w cieniu brata.\r\n","field_summary":"Za organizowanie zamachu na cara Aleksandra III zes\u0142any na Sachalin, gdzie zapisuje j\u0119zyk jednego z najbardziej zagadkowych lud\u00f3w \u015bwiata. Jest tam lepiej znany ni\u017c w Polsce, gdzie niknie w cieniu brata.","path":"\/pl","path_node":"\/artykul\/bronislaw-pilsudski-z-fonografem-wsrod-ajnow","topics_data":"a:1:{i:0;a:3:{s:3:\u0022tid\u0022;s:5:\u002259628\u0022;s:4:\u0022name\u0022;s:12:\u0022#dziedzictwo\u0022;s:4:\u0022path\u0022;a:2:{s:5:\u0022alias\u0022;s:18:\u0022\/temat\/dziedzictwo\u0022;s:8:\u0022langcode\u0022;s:2:\u0022pl\u0022;}}}","field_cover_display":"default","image_title":"","image_alt":"","image_360_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/360_auto\/public\/2019-12\/ajnowie_i_bronislaw_pilsudski_miniatura_.jpg?itok=NW4ZDSD7","image_260_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/260_auto_cover\/public\/2019-12\/ajnowie_i_bronislaw_pilsudski_miniatura_.jpg?itok=Zb-dN2w4","image_560_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/560_auto\/public\/2019-12\/ajnowie_i_bronislaw_pilsudski_miniatura_.jpg?itok=hFb-Tp56","image_860_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/860_auto\/public\/2019-12\/ajnowie_i_bronislaw_pilsudski_miniatura_.jpg?itok=B3ZhcAjF","image_1160_auto":"\/sites\/default\/files\/styles\/1160_auto\/public\/2019-12\/ajnowie_i_bronislaw_pilsudski_miniatura_.jpg?itok=pLa2MVt6","field_video_media":"","field_media_video_file":"","field_media_video_embed":"","field_gallery_pictures":"","field_duration":"","cover_height":"690","cover_width":"548","cover_ratio_percent":"125.9124"}]
